Chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Putin tạo ra “xung lực” mới cho quan hệ chiến lược Nga-Trung

Ngày 17/5/2024, Tổng thống Nga Putin đã kết thúc tốt đẹp chuyến thăm Trung Quốc kéo dài trong 2 ngày. Những kết quả đạt được trong chuyến thăm đã tạo ra một “xung lực” mới trong quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga -Trung, đồng thời đặt ra cho Mỹ nhiều “bài toán khó”.

Tổng thống Nga Putin tới Bắc Kinh vào sáng sớm ngày 16/5 theo giờ địa phương. Chuyến thăm diễn ra vào dịp Nga - Trung Quốc hướng tới kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao; đồng thời, cũng là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của Tổng thống Putin sau khi tái đắc cử.

Trước đó, vào tháng 3/2023, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng lựa chọn Nga làm điểm đến đầu tiên trong các chuyến công du nước ngoài sau khi được tái bổ nhiệm nhiệm kỳ thứ ba. Trợ lý Tổng thống Nga Yury Ushakov nhấn mạnh “truyền thống này là minh chứng rõ nhất khẳng định quan hệ hợp tác Nga - Trung Quốc đang ở giai đoạn phát triển mạnh mẽ và cả hai đều quan tâm, ưu tiên thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương. Và tất nhiên, điều này cũng phản ánh sự gắn kết cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo”.

Các cuộc hội đàm giữa Tổng thống Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình diễn ra tại Đại lễ đường Nhân dân, nơi tổ chức Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc và các sự kiện chính trị lớn khác của đất nước. Nhà lãnh đạo Trung Quốc tiếp đón Tổng thống Nga Putin tại quảng trường Thiên An Môn trước sự chứng kiến của đội danh dự. Lễ đón diễn ra trong không khí trang nghiêm, trọng thể theo nghi thức cao nhất.

Hai nhà lãnh đạo bắt đầu cuộc hội đàm với thành phần tham gia ở diện hẹp, sau đó được mở rộng với sự tham gia của hai phái đoàn. Tháp tùng Tổng thống Putin có tân Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Andrei Belousov, Thư ký Hội đồng An ninh Sergei Shoigu, Ngoại trưởng Sergei Lavrov và Trợ lý Tổng thống Yury Ushakov. Tại các cuộc hội đàm, Tổng thống Putin đánh giá cao những kết quả đạt được trong quan hệ hợp tác song phương Nga - Trung Quốc, nhất là trong lĩnh vực kinh tế - thương mại. Năm 2023, kim ngạch thương mại hai chiều Nga - Trung Quốc đã tăng gần 1⁄4, đạt 227 tỷ USD. Trong khi đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khẳng định, việc không ngừng làm sâu sắc hơn mối quan hệ Nga - Trung Quốc đã trở thành “yếu tố duy trì sự ổn định chiến lược toàn cầu và dân chủ hoá quan hệ quốc tế”. Theo ông Tập, “trong ba phần tư thế kỷ qua, quan hệ Trung - Nga đã được rèn giũa trong những điều kiện khó khăn, vượt qua thử thách của tình hình quốc tế đang thay đổi và ngày nay đại diện cho tiêu chuẩn của mối quan hệ giữa các cường quốc và các nước láng giềng, đặc trưng bởi sự tôn trọng, tin cậy lẫn nhau, hữu nghị và cùng có lợi”.

Trong khuôn khổ chuyến thăm, ngày 17/5, Tổng thống Nga Putin đã tới Cáp Nhĩ Tân, nơi được cho là tập trung nhiều người Nga ở Trung Quốc, thủ phủ tỉnh Hắc Long Giang, giáp 5 vùng của Liên bang Nga. Tại đây, nhà lãnh đạo Nga tham dự lễ khai mạc Hội chợ triển lãm Nga - Trung lần thứ VIII và Diễn đàn Nga - Trung về hợp tác liên khu vực lần thứ IV. Cuộc gặp tiếp theo của hai nhà lãnh đạo dự kiến ​​sẽ diễn ra vào tháng 10/2024 tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở thành phố Kazan, Nga.

Bắc Kinh bày tỏ rõ lập trường về vấn đề Ukraine trong tuyên bố chung Trung - Nga

Kết thúc các cuộc hội đàm, một tuyên bố chung đã được công bố về việc làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga - Trung Quốc. Theo đó, tuyên bố chung nhấn mạnh, quan hệ hợp tác Nga - Trung Quốc không mang tính cơ hội và nhằm vào bên thứ ba. “Là trung tâm độc lập của thế giới đa cực mới nổi, Nga và Trung Quốc sẽ tận dụng tối đa tiềm năng của quan hệ song phương để thúc đẩy một trật tự thế giới đa cực công bằng, bình đẳng, dân chủ hoá quan hệ quốc tế”.

