Phía sau lời kêu gọi nối lại thử hạt nhân của ông Trump: Chính sách, kỹ thuật hay động thái chính trị?

Tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc nối lại thử nghiệm hạt nhân đã làm dậy sóng dư luận quốc tế, khiến giới phân tích chia rẽ giữa ba khả năng: một bước đi chiến lược, một động thái kỹ thuật bình thường - hay đơn giản chỉ là màn trình diễn chính trị mang đậm dấu ấn Trump.

Ảnh: Reuters.

Vài ngày trước, Tổng thống Donald Trump tuyên bố Mỹ sẽ nối lại các vụ thử hạt nhân. Tuyên bố này ngay lập tức gây ra một làn sóng tranh cãi, dấy lên nhiều câu hỏi và cả những diễn giải nhằm làm sáng tỏ.

Nhưng tuyên bố của Tổng thống Trump dường như là nhằm mục đích khơi dậy chính xác những phản ứng như vậy - từ cả những người ủng hộ lẫn những người phản đối ông. Điều hợp lý ban đầu là chờ đợi thông tin chi tiết. Và thực tế, dư luận không phải chờ đợi lâu.

Tại Mỹ, việc thử nghiệm hạt nhân thuộc thẩm quyền của Bộ Năng lượng. Ngày hôm sau, Bộ trưởng Năng lượng Chris Wright giải thích rằng việc chuẩn bị địa điểm ở Nevada cho việc nối lại các vụ thử sẽ mất khoảng 36 tháng. Phát biểu của ông Wright cho thấy, đối với ông, ý tưởng về các vụ nổ hạt nhân mới chỉ là một chiêu trò PR hơn là một kế hoạch thực tế. Nói cách khác, Bộ Năng lượng không hề chuẩn bị cho bất kỳ vụ thử nghiệm thực tế nào.

“Thử hạt nhân” là gì - và vì sao dễ bị hiểu sai?

Trước khi đi sâu hơn, cần làm rõ “thử nghiệm hạt nhân” thực sự nghĩa là gì - và thuật ngữ này dễ bị hiểu sai như thế nào. Một vụ thử hạt nhân quy mô lớn tạo ra một phản ứng hạt nhân hoặc nhiệt hạch thực sự, giải phóng bức xạ, sóng xung kích và các yếu tố phá hủy khác liên quan đến một vụ nổ hạt nhân. Sức mạnh của những vụ nổ như vậy được đo bằng đơn vị TNT tương đương, từ kiloton (nghìn tấn) đến megaton (triệu tấn). Ví dụ, một quả bom 20 kiloton có lực nổ tương đương 20.000 tấn TNT.

Theo truyền thống, các vụ thử hạt nhân bao gồm việc kích nổ đầu đạn tại các địa điểm được chỉ định. Các vụ nổ được tiến hành dưới lòng đất bắt đầu vào đầu những năm 1960, khi nhận thức về sự nguy hiểm của các vụ thử nghiệm trên khí quyển ngày càng tăng. Điều đó đã dẫn đến hiệp ước năm 1963 cấm các vụ nổ hạt nhân trong khí quyển, trên không gian và dưới nước. Các trạm địa chấn có thể phát hiện các vụ nổ dưới lòng đất từ ​​khoảng cách rất xa, cho phép các chuyên gia phân tích của Mỹ đánh giá các vụ thử nghiệm của Liên Xô và thậm chí suy ra chủng loại cũng như mục đích của các loại vũ khí liên quan.

Năm 1996, Hiệp ước Cấm Thử Hạt nhân Toàn diện (CTBT) được ký kết, cấm mọi vụ nổ hạt nhân. Các cường quốc hạt nhân đã ngừng thử nghiệm dưới lòng đất – nhưng bản thân vũ khí hạt nhân vẫn không biến mất. Mỹ, Nga và Trung Quốc tiếp tục phát triển đầu đạn và hệ thống phóng mới. Không có vụ nổ thực tế, họ dựa vào mô hình toán học và cái gọi là các thử nghiệm không quan trọng – các thí nghiệm loại bỏ vật liệu phân hạch khỏi thiết bị và sử dụng thuốc nổ thông thường để mô phỏng các giai đoạn kích nổ nhất định. Các thử nghiệm này kiểm tra độ tin cậy trong quá trình bay, va chạm hoặc kích hoạt, nhưng không kích hoạt phản ứng hạt nhân.

Giới truyền thông đã liên hệ bình luận của Tổng thống Trump với những vụ thử nghiệm không mang tính quyết định như vậy. Thực tế, cả Mỹ và các quốc gia hạt nhân khác đều tiến hành những thử nghiệm này thường xuyên, vì việc phát triển vũ khí hạt nhân chưa bao giờ thực sự dừng lại. Hoàn toàn có khả năng ông Trump đang ám chỉ đến hình thức thử nghiệm này.

