Dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh và Khu Di tích Lăng miếu Triệu Tường: Liệu có kịp “về đích”? - Bài 1: Những di tích trọng điểm của xứ Thanh

Mang trong mình nhiều dấu ấn lịch sử, văn hóa gắn với quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của các thế hệ cha ông đi trước. Đến nay, Khu di tích Phủ Trịnh (xã Biện Thượng) và Khu Di tích Lăng miếu Triệu Tường (xã Hà Long) ngày càng được các cấp, ngành, địa phương quan tâm trùng tu, tôn tạo, không chỉ đáp ứng được nhu cầu tâm linh của người dân mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn du khách.

Khu di tích Phủ Trịnh đang được đầu tư tôn tạo.

"Cái nôi" của nhà Trịnh

Tọa lạc giữa không gian xanh mát, yên bình, Khu di tích Phủ Trịnh từ lâu đã trở thành điểm đến tâm linh, văn hóa thu hút đông đảo du khách mỗi khi về thăm vùng đất Biện Thượng. Trong hành trình tham quan di tích, ông Nguyễn Văn Hùng - Chủ tịch UBND xã Biện Thượng, đã chia sẻ với chúng tôi về lịch sử của Khu di tích Phủ Trịnh gắn với sự tồn tại của nhà Trịnh trên vùng đất này.

Sau khi đánh đuổi Nhà Mạc, giải phóng Thăng Long năm 1592, Nhà Trịnh cho tái thiết cung điện của vua Lê và làm Vương Phủ Trịnh để cùng điều hành chính sự. Ngoài ra, Nhà Trịnh còn cho xây dựng một vương phủ ở quê hương làng Biện Thượng với quy mô nhỏ hơn. Đây là nơi thờ cúng tổ tiên, cũng là hành dinh của Nhà Trịnh trên đất Thanh Hóa trong công cuộc “phò Lê, diệt Mạc”. Trước đây, Phủ Trịnh được xây dựng trên diện tích khoảng 10 ha, gồm có các hệ thống cung điện, đền đài khá hoàn chỉnh làm nơi thờ tự tổ tiên, nơi đặt hành dinh, nơi ăn ở của các chúa Trịnh (phủ từ, khu nội phủ, hành doanh, khu làm việc của các quan, khu thờ cúng, khu vườn hoa, bàn cờ)...

Từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 18, nơi đây được coi là hành dinh thứ 2 của Nhà Trịnh sau Phủ Liêu ở Thăng Long, đồng thời cũng là công trình kiến trúc tiêu biểu của thời kỳ Lê - Trịnh trên vùng đất xứ Thanh. Theo thời gian, cũng như trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, khu di tích này chỉ còn duy nhất một tòa nhà 7 gian hình chữ nhất, lợp ngói, kiến trúc đơn giản và xuống cấp nghiêm trọng. Song, với những giá trị to lớn về mặt lịch sử, văn hóa, vào năm 1995, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Khu di tích Phủ Trịnh là di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Tháng 10/2016, Di tích Phủ Trịnh được khởi công tôn tạo, phục hồi. Năm 2019, Dự án tôn tạo Khu Di tích Phủ Trịnh đã được UBND tỉnh phê duyệt điều chỉnh quy mô dự án từ 3,84 ha lên 11,72 ha, với tổng mức đầu tư khoảng 756 tỷ 326 triệu đồng. Từ đó, đến nay nhiều hạng mục trong khu di tích đã và đang dần được phục dựng, tu bổ, dần tái hiện phần nào diện mạo ban đầu của khu di tích. Việc tu bổ, tôn tạo khu di tích không chỉ thể hiện sự tri ân của thế hệ hôm nay đối với công lao của nhà Trịnh trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, mà còn góp phần gìn giữ lại một di tích có giá trị cao về lịch sử, văn hóa cho muôn đời sau.

“Đất tổ” của nhà Nguyễn

Được xây dựng trên khu đất rộng và thoáng ở thôn Gia Miêu (xã Hà Long), Khu Di tích Lăng miếu Triệu Tường được coi là nơi phát tích của nhà Nguyễn. Theo sách còn ghi lại, ngay sau khi lên ngôi năm 1802, vua Gia Long đã về bái yết lăng Thiên Tôn. Cùng với việc vinh phong vùng đất quý hương, nhà vua đã cho xây dựng khu lăng miếu để thờ các vị tổ tiên Nhà Nguyễn, và cho xây dựng Nguyên miếu để thờ các tiên vương khai mở ra triều đại. Đến đời vua Minh Mạng đã đổi tên núi Thiên Tôn thành núi Triệu Tường và lăng gọi là lăng Triệu Tường.

Khu Di tích Lăng miếu Triệu Tường đang được đầu tư tôn tạo.

Vào năm 1806, vua Gia Long tiếp tục cho xây miếu ở cánh đồng dưới chân núi Triệu Tường, cách khu vực lăng khoảng 1 km. Theo sử liệu còn lưu giữ, thì miếu Triệu Tường được xây dựng hết sức cầu kỳ, công phu và được ví như “kinh thành Huế thu nhỏ”. Toàn bộ công trình đều nhìn về phương Nam. Hằng năm, gặp tiết ngũ hưởng và các tiết khác theo quy định của triều đình, quan tỉnh Thanh Hóa vâng mệnh hành lễ theo lệ như các miếu ở Kinh thành Huế. Đồng thời, nhiều vua Nhà Nguyễn như Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Thành Thái, Khải Định sau khi lên ngôi đã về dâng hương, bái yết tổ tiên.

Trải qua bao biến cố lịch sử, những lăng, miếu uy nghi được các vua Nguyễn dựng lên trên mảnh đất quý hương thờ tổ tiên đã bị hủy hoại, chỉ còn lại nền đất cũ, hào thành và nền móng kiến trúc của các công trình. Sau khi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng là di tích khảo cổ học quốc gia, ngày 1/2/2010, Chủ tịch UBND tỉnh đã phê duyệt Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử Lăng miếu Triệu Tường, bao gồm 4 nhóm dự án đó là, bảo tồn tôn tạo miếu Triệu Tường, lăng Trường Nguyên, đình Gia Miêu, nhà thờ họ Nguyễn Hữu, đền Ông và các công trình phát huy giá trị di tích. Hiện nay, dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường đã và đang được các cấp, ngành, địa phương triển khai thực hiện.

Khu di tích Phủ Trịnh hay Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường đều là những công trình kiến trúc lưu giữ ký ức khó phai về những năm tháng đấu tranh hào hùng của các thế hệ cha ông đi trước và là sợi dây kết nối quá khứ - hiện tại và tương lai. Bởi vậy, việc bảo tồn, trùng tu, tôn tạo, phát huy giá trị các di tích không chỉ thể hiện lòng tri ân của các thế hệ sau đối với các bậc tiền nhân đã có công ơn to lớn đối với đất nước; mà còn góp phần vào việc phát huy giá trị của di tích trong việc thúc đẩy du lịch tâm linh của tỉnh ngày càng phát triển.

Nhóm PV

Bài 2: Những “vướng mắc” cần sớm “tháo gỡ”