Phân loại rác tại nguồn: Vì sao vẫn khó?

Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, từ ngày 1/1/2025, người dân phải phân loại rác tại nguồn thành 3 nhóm: rác tái sử dụng, tái chế; rác thực phẩm; rác sinh hoạt khác. Trường hợp không phân loại rác sẽ bị từ chối thu gom, không để rác đúng nơi quy định sẽ bị phạt tiền; những hộ thải bỏ lượng rác thải nhiều sẽ phải trả phí cao. Tuy nhiên, thực tế phân loại rác tại nguồn tại các xã, phường trên địa bàn tỉnh vẫn chưa được thực hiện đồng bộ, bởi còn gặp nhiều vướng mắc.

Công nhân Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Thanh Hóa thu gom rác tại các khu dân cư.

Khu đô thị ven sông Hạc có mật độ dân cư đông đúc, lượng rác thải sinh hoạt phát sinh nhiều. Tuy nhiên, việc phân loại rác tại các hộ gia đình ở đây còn nhiều hạn chế. Người dân mới chỉ chú ý tách riêng một số loại dễ nhận diện như chai, lọ, nhựa..., còn lại phần lớn rác sinh hoạt đều bỏ chung trong túi nilon đặt trước nhà chờ thu gom. Chị Lê Thị Thơ, công nhân thu gom rác tại khu đô thị, cho biết: “Việc yêu cầu phân loại rác đối với hộ gia đình đô thị hầu như vẫn chưa được thực hiện, một phần do diện tích nhà chật hẹp, hầu hết tất cả các loại rác đều bỏ chung vào túi nilon. Chúng tôi chỉ làm nhiệm vụ quét dọn rác và thu gom lại theo địa bàn được giao, chở về điểm tập kết để xe chở rác vận chuyển đi. Người dân có phân loại hay không thì cuối cùng rác vẫn được dồn chung một chỗ nên nhiều người không mấy quan tâm”.

Tại thôn Sao Vàng, xã Hoằng Thanh, mỗi hộ dân đang đóng mức phí 12.000 đồng/khẩu/tháng để duy trì dịch vụ thu gom, vận chuyển rác 2 lần/tuần. Dù nhiều hộ trong thôn đã chủ động mua thùng rác, bước đầu phân loại rác tại gia đình hoặc tận dụng diện tích vườn để xử lý rác hữu cơ, rác nông nghiệp, song việc thực hiện nhìn chung còn nhiều hạn chế. Ông Nguyễn Văn Sơn, Bí thư chi bộ, trưởng ban công tác mặt trận thôn Sao Vàng, cho biết: Những loại phế liệu dễ bán như chai, lọ, nhựa được nhặt riêng bán phế liệu, còn phần lớn rác sinh hoạt khác vẫn bị dồn chung, bỏ vào túi nilon, bao bì ở đầu ngõ chờ vận chuyển đi. Đối với rác thải cồng kềnh, đơn vị thu gom đã từ chối vận chuyển, song những loại rác khó xử lý như thủy tinh, sành sứ, pin hỏng, bóng đèn... vẫn chưa có cách thu gom riêng mà hầu hết được tập kết chung để chở đi nơi khác.

Thực hiện Luật Bảo vệ môi trường, từ năm 2022, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 13/2022/QĐ-UBND ngày 2/3/2022 quy định chi tiết về quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn tỉnh. Theo đó, CTRSH phải được phân loại tại nguồn phù hợp với mục đích quản lý, xử lý theo 3 nhóm: CTRSH thông thường, CTRSH nguy hại, CTRSH cồng kềnh. Nhận thức của người dân hiện nay về việc phân loại rác bước đầu đã có những chuyển biến. Nhiều mô hình phân loại, ủ chất thải dễ phân hủy làm phân bón đã được triển khai thực hiện; tỷ lệ chất thải rắn được tái sử dụng hàng năm đã được tăng lên, góp phần giảm thiểu rác thải phải xử lý. Tuy nhiên, việc phân loại rác thải tại nguồn hầu hết vẫn chưa được áp dụng một cách đồng bộ. Tỷ lệ rác được phân loại tại nguồn mới chỉ đạt mức khiêm tốn, nhiều nơi vẫn chưa thực hiện phân loại rác tại nguồn.