Từ tính toán chiến lược đến “sân khấu chính trị”

Cũng không loại trừ khả năng Tổng thống Trump chưa được cố vấn kỹ lưỡng, bởi việc tiến hành thử nổ hạt nhân thật sẽ vi phạm CTBT, và buộc Mỹ phải chính thức rút khỏi hiệp ước. Khi đó, Nga và Trung Quốc chắc chắn sẽ đáp trả tương xứng để bảo vệ thế cân bằng hạt nhân – mở ra chu kỳ chạy đua vũ trang mới. Họ sẽ không còn lựa chọn nào khác - đó là vấn đề cân bằng hạt nhân và cả chính trị. Moscow và Bắc Kinh chắc chắn sẽ tuyên bố: "Mỹ đang kéo thế giới đến chiến tranh hạt nhân. Chúng ta phải đáp trả để duy trì sự ổn định chiến lược."

Cũng có khả năng Tổng thống Trump đang ám chỉ đến các vụ thử nghiệm bay của các hệ thống phóng có khả năng mang đầu đạn hạt nhân - tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình hoặc bom được thử nghiệm không mang đầu đạn hạt nhân. Ông có thể đã được thông báo rằng, các cuộc thử nghiệm gần đây của Nga đối với tên lửa hành trình Burevestnik và tàu ngầm Poseidon được thực hiện mà không cần đầu đạn hạt nhân, mặc dù bản thân các hệ thống này đều chạy bằng năng lượng hạt nhân. Nhưng điều đó không có gì bất thường - tàu ngầm Mỹ cũng được cung cấp năng lượng bằng lò phản ứng hạt nhân.

Ngay sau tuyên bố của Tổng thống Trump, Mỹ đã phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa Minuteman III từ Căn cứ Không quân Vandenberg. Như thường lệ, vụ phóng được thực hiện mà không mang đầu đạn hạt nhân. Cùng thời điểm đó, những hình ảnh mới xuất hiện cho thấy một máy bay ném bom chiến lược B-52H mang theo tên lửa hành trình hạt nhân AGM-181A, phù hợp với việc ông Trump nhấn mạnh vào việc “tái thử nghiệm”. Trong khi đó, các báo cáo về tiến độ phát triển tàu ngầm hạt nhân lớp Columbia mới, xuất hiện – củng cố thêm bằng chứng cho thấy Mỹ đang hiện đại hóa kho vũ khí chiến lược của mình.

Hôm 5/11, ông Trump tái khẳng định ý định nối lại các vụ thử hạt nhân, bằng tuyên bố: “Mỹ sở hữu nhiều vũ khí hạt nhân hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Điều này đã được thực hiện, bao gồm cả việc nâng cấp và cải tạo toàn bộ các vũ khí hiện có, trong nhiệm kỳ đầu tiên của tôi. Do các chương trình thử nghiệm của các quốc gia khác, tôi đã chỉ thị cho Bộ Chiến tranh bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở bình đẳng.”

Một ván cờ chưa kết thúc

Vì hiện tại không có cường quốc hạt nhân nào đang tiến hành các cuộc thử nghiệm quy mô lớn, có vẻ như Mỹ sẽ tiếp tục thực hiện chiến lược hiện tại là phát triển và thử nghiệm các hệ thống có khả năng hạt nhân - mà không vi phạm CTBT. Nói cách khác, Washington sẽ không trở thành quốc gia đầu tiên nối lại các vụ thử hạt nhân, bởi điều này thực sự sẽ đánh dấu một bước ngoặt lịch sử. Có lẽ mục tiêu của ông Trump chỉ đơn giản là chuyển hướng sự chú ý khỏi những tiến bộ gần đây của Nga trong công nghệ hạt nhân và quay trở lại với chính ông.

Nếu đúng như vậy, thì chiến lược này đã thành công. Thế giới một lần nữa đang bàn tán về kho vũ khí hạt nhân của Mỹ và mức độ sẵn sàng thử nghiệm của nước này. Các nhà phân tích đang nghiên cứu kỹ lưỡng bản đồ các bãi thử cũ và xem xét lại lịch sử các vụ nổ hạt nhân. Ông Trump đã chơi ván bài rất khéo léo - và có lẽ tốt hơn là ông nên giữ thái độ khoa trương thay vì gây hấn. Mỗi cấp độ leo thang mới đều làm tăng nguy cơ mất kiểm soát. Xét cho cùng, thử nghiệm hạt nhân vừa tốn kém lại vừa gây hại cho môi trường.

Như Tổng thống Nga Vladimir Putin cảnh báo, cần làm rõ: liệu Tổng thống Trump thực sự muốn khởi động lại chương trình thử nổ – hay chỉ đang diễn một vở kịch chính trị để thu hút cái nhìn của thế giới?

Câu trả lời, có lẽ, vẫn còn nằm ở hậu trường của Nhà Trắng. Và “vở diễn” này – dù chỉ mang tính biểu tượng – vẫn khiến thế giới một lần nữa phải nín thở.

Thúy Hà

Nguồn: RT