Rác thải nhựa và sự tác động đến môi trường, hệ sinh thái

Không thể phủ nhận sự tiện dụng mà đồ dùng nhựa mang lại trong cuộc sống, nhất là túi nilon, những đồ nhựa dùng một lần. Thế nhưng, đằng sau sự tiện dụng là mối nguy hại lớn đối với môi trường và hệ sinh thái cả hiện tại cũng như trong tương lai nếu không giảm thiểu phát sinh rác thải nhựa (RTN) hoặc không làm tốt công tác thu gom, xử lý RTN đúng quy trình.

Đoàn viên, thanh niên phường Hạc Thành ra quân dọn vệ sinh, thu gom rác thải trên kênh Bắc đoạn qua địa bàn TP Thanh Hóa cũ.

Do tính chất khó phân hủy nên ngay cả khi được thu gom đưa đi chôn lấp, RTN vẫn tồn tại hàng trăm năm làm thay đổi tính chất vật lý của đất, đồng thời gây ô nhiễm môi trường đất, làm đất không giữ được nước dẫn đến tình trạng xói mòn, thiếu dinh dưỡng và oxi, làm ảnh hưởng đến sự phát triển của cây trồng. Đặc biệt, nếu xử lý RTN không đúng quy chuẩn còn là nguy cơ gây ô nhiễm môi trường không khí, tạo ra hiệu ứng nhà kính và làm ảnh hưởng một cách tiêu cực đến đời sống con người.

Các nghiên cứu, phân tích đã chỉ ra rằng, nhựa PVC nguyên chất có chứa khoảng 49% Clo. Đốt nhựa PVC giải phóng ra các halogen gây độc hại và chúng còn có thể liên kết, vận chuyển các chất ô nhiễm trong không khí. Đốt cháy túi nilon hay bất kỳ loại nhựa nào ngoài trời có thể tạo ra dioxin, furan và các chất độc hại khác. Đặc biệt, việc tái chế nhựa thủ công như đốt dây cáp bọc nhựa để thu kim loại có thể giải phóng hóa chất độc hại ra môi trường. Các sản phẩm phụ của quá trình đốt cháy nhựa là các hạt tro bay phát thải trong không khí và tro cặn rắn (màu đen của cacbon) có khả năng cao ảnh hưởng đến sức khỏe con người và môi trường sống. Việc đốt RTN ở ngoài môi trường tự nhiên cũng như trong các hệ thống công nghệ không bảo đảm chất lượng hoặc tái chế nhựa thủ công bằng máy móc thô sơ cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới ô nhiễm môi trường không khí.

Không chỉ ảnh hưởng đến môi trường không khí, RTN cũng là một trong những tác nhân làm ảnh hưởng đến môi trường nước. Theo thống kê của ngành chức năng, lượng RTN thất thoát ra môi trường xuất phát từ đất liền những năm gần đây khoảng trên 136.000 tấn/năm, dự báo đến năm 2030 là 189.194 tấn, trong đó phần lớn là túi nilon và sản phẩm nhựa dùng một lần. Những địa phương có lượng phát sinh RTN lớn tập trung ở các phường trung tâm thuộc TP Thanh Hóa và TP Sầm Sơn trước đây... Với khối lượng RTN được sử dụng và thải bỏ lớn như vậy, sự tác động đến môi trường nước các lưu vực sông, các vùng ven biển trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa là khó tránh khỏi. Các nghiên cứu cho thấy, tác động vật lý của RTN đến môi trường nước là rất lớn, nhất là khi các mảnh nhựa trôi nổi sẽ cung cấp “phương tiện di chuyển” cho các sinh vật làm gia tăng nguy cơ ảnh hưởng của sinh vật ngoại lai đến hệ sinh thái. Đặc biệt, RTN trong môi trường nước theo thời gian bị phân mảnh tạo ra các hạt vi nhựa ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường. Sự ô nhiễm môi trường nước bởi RTN, vi nhựa cũng dẫn tới sự ô nhiễm các thành phần môi trường khác.

Trước thực trạng trên, thời gian qua, các cơ quan chức năng đã có nhiều chiến lược, chính sách, đề án để giảm thiểu rác thải nhựa, bảo vệ môi trường, điển hình như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã bổ sung quy định về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải nhựa; hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần và túi nilon khó phân hủy; khuyến khích sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường thay thế sản phẩm nhựa truyền thống... Chủ đề của Ngày Môi trường thế giới năm 2025 cũng được Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) xác định là “Chống nhiễm nhựa”. Đây là lần thứ hai trong thời gian chưa đầy 5 năm chủ đề về ô nhiễm RTN được UNEP lựa chọn và phát động. Điều này thể hiện rõ sự ưu tiên toàn cầu trong kiểm soát ô nhiễm nhựa, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.

Tuy nhiên, để giảm thiểu sự tác động của RTN đến môi trường, hệ sinh thái, ngoài sự nỗ lực của cấp ủy, chính quyền, ngành chức năng, điều kiện tiên quyết vẫn là hành động của cộng đồng. Mỗi người dân cần nhận rõ thách thức mà chúng ta đang phải đối mặt, qua đó nêu cao tinh thần, trách nhiệm và bằng những hành động nhỏ hàng ngày như phân loại, xử lý rác hữu cơ tại nơi phát sinh, nói không với các sản phẩm nhựa sử dụng một lần, túi nilon nhằm bảo vệ chính mình, người thân, gia đình và cộng đồng xã hội.

Bài và ảnh: Lê Phong