Rác thải không được phân loại đúng cách sẽ rất khó tái chế, tái sử dụng hay xử lý; trong khi đó, lượng rác vẫn gia tăng mỗi năm, nhiều bãi chôn lấp, nhà máy xử lý rác thải tại các địa phương trong tình trạng quá tải, lượng rác hằng ngày vượt xa công suất thiết kế. Tháng 5/2025, người dân sinh sống ở các phường trung tâm khu vực TP Thanh Hóa cũ đã từng chứng kiến tình trạng rác thải ùn ứ khắp nơi do rác không được thu gom đúng quy định. Nguyên nhân là do các hộ dân sống gần bãi rác Đông Nam cản trở xe vận chuyển rác của Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Thanh Hóa đi vào khu xử lý rác thải Đông Nam vì họ quá bức xúc trước tình trạng ô nhiễm môi trường phát sinh từ bãi rác. Tình trạng ùn ứ rác thải mặc dù chỉ diễn ra trong vài ngày nhưng lại cho thấy sự cấp thiết phải thay đổi tư duy, cách làm trong phân loại, xử lý rác thải sinh hoạt, nhất là ở khu vực đô thị.

Báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, tổng lượng CTRSH phát sinh trên địa bàn tỉnh năm 2024 là 914.351,3 tấn (tương đương 2.505 tấn/ngày), khối lượng rác thu gom và xử lý đạt 92,1%. Tuy nhiên, trong số đó, khối lượng CTRSH được xử lý bằng công nghệ đốt chỉ đạt 25,4%; khối lượng CTRSH được tái chế, xử lý khác là 12%; còn lại chủ yếu được xử lý bằng biện pháp chôn lấp. Từ thực tế đó cho thấy, việc hạn chế rác thải phát sinh thông qua phân loại là một cách làm cần thiết mang lại lợi ích cho môi trường, giảm thiểu ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, chi phí xử lý. Tuy nhiên, để thực hiện việc phân loại rác tại nguồn phù hợp với mục đích quản lý, xử lý thì cần phải hội đủ các điều kiện về hạ tầng và cơ chế thu gom. Phải có đủ các cơ sở xử lý chất thải với công nghệ hoàn chỉnh (khu vực ủ rác thải thực phẩm dễ phân hủy làm phân bón; khu vực tái chế chất thải nhựa, túi nilon; lò đốt để xử lý chất thải có khả năng cháy). Ngoài ra, các địa phương phải bố trí được thiết bị thu gom chất thải trơ, chất thải nguy hại trong sinh hoạt. Đơn vị thu gom, vận chuyển phải thu gom riêng rác thải đã được phân loại. Phải thực hiện được việc thu phí rác thải dựa trên khối lượng/thể tích thay vì tính bình quân theo hộ như hiện nay...

Song hiện nay, trên địa bàn tỉnh vẫn chưa ban hành quy định về hình thức, mức giá dịch vụ hộ gia đình, cá nhân phải chi trả cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH dựa trên khối lượng hoặc thể tích đã phân loại. Hạ tầng thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH của tỉnh chưa đồng bộ. Các dự án đầu tư khu xử lý chất thải rắn bằng công nghệ đốt, đốt và thu hồi năng lượng đã được chấp thuận chủ trương triển khai thực hiện còn chậm tiến độ. Các khu xử lý chất thải hiện nay chủ yếu là chôn lấp, chưa có khu xử lý riêng cho từng loại chất thải đã phân loại. Một số địa phương bước đầu đã triển khai phân loại rác, song việc thu gom, xử lý lại chưa thực hiện được đồng bộ... Đó là những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thúc đẩy phân loại rác tại nguồn.

Phân loại rác tại nguồn là xu thế tất yếu, không chỉ để thực thi Luật Bảo vệ môi trường, mà còn là “chìa khóa” giảm áp lực cho các bãi rác, nhà máy xử lý vốn đã quá tải lâu nay. Vì vậy, các ngành chức năng cần quan tâm đặc biệt hơn đối với lĩnh vực này, tạo sự đồng bộ từ cơ chế, hạ tầng, cách thức triển khai áp dụng đến việc phổ biến, thay đổi thói quen phân loại rác của mỗi cá nhân, hộ gia đình, hướng đến một môi trường sống sạch đẹp, bền vững.

Bài và ảnh: Việt Hương