Giữ gìn nghề dệt truyền thống của người Thái xã Xuân Chinh

Cả tuần, làm ngày làm đêm may ra mới xong cái chân váy truyền thống của dân tộc Thái, đó là lời bà Cầm Thị Phượng, ở thôn Tú Ạc, xã Xuân Chinh (Thường Xuân).

Mẹ con bà Cầm Thị Phượng thôn Tú Ạc, xã Xuân Chinh (Thường Xuân) đang tỉ mẩn với những hình thêu. Ảnh: K.H

Vừa nói chuyện với chúng tôi, bà Cầm Thị Phượng (sinh năm 1964) vừa thoăn thoắt đưa tay xe chỉ để dệt vải. Trên địa bàn xã Xuân Chinh hiện có 600 hội viên hội phụ nữ, hầu hết các bà các chị ai cũng biết dệt, biết thêu.

Nếu như nhiều địa phương khác đã phải từng lo lắng về sự mai một của nghề dệt thổ cẩm, thì trên địa bàn xã Xuân Chinh dường như không bị tác động của thị trường và thị hiếu người tiêu dùng. Bàn tay các bà các mẹ hằng ngày hễ có lúc nào rảnh rỗi là đều cầm cây kim hay ngồi bên khung cửi dệt nên những tấm vải để may áo tà hượt, may váy.

Không sản xuất hàng hóa, họ chỉ muốn tự tay làm cho mình, cho con gái, hoặc cho con dâu một chiếc váy thật đẹp, mặc thật mềm mại. Bà Phượng cho biết: Từ khi 12 tuổi bà đã học những mũi thêu đầu tiên. Và đến khi đón con dâu thứ 2 về sống chung nhà, bà cũng dạy cho con biết thêu, dệt. Lương Thị Duyệt, cô con dâu thứ 2 của bà Phượng nói: Khi mẹ mới dạy em cũng ngại lắm, vì học thêu, học dệt cần nhất là sự kiên nhẫn mà em thì không quen ngồi lâu. Lại thêm những ngày đầu kim đâm tay chảy máu mà không dám kêu với mẹ. Giờ thì quen và thích hơn ạ.

Để có thể dệt được những mảnh vải đẹp, không riêng gì gia đình bà Phượng, hầu hết các gia đình ở xã Xuân Chinh vẫn canh tác dâu, trồng bông. Ngoài ra, họ còn biết sử dụng một số nguyên liệu tự nhiên từ cây, củ, quả có sẵn trong vườn, trong rừng để chế thuốc nhuộm màu. Từ những nguyên liệu ấy, những người phụ nữ Thái cầu kỳ đun nấu, làm sợi, nhuộm lên màu, rồi thêu, và dệt thành những mảnh vải nhiều màu sắc với đủ hình thù: rồng, rắn, mèo, dê... cùng các hình hoa, hình mặt trời... Bà Cầm Thị Phượng chia sẻ: Nghề thêu truyền thống có nhiều công đoạn. Trong đó, nhuộm vải tốn nhiều thời gian và công sức. Từ việc vào rừng lấy lá chàm, rồi về đun nước cho sợi vải trắng vào ngâm, sau đó cho thêm vôi vào để vò và trộn đều, và cuối cùng là cho vải vào ống bương để ngâm lắng nước nhiều lần đến khi tấm vải đạt được màu sắc chuẩn, theo đúng chủ ý của người dệt.

“Ngoài việc nhuộm, nếu chú tâm làm, ít nhất các mẹ phải mất một tuần mới thêu xong tất cả những hình thù trên chân váy”, chị Lương Thị Thương, Phó chủ tịch Hội Phụ nữ xã Xuân Chinh, khẳng định. Chị Thương còn cho biết: Xã Xuân Chinh hiện có 600 hội viên hội phụ nữ trên tổng hơn 3.000 người dân. Ngoài các ngày lễ, thì ở Xuân Chinh, thứ hai hằng tuần, các chị em làm việc ở công sở xã đều mặc váy truyền thống. Đây là nét đẹp hiếm có mà không phải địa phương nào có đông đồng bào dân tộc thiểu số cũng duy trì và thực hiện được.

Chia sẻ về việc bảo tồn và phát huy giá trị của nghề dệt truyền thống, chị Thương cho biết: Trong thời gian tới, thực hiện chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, sáp nhập 2 xã Xuân Chinh và Xuân Lẹ. Đây sẽ là cơ hội để nghề dệt truyền thống của địa phương phát triển hơn. Đặc biệt là tiến dần đến việc trở thành một hướng làm kinh tế bền vững, vừa giúp bà con vươn lên ổn định cuộc sống, vừa lan tỏa các giá trị văn hóa của cộng đồng người Thái ở Thanh Hóa nói chung và xã Xuân Chinh nói riêng.

Trong không gian của ngôi nhà nhỏ bên sườn núi, ngắm nhìn bà Cầm Thị Phượng bên khung cửi và em Lương Thị Duyệt nhẹ nhàng tỉ mẩn đưa từng mũi kim, chợt tôi có cảm giác những người phụ nữ trẻ như em sẽ viết tiếp câu chuyện bản làng bằng sắc màu những sợi chỉ.

PCĐ