Giữa biến động, tìm điểm tựa

Trong thế giới đang tái định hình bởi cạnh tranh chiến lược và áp lực trừng phạt, mỗi bước đi ngoại giao đều mang nhiều tầng ý nghĩa. Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Nga Mishustin (ngày 3-4/11) vì thế không chỉ là hoạt động thường niên, mà còn phản ánh sự điều chỉnh chiến lược của cả hai bên.

Thủ tướng Nga Mishustin và người đồng cấp Trung Quốc Lý Quốc Cường chủ trì cuộc họp thường kỳ lần thứ 30 tại Hàng Châu. Ảnh: Izvestia

Tín hiệu chiến lược từ Hàng Châu

Chuyến thăm Trung Quốc 2 ngày của Thủ tướng Nga Mikhail Mishustin, diễn ra trong khuôn khổ cuộc họp thường kỳ lần thứ 30 giữa hai nguyên thủ quốc gia Nga-Trung tại Hàng Châu, thể hiện bước tiếp nối nhất quán nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác toàn diện giữa Moscow và Bắc Kinh. Việc hai bên ký kết 8 văn kiện, một tuyên bố chung và nhiều nghị định thư trong các lĩnh vực kinh tế, công nghệ, năng lượng và nông nghiệp cho thấy mối quan hệ này đã vượt ra ngoài khuôn khổ ngoại giao thuần túy để trở thành một cấu trúc hợp tác mang tính chiến lược, đa tầng và lâu dài.

Trong phát biểu sau hội đàm, Thủ tướng Mishustin nhấn mạnh quan hệ Nga-Trung “đang ở mức cao nhất trong lịch sử hàng thế kỷ”, bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây. Ông khẳng định hai chính phủ tiếp tục phối hợp chặt chẽ để thực hiện các mục tiêu chiến lược do lãnh đạo hai nước đề ra, đặc biệt trong bối cảnh môi trường quốc tế biến động và cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt. Về phía Trung Quốc, Thủ tướng Lý Cường khẳng định cuộc gặp là minh chứng cho sự bền vững của cơ chế điều phối cấp cao, giúp hai bên giữ vững định hướng hợp tác “đối tác toàn diện và tương tác chiến lược”.

Việc lựa chọn Hàng Châu - trung tâm đổi mới công nghệ và sản xuất công nghiệp của Trung Quốc - làm nơi tổ chức hội nghị mang ý nghĩa biểu tượng rõ rệt. Nếu như trước đây, hợp tác Nga-Trung tập trung nhiều vào thương mại năng lượng, thì lần này, cả hai bên đều gửi đi tín hiệu chuyển trọng tâm sang lĩnh vực công nghệ, đổi mới sáng tạo và đầu tư song phương.

Các văn kiện được ký kết trong chuyến thăm cũng cho thấy sự mở rộng đáng kể của hợp tác Nga-Trung về chiều sâu. Đáng chú ý là Lộ trình Hợp tác Định vị Vệ tinh Nga-Trung giai đoạn 2026-2030, hướng tới sự tương thích kỹ thuật giữa hai hệ thống GLONASS và BeiDou. Đây là bước đi mang tính chiến lược, giúp hai nước củng cố khả năng độc lập trong lĩnh vực công nghệ định vị, vốn chịu ảnh hưởng lớn từ hệ thống GPS của Mỹ. Bên cạnh đó, các nghị định thư về kiểm dịch thực vật, hợp tác hải quan và quản lý rủi ro góp phần thúc đẩy thương mại nông sản và hàng hóa cơ bản, phản ánh nỗ lực đa dạng hóa trao đổi thương mại giữa hai nền kinh tế.

Trong lĩnh vực năng lượng, Nga tiếp tục đóng vai trò nhà cung cấp dầu mỏ, khí đốt và than lớn cho Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh đầu tư vào hạ tầng điện hạt nhân và vận tải xuyên biên giới. Sự hợp tác này vừa mang ý nghĩa kinh tế, vừa đảm bảo an ninh năng lượng và duy trì ổn định chuỗi cung ứng khu vực Á-Âu. Ngoài ra, Thỏa thuận liên chính phủ về thúc đẩy và bảo hộ đầu tư lẫn nhau, dự kiến có hiệu lực từ tháng 12 tới, được xem là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm khuyến khích doanh nghiệp hai nước tham gia các dự án liên doanh và đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp chế tạo, giao thông và nông nghiệp công nghệ cao.

Đối với Moscow, việc củng cố quan hệ với Bắc Kinh không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn là đòn bẩy chiến lược nhằm đối phó với sức ép từ phương Tây. Còn với Bắc Kinh, hợp tác với Nga cung cấp một nguồn năng lượng ổn định, mở rộng không gian hậu cần lục địa và bổ sung yếu tố cân bằng trong cục diện cạnh tranh toàn cầu. Mối quan hệ này, dù được cả hai bên khẳng định là “không nhằm vào bên thứ ba”, vẫn đóng vai trò như một trụ đỡ địa chính trị giúp hai nước duy trì thế chủ động trong trật tự quốc tế đang tái định hình.

