Gìn giữ, phát huy giá trị bảo vật quốc gia ở Bảo tàng tỉnh

Trong tổng số gần 30 nghìn hiện vật, tài liệu lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng tỉnh, có nhiều hiện vật độc đáo, quý hiếm, đáng chú ý là 3 bảo vật quốc gia gồm: Kiếm ngắn núi Nưa, trống đồng Cẩm Giang và vạc đồng Cẩm Thủy. Đây là những hiện vật có giá trị đặc biệt về văn hóa, lịch sử đang được lưu giữ và phát huy giá trị nhằm góp phần giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu, tham quan của đông đảo nhân dân và du khách.

Trống đồng Cẩm Giang được giới thiệu, trưng bày tại Bảo tàng tỉnh.

Đứng trước mỗi hiện vật, niềm tự hào xúc động về một thời quá khứ hào hùng của ông cha lại dâng trào. Mỗi hiện vật dường như có câu chuyện riêng của nó. Trong gian phòng trưng bày “Thanh Hóa thời tiền sử - sơ sử”, hai bảo vật kiếm ngắn núi Nưa và trống đồng Cẩm Giang được đặt ở vị trí trang trọng. Trước hết nói về kiếm ngắn núi Nưa, có niên đại Văn hóa Đông Sơn muộn, cách ngày nay khoảng 2.000 năm, sưu tầm được dưới chân Núi Nưa, xã Tân Ninh (Triệu Sơn) năm 1961, còn tương đối nguyên vẹn, được phủ lớp patin màu xanh xám. Kiếm được làm bằng đồng, dài 46,5cm; rộng 5cm; cán dài 18cm, nặng 620g, có kiểu chuôi và lưỡi hình lá tre mang đặc trưng phong cách sông Mã. Kiếm gồm 2 phần: Phần lưỡi và phần cán. Lưỡi hình lá tre, mỏng, có hai rìa sắc, nhọn, chắn tay hình sừng trâu. Cán kiếm là khối tượng tròn thể hiện người phụ nữ được đúc liền với lưỡi kiếm, người phụ nữ đứng nhìn thẳng, hai tay khuỳnh chống nạnh đầy uy quyền, đầu vấn khăn hình chóp giống hình búp hoa sen. Mặt trái xoan, cằm hơi nhô ra, cặp mắt được thể hiện bằng hai vòng tròn đồng tâm, xung quanh có những chấm nhỏ, thể hiện cặp lông mày dài, cong, sống mũi thẳng, miệng thon nhỏ, tai dài đeo đôi vòng to chấm vai, ngực và tay đeo vòng trang sức. Bụng eo được thắt một dải rộng như cạp váy, lưng thắt dải bao dài phủ cả đằng trước và sau trên chiếc váy dài trùm hết chân. Thân mặc áo chẽn dài tay, tay áo và thân bó lấy thân làm nổi rõ những đường cong cơ thể. Áo cánh xẻ ngực không cài khuy để lộ vạt yếm kín cổ bên trong.

Kiếm ngắn núi Nưa thể hiện lối trang phục kín khắp người (áo, váy), trang phục đẹp mắt, hoa văn trang trí trên váy và áo là dạng hình học, với những đường vạch ngắn song song, đường tròn đồng tâm đặc trưng của Văn hóa Đông Sơn. Lối mặc áo yếm này ngày nay vẫn phổ biến trong trang phục của phụ nữ Mường. Nhìn tổng thể hình dáng, trang phục và cách trang sức tượng người phụ nữ trên cán kiếm ngắn núi Nưa, đối chiếu với một số tượng chuôi kiếm, dao găm khác, có thể khẳng định đây là tượng người phụ nữ có hình thể đẹp, vẻ đẹp quyền quý, thuộc tầng lớp quý tộc hoặc tầng lớp trên giàu có. Việc phổ biến cán dao găm có hình tượng người phụ nữ ở Thanh Hóa chứng tỏ chế độ mẫu hệ trong khoảng trước và những năm đầu thế kỷ III sau Công nguyên còn rất phổ biến tại đây, phản ánh vai trò và vị trí người phụ nữ vẫn được đề cao, phụ nữ vẫn đảm trách những địa vị và có vị trí cao trong xã hội. Đây là cây kiếm ngắn có cán được trang trí tượng người phụ nữ đẹp nhất thời đại Văn hóa Đông Sơn, vẻ đẹp quyền quý đó được toát lên không chỉ ở hình thể, trang phục và trang sức cầu kỳ mà còn ở phong thái đầy quyền uy và bản lĩnh. Bên cạnh đó, hiện vật còn có giá trị đặc biệt gắn liền với cuộc khởi nghĩa chống quân Ngô của Bà Triệu tại núi Nưa, những năm đầu thế kỷ III sau Công nguyên.

Bảo vật thứ hai là trống đồng Cẩm Giang (tên gọi khác là trống vịt), có đường kính mặt 73cm; đường kính chân 73cm; cao 49,1cm; nặng 60 kg. Mặt trống chính giữa là hình ngôi sao 16 cánh, tính từ tâm ra ngoài trang trí 9 vòng hoa văn. Rìa mặt có 4 khối tượng vịt quay ngược chiều kim đồng hồ. Tang trống có 5 vành hoa văn. Lưng trống có 3 vành hoa văn. Chân trống không có hoa văn. Trống có 2 đôi quai kép hình chữ C, rìa ngoài trang trí đường gờ nổi. Căn cứ vào kiểu dáng và hoa văn trang trí trống Cẩm Giang thuộc loại HI Heger, nhóm C1.

