Thăm di tích lịch sử quốc gia Ly cung Nhà Hồ

Ly cung Nhà Hồ (hay còn gọi là cung Bảo Thanh), nằm ở làng Kim Phát, xã Hà Đông (nay là xã Hà Trung). Nơi đây từng gắn với tên tuổi của Hồ Quý Ly - một nhân vật lịch sử nổi tiếng dưới triều đại nhà Hồ ở thế kỷ 14.

Tấm bia đá còn sót lại nguyên vẹn tại Khu di tích quốc gia Ly cung Nhà Hồ.

Theo sử cũ ghi lại, vào những năm 1396-1398 nước ta đứng trước nguy cơ bị giặc ngoại xâm từ hai đầu đất nước. Phía Bắc thì giặc Minh cho quân đánh chiếm xâm lược bờ cõi. Phía Nam, quân Chiêm Thành cũng có âm mưu thôn tính nước ta. Lúc này, Hồ Quý Ly đang là một tướng sĩ dưới triều nhà Trần, ông đã đứng ra dùng sách lược mềm mỏng ngoại giao để hoãn binh quân giặc từ hai phía. Trong nước, ông đứng lên dẹp loạn những cuộc nổi dậy của các loạn thần, ông cũng đã tham mưu cho vua nhà Trần rời đô từ Thăng Long vào Thanh Hóa để đảm bảo an toàn lâu dài.

Khi vào Thanh Hóa, Hồ Quý Ly đã cho xây dựng cung Bảo Thanh trên một diện tích lớn. Phía trước là khoảng không gian bao la có sự che chắn của các dãy núi nằm bên sông Lèn (nhánh của sông Mã), phía sau dựa mình vào núi cao. Công trình được đầu tư xây dựng công phu để đón vua Trần vào Thanh Hóa, chuẩn bị cho việc xây dựng kinh đô mới là thành Tây Đô (Thành Nhà Hồ ngày nay). Những năm tháng này, cung Bảo Thanh trở thành hành dinh chống giặc và nơi đàm luận việc quân cơ của vua tôi nhà Trần.

Khi giặc Minh xâm lược nước ta, Ly cung nhà Hồ bị phá. Song khi giặc rút đi thì ở cung Bảo Thanh vẫn còn tồn tại hệ thống nền móng vững chắc và ngôi chùa Phong Công, hay còn gọi là chùa Tranh. Năm 1942, nhân một chuyến đi qua vùng Đò Lèn (huyện Hà Trung cũ), giáo sư Hoàng Xuân Hãn đã phát hiện một phế tích kiến trúc cũ đổ nát. Và ông nghĩ đến giả định phải chăng đây chính là Ly cung Nhà Hồ. Qua nhiều lần thám sát, đến năm 1979, giới khảo cổ học Việt Nam mới khẳng định đây chính là Ly cung Nhà Hồ. Từ đó, trong các năm 1979-1985, các nhà khảo cổ đã tiến hành khai quật làm 4 đợt ở ly cung trên diện tích rộng 600m2. Những lần khai quật cho thấy, ly cung nằm trên diện tích vài nghìn m2, theo kiến trúc thời Trần - Hồ. Trong đó, ở kiến trúc hoàng cung đã tìm thấy hàng đá xanh bó móng được gia công thành những khối vuông vức, đầu tiếp giáp có lỗ đổ cá bằng chì, liên kết với nhau thành một khối. Bên ngoài hàng đá xanh bó nền là hàng gạch hoa bó vỉa bao quanh, điểm ngoài kế tiếp có hàng gạch bìa xếp đứng. Trên nền chính điện còn sót lại những tảng đá như một minh chứng về sự đồ sộ của Ly cung. Phần sân điện có bố cục gần vuông, toàn bộ mặt sân lát bằng loại đá phiến với kích thước khá lớn, có điểm gạch hoa bao xung quanh. Đặc biệt giữa nền điện đã phát hiện được bệ đá hoa sen độc đáo. Bên trong và bên ngoài nền sân điện còn tìm được những hiện vật nghệ thuật đá chạm hoa cúc dây, cánh sen, tượng các con vật như chó, vịt...

Đến thời điểm này, chính quyền địa phương tìm thấy 5 chiếc hồ xung quanh khu vực, trong đó có hồ nước đặt tên là Ao Bèo hay còn có tên gọi khác là hồ Sao Sỉa. Theo truyền thuyết, khu vực hồ Sao Sỉa là nơi mà Hồ Quý Ly thao luyện đội quân tinh nhuệ chuyên hoạt động ở những nơi hiểm trở. Cạnh khu vực thao trường, Hồ Quý Ly còn cho đào một giếng khơi (hiện vẫn còn dấu tích miệng giếng) để quân sĩ lấy nước sạch sinh hoạt. Dù di tích không còn nguyên vẹn nhưng Ly cung Nhà Hồ vẫn mang ý nghĩa lịch sử to lớn, có giá trị nghệ thuật cao và là tuyệt tác của nền văn hóa Trần - Hồ. Chính vì thế năm 1997, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã công nhận Ly cung Nhà Hồ là khu di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Trao đổi với chúng tôi, Trưởng Phòng Văn hóa - Xã hội UBND xã Hà Trung Nguyễn Thị Mai, cho biết: “Trải qua hơn 600 năm với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử và điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, công trình kiến trúc độc đáo này đang dần trở thành một phế tích. Toàn bộ Khu di tích Ly cung Nhà Hồ nay chỉ còn lại là một khu đất trống, cây cỏ dại mọc um tùm. Bao nhiêu công trình kiến trúc mang giá trị nghệ thuật cao nơi đây nay chỉ còn sót lại một tấm bia đá dựng trên lưng rùa còn nguyên vẹn và ngôi miếu thờ được dựng lên sơ sài nằm giữa khu đất trống. Một ngôi nhà thờ được Nhân dân trong vùng đóng góp xây dựng. Nhiều năm nay, chính quyền địa phương đã nhiều lần đề nghị hỗ trợ xây dựng, nhưng vẫn chưa có kế hoạch trùng tu, tôn tạo”.

Bài và ảnh: Khắc Công

(Bài viết có sử dụng tài liệu Lý lịch di tích lịch sử - văn hóa Ly cung Nhà Hồ).