Hợp tác thực chất trong bối cảnh biến động

Dù được ca ngợi là “đang ở giai đoạn tốt nhất trong lịch sử”, quan hệ kinh tế Nga-Trung hiện vẫn bộc lộ những giới hạn mang tính cơ cấu. Số liệu hải quan Trung Quốc cho thấy, trong tháng 9/2025, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga giảm tới 21% so với cùng kỳ năm trước. Theo Bộ Công nghiệp và Thương mại Nga, nguyên nhân chủ yếu là do “sức ép bên ngoài” và “sự bão hòa thị trường” của các sản phẩm Trung Quốc tại Nga. Ngược lại, nhập khẩu của Trung Quốc từ Nga tăng nhẹ 3,8%, phản ánh sự ổn định của dòng thương mại năng lượng, song cũng cho thấy tính lệch pha trong cơ cấu thương mại song phương.

Lĩnh vực năng lượng - trụ cột truyền thống của quan hệ hợp tác Nga - Trung. Ảnh: TASS

Theo giới phân tích, Nga vẫn chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu thô, năng lượng và nông sản, trong khi Trung Quốc xuất khẩu hàng công nghiệp và thiết bị công nghệ. Dù hai bên đều cam kết “đa dạng hóa cơ cấu thương mại”, nhưng khoảng cách công nghệ và năng lực sản xuất khiến tiến trình này diễn ra chậm. Hơn nữa, việc các doanh nghiệp Nga ngày càng phụ thuộc vào đồng nhân dân tệ trong thanh toán quốc tế tuy giúp giảm rủi ro từ lệnh trừng phạt, nhưng cũng đặt ra vấn đề về mức độ tự chủ tài chính thực tế của Moscow trong dài hạn.

Ở chiều ngược lại, Trung Quốc cũng phải cân nhắc thận trọng trước áp lực từ phương Tây khi mở rộng hợp tác kinh tế với Nga. Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với tăng trưởng chậm, nhu cầu nội địa yếu và căng thẳng công nghệ với Mỹ gia tăng. Trong bối cảnh đó, Bắc Kinh vừa muốn duy trì quan hệ ổn định với Moscow để bảo đảm lợi ích chiến lược, vừa phải tránh vượt “giới hạn đỏ” khiến quan hệ với phương Tây thêm căng thẳng. Do đó, hợp tác Nga-Trung mang tính “thực dụng linh hoạt”, dựa trên tính toán lợi ích cụ thể hơn là sự gắn kết mang tính ý thức hệ.

Mặt khác, các tuyên bố chính trị dù mang tính khẳng định cao, nhưng hiệu quả thực tế của nhiều thỏa thuận vẫn phụ thuộc vào khả năng triển khai trong điều kiện kinh tế phức tạp. Những rào cản về thanh toán, vận chuyển, bảo hiểm và công nghệ cao khiến các dự án hợp tác đôi khi khó đạt quy mô như kỳ vọng. Dù vậy, việc hai bên vẫn duy trì cơ chế gặp gỡ thường kỳ và kênh phối hợp chính phủ cho thấy nỗ lực duy trì nền tảng đối thoại ổn định - điều mà không phải cặp quan hệ song phương nào trong khu vực cũng đạt được.

Ở bình diện rộng hơn, chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Mishustin phản ánh sự tái cấu trúc hướng Đông trong chính sách đối ngoại của Nga, đồng thời cho thấy Trung Quốc đang gia tăng vai trò trung tâm trong mạng lưới hợp tác Á-Âu. Sự kết nối giữa Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc với Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) do Nga dẫn dắt, cùng các dự án vận tải xuyên biên giới đang được mở rộng, là minh chứng cho xu hướng hội nhập khu vực, giảm phụ thuộc vào phương Tây. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định, để mối quan hệ này thực sự bền vững, hai bên cần tiến tới cân bằng lợi ích, tránh để hợp tác bị chi phối bởi các yếu tố bất đối xứng về kinh tế và công nghệ.

Từ góc nhìn chiến lược, chuyến thăm của Thủ tướng Mishustin không tạo ra bước ngoặt đột phá, nhưng mang ý nghĩa duy trì và củng cố cấu trúc hợp tác lâu dài giữa Nga và Trung Quốc. Trong thế giới đang phân tầng quyền lực, hai nước tìm kiếm “không gian chiến lược chung” dựa trên nhu cầu tự cường và lợi ích song phương. Mối quan hệ này có thể không mang tính liên minh, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành “trục đối tác linh hoạt” - một mô hình hợp tác mới, vừa tránh đối đầu trực diện, vừa đủ sức thích ứng trước áp lực cạnh tranh toàn cầu.

Hùng Anh (CTV)