Ngày 30-9-1992, trống đồng Cẩm Giang được ông Lê Đức Tậu, thôn Phú Lai, xã Cẩm Giang (Cẩm Thủy) phát hiện trong khi làm vườn, ở độ sâu khoảng 1,50m. Trống được xác định thuộc niên đại Văn hóa Đông Sơn muộn, cách ngày nay khoảng 2.000 năm. Đây là hiện vật gốc độc bản thuộc thời kỳ Văn hóa Đông Sơn bởi vì tính đến thời điểm hiện nay ở nước ta chưa có nơi nào có chiếc trống đẹp và giống với chiếc trống Cẩm Giang. Hơn nữa, trống đồng Cẩm Giang có kiểu dáng cân đối, thân trống được chia làm 3 phần: mặt, tang, lưng và chân trống. Hoa văn trang trí phong phú và sinh động nhưng điều đặc biệt và độc đáo hơn cả là trên mặt trống đồng Cẩm Giang lại có 4 khối tượng vịt (thay thế cho 4 khối tượng cóc), một con vật gần gũi với từng gia đình làm ruộng từ xưa tới nay - biểu tượng của nền nông nghiệp lúa nước. Các khối tượng vịt đều quay theo hướng ngược chiều kim đồng hồ, được đặt trên vị trí trang trọng của mặt trống. Đó là điểm độc đáo mà chỉ có ở trống Cẩm Giang, bởi ngoài các yếu tố cơ bản khác, như: Hình thức, kiểu dáng đẹp, hoa văn trang trí phong phú mang đặc trưng của nền Văn hóa Đông Sơn, trống đồng Cẩm Giang còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo trong bộ sưu tập trống Đông Sơn mà ông cha để lại.

Vạc đồng Cẩm Thủy là bảo vật thứ ba đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh, do có kích cỡ lớn nên được trưng bày ở một khu vực riêng. Vạc có đường kính miệng 134,4cm; đường kính đáy 115cm; cao 79,8cm. Vạc có dáng hình trụ, miệng hơi loe, thành miệng vát (cao 9cm), đáy lồi. Trên miệng gắn 6 quai to hình chữ U trang trí hình vặn thừng cách đều nhau. Bên trong thành miệng tạo gờ, giữa tai quai trang trí hoa văn các chấm tròn nổi tạo thành bông hoa 5 cánh. Khoảng cách giữa các quai trang trí hoa văn hoa lá dây (gồm 4 cụm) và 2 dòng minh văn chữ Hán đối xứng nhau, mỗi dòng gồm 11 chữ, nét chữ nổi đậm. Bên ngoài, sát dưới thành miệng trang trí một băng hoa văn hình bông hoa 4 cánh (hoa chanh) xen kẽ vân mây và được giới hạn bởi 2 đường gờ nổi chạy quanh. Ngăn cách phần thân với miệng và đáy bằng đường gờ nổi đậm hình sống trâu, hai bên có 2 đường gờ nổi nhỏ chạy quanh, thân trang trí các đường gờ nổi tạo thành kiểu bổ ô dọc (gồm 6 ô). Sát đáy vạc có một đường gờ nổi chạy quanh, một bên sát đường gờ (đối diện phần quai xuống đáy) có hình một lỗ lõm tròn được một đường gờ nổi bao quanh tạo thành hình gần tròn. Toàn thân vạc được phủ một lớp patin màu xanh rỉ đồng.

Vạc đồng Cẩm Thủy được Ban Chỉ huy Quân sự TP Thanh Hóa sưu tầm được ở khu vực ngã ba Đình Hương, phường Hàm Rồng, TP Thanh Hóa khoảng đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX. Căn cứ vào dòng minh văn và tra cứu những tư liệu lịch sử, vạc này do quan Khâm sai huyện Cẩm Thủy là Tạo quận công Phạm Ngô Cầu cho đúc ngày 28-11-1752. Vạc đồng Cẩm Thủy được lưu giữ, trưng bày ở Bảo tàng tỉnh giúp cho du khách có thể tìm hiểu thêm về kỹ nghệ đúc đồng một thời và mỹ thuật trang trí trên đồ đồng của ông cha ta vẫn luôn được bảo tồn và phát triển.

Ông Trịnh Đình Dương, Giám đốc Bảo tàng tỉnh, cho biết: Các bảo vật quốc gia tại Bảo tàng tỉnh là những hiện vật gốc độc bản, có hình thức độc đáo và có giá trị đặc biệt gắn liền với lịch sử dựng nước của dân tộc. Vì vậy, các bảo vật trên luôn được Bảo tàng tỉnh chú trọng gìn giữ, bảo quản trong điều kiện tốt nhất, tránh hao mòn, hư hỏng, đảm bảo an ninh, an toàn và phòng chống cháy nổ. Để phát huy giá trị các bảo vật quốc gia xứng tầm với vùng đất địa linh nhân kiệt, hướng tới kỷ niệm 990 năm Danh xưng Thanh Hóa, ngoài việc trưng bày giới thiệu các hiện vật quý hiếm, trong đó có các bảo vật quốc gia tại Bảo tàng tỉnh, thì rất cần được trưng bày lưu động nhằm quảng bá, giới thiệu những tinh hoa văn hóa đặc sắc của xứ Thanh tới đông đảo nhân dân, du khách trong và ngoài nước.