Huyện Hà Trung chú trọng bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa

Hà Trung từ xưa đã được biết đến là đất quý hương của nhà Nguyễn, mà dấu ấn đậm nét nhất còn lưu lại cho hậu thế là Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường. Đây là công trình kiến trúc tưởng niệm của vương triều Nguyễn, được vua Gia Long cho xây dựng năm 1803 (tại thôn Gia Miêu, xã Hà Long).

Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường đã được trùng tu 1 phần.

Công trình có quy mô lớn và có giá trị đặc biệt về kiến trúc, nghệ thuật trang trí điêu khắc. Do vậy, nó được các sử gia ví như “kinh thành Huế thu nhỏ”. Mặc dù vậy, trải qua thời gian và nhiều biến cố lịch sử, khu di tích đã bị hủy hoại nghiêm trọng. Qua nhiều đợt khai quật khảo cổ, các nhà khoa học đã thống nhất nhận định, dấu tích lăng miếu Triệu Tường của hoàng tộc Nguyễn có mặt bằng quy mô và cấu trúc khác lạ; kỹ thuật xây dựng cầu kỳ, công phu vào bậc nhất so với các khu lăng mộ ở Việt Nam hiện biết. Cùng với các thư tịch cổ, các tài liệu khảo cổ học đã mở ra nhận thức về kết cấu tổng thể kiến trúc “ngoài thành – trong miếu” ở khu lăng miếu Triệu Tường. Đó là phần bên ngoài được bao bọc bởi lũy thành, hào nước; bên trong là tường bao xung quanh, được chia thành các khu vực khác nhau và lấy Nguyên Miếu là trung tâm. Mặt bằng kiến trúc cho thấy tính quy chuẩn và tính đăng đối giữa các công trình. Kết quả nghiên cứu là căn cứ quan trọng để những năm gần đây, các cấp, ngành liên quan và chính quyền địa phương tích cực triển khai nhiệm vụ bảo tồn, tôn tạo nhằm trả lại diện mạo cho khu di tích đặc biệt quan trọng này.

Ngoài Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường, huyện Hà Trung còn được biết đến là địa phương có mật độ dày các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh và nhiều di sản văn hóa phi vật thể độc đáo. Theo kết quả kiểm kê di sản, trên địa bàn huyện hiện có 342 di tích. Trong đó, 72 di tích đã được xếp hạng các cấp (63 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 9 di tích được xếp hạng cấp quốc gia) và 118 di tích đang cần có kế hoạch bảo vệ, tôn tạo và xếp hạng, gồm các loại hình kiến trúc nghệ thuật, văn hóa, lịch sử cách mạng, khảo cổ, tôn giáo tín ngưỡng. Huyện Hà Trung xác định, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa là nhiệm vụ quan trọng. Từ đó, góp phần giáo dục, nâng cao nhận thức cho người dân về vai trò của văn hóa và việc bồi đắp, trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống cho hậu thế. Do đó, Ban Thường vụ Huyện ủy đã ban hành Nghị quyết số 03- NQ/HU, ngày 21-12-2016 về “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2016 -2020, định hướng đến năm 2025”, để làm căn cứ thực hiện nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị các di sản.

Trên cơ sở của Nghị quyết số 03, huyện Hà Trung đã xây dựng 22 ban quản lý di tích cấp xã và 1 ban quản lý di tích cấp huyện. Hầu hết các di tích sau xếp hạng được giao cho UBND các xã trực tiếp quản lý, bảo vệ. Qua đó, công tác bảo vệ, quản lý và phát huy giá trị di tích đã được các cấp ủy đảng, chính quyền quan tâm. Đồng thời, hoạt động của các ban quản lý và hoạt động văn hóa, tín ngưỡng luôn tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật, dần đi vào nền nếp. Từ đó, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo của Nhân dân địa phương và khách thập phương. Đặc biệt, để tăng cường quảng bá hình ảnh các di sản đến đông đảo du khách, địa phương đã cho lắp đặt các biển chỉ dẫn dọc các tuyến Quốc lộ 1A, Quốc lộ 217A, 217B. Đồng thời, tại một số di tích có các bảng tóm tắt giới thiệu về di tích đến khách tham quan.

Cùng với đó, công tác lập quy hoạch và lập dự án bảo quản, phục hồi, tôn tạo di tích cũng được địa phương chú trọng. Theo đó, đã có 4 di tích được quy hoạch tổng thể, chi tiết; bao gồm Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường, Ly cung Trần Hồ, đền Hàn Sơn, đền Cô Bơ. Có 22 di tích đã và đang được đầu tư trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp; trong đó, 14 di tích đã hoàn thành và 8 di tích vẫn đang trong quá trình triển khai thực hiện (gồm Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường (giai đoạn II), đền Trần Hưng Đạo, đền Hàn Sơn (Tả vu và Hữu vu), chùa Đô Mỹ, đền Lý Thường Kiệt, đền Tô Hiến Thành, Di tích cách mạng nhà ông Lê Hồng Khanh, đình Thượng Phú).

Theo thống kê của địa phương, tổng kinh phí đầu tư trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp các di tích trên địa bàn từ năm 2016 đến tháng 12-2019 là 142,321 tỷ đồng. Trong đó, kinh phí đầu tư từ ngân sách của tỉnh, huyện, xã là 64 tỷ đồng. Đặc biệt, nhờ làm tốt công tác xã hội hóa, huyện Hà Trung đã huy động được nguồn lực lớn trong Nhân dân, với tổng nguồn vốn lên đến trên 78 tỷ, để thực hiện nhiệm vụ bảo tồn di sản. Trong số các di tích đã và đang được trùng tu, tôn tạo, có nhiều di tích được hỗ trợ nguồn kinh phí lớn, điển hình là Khu Di tích lăng miếu Triệu Tường, xã Hà Long; đền Trần Hưng Đạo, xã Hà Dương; đền Lý Thường Kiệt, xã Hà Ngọc; đình Gia Miêu, xã Hà Long...

Mặc dù vậy, nguồn kinh phí đầu tư cho công tác bảo tồn di sản trên địa bàn, vẫn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Bởi, cấu kiện của di tích được làm chủ yếu bằng gỗ, rất dễ chịu tác động của thời gian và thời tiết, nên dễ xuống cấp và nhiều di tích đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, nhất là hệ thống đình làng. Tuy nhiên do khó khăn về kinh phí nên nhiều di tích vẫn chưa được trùng tu, tôn tạo. Cùng với đó, công tác bảo vệ, quản lý di tích chưa chuyên nghiệp, do người được giao trách nhiệm bảo vệ chưa được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ. Công tác lập quy hoạch, kế hoạch và chính sách phát triển sự nghiệp văn hóa, bảo vệ và phát huy giá trị di tích trên địa bàn, vẫn còn thiếu và chưa đồng bộ. Công tác quảng bá, giới thiệu giá trị di tích vẫn chưa được chú trọng đúng mức... Đây là những khó khăn, bất cập đang đặt ra và cần được khắc phục. Qua đó, góp phần đưa công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn huyện Hà Trung đạt được hiệu quả thiết thực.

Bài và ảnh: Lê Dung