Tuyên bố nhấn mạnh cam kết của hai bên nhằm thúc đẩy hợp tác song phương trong nhiều lĩnh vực, từ chống biến đổi khí hậu, khoa học - công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI), đến ngăn chặn chủ nghĩa thực dân kiểu mới và lên án hành vi xuyên tạc lịch sử của Thế chiến thứ II. Hai bên cam kết tăng cường hợp tác thương mại - đầu tư, sử dụng đồng nội tệ trong thanh toán, tăng nguồn cung dầu khí, thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân vì mục đích hoà bình, bao gồm cả việc cùng xây dựng các nhà máy điện hạt nhân và các tuyến đường vận chuyển mới.

Quan trọng, tuyên bố chung ghi nhận sự đồng thuận, nhất trí cao của Moscow đối với “quan điểm khách quan và không thiên vị” của Bắc Kinh liên quan đến cuộc xung đột quân sự tại Ukraine. Hai bên nhấn mạnh sự cần thiết phải chấm dứt tình hình căng thẳng tại Ukraine và khẳng định tầm quan trọng của đối thoại là giải pháp tối ưu để giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine.

Bên cạnh đưa ra tuyên bố chung, hai nhà lãnh đạo chứng kiến lễ ký kết 10 văn kiện hợp tác, cụ thể là:

- Kế hoạch phát triển đảo Bolshoy Ussuriysky, nơi có lãnh thổ được phân chia giữa Trung Quốc và Nga;

- Biên bản ghi nhớ giữa Bộ Phát triển Kinh tế Nga và Bộ Thương mại Trung Quốc;

- Kế hoạch hành động chung giữa Cơ quan liên bang Giám sát và Bảo vệ người tiêu dùng (Rospotrebnadzor) và Tổng cục Hải quan Trung Quốc;

- Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với các sản phẩm từ cây cúc vu xuất khẩu từ Nga sang Trung Quốc;

- Nghị định thư về kiểm tra, kiểm dịch và vệ sinh an toàn thực phẩm đối với thịt bộ xuất khẩu từ Nga sang Trung Quốc;

- Thoả thuận hợp tác giữa ITAR-TASS và hãng thông tấn Tân Hoa Xã;

- Biên bản ghi nhớ tổ chức Diễn đàn chuyên gia các nước BRICS;

- Biên bản ghi nhớ giữa Gazprom-Media Holding và China Media Corporatin;

- Bản ghi nhớ hợp tác giữa Uỷ ban Xúc tiến thương mại quốc tế của Nga – Trung Quốc;

- Thoả thuận thành lập khu bảo tồn xuyên biên giới.

Quan hệ lợi ích chiến lược Nga - Trung ngày càng được thắt chặt

Kể từ năm 2013, khi ông Tập Cận Bình lên nắm chính quyền, lãnh đạo hai nước Nga - Trung Quốc đã gặp nhau hơn 40 lần, bao gồm cả các cuộc gặp bên lề tại các diễn đàn đa phương, như BRICS hay Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Theo Giám đốc khoa học của Viện Trung Quốc và châu Á đương đại thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga, Alexander Lukin đánh giá, tần suất các cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo cho thấy mối quan hệ hợp tác song phương đang ở mức độ cao và giữa hai nước có rất nhiều lợi ích chung, ràng buộc. Trong khi đó, ông Alexander Lomanov, Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu kinh tế và quan hệ ngoại giao thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga, cho rằng, Bắc Kinh đang dựa vào “chính sách ngoại giao của những quan chức hàng đầu”. “Đối với Trung Quốc, các ý tưởng chính sách đối ngoại của Chủ tịch Tập Cận Bình là nền tảng quan trọng. Đây không phải là một kiểu khái quát trừu tượng theo kiểu chủ trương, đường lối mà là những ưu tiên và hướng dẫn cụ thể. Ông Tập Cận Bình có ảnh hưởng lớn đến việc hoạch định chính sách đối ngoại của Trung Quốc, đồng thời là người đề cao các giá trị và lý tưởng chiến lược của nước này”.

Trước thềm chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Nga Putin, lần lượt Thủ tướng Đức Olaf Scholz và Ngoại trưởng Mỹ Blinken đã đến thăm Trung Quốc, cũng như chuyến công du châu Âu của Chủ tịch Tập Cận Bình, trong đó ông Tập đã gặp Tổng thống Pháp Macron và Chủ tịch Uỷ ban châu Âu Ursula von der Leyen. Mối quan tâm hàng đầu của phương Tây là làm thế nào để Trung Quốc không đứng về phía Nga và ngừng hậu thuẫn cho chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine; bởi lẽ, theo Mỹ và Liên minh châu Âu, Bắc Kinh là một trong những nhà cung cấp vật liệu và công nghệ chính cho tổ hợp công nghiệp quân sự Nga. Washington và Brussels nhiều lần kêu gọi Trung Quốc ngừng cung cấp các nguồn cung này và gây áp lực bằng cách đe doạ các lệnh trừng phạt đối với các công ty Trung Quốc.

Theo giới phân tích chính trị, trong bối cảnh cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine đang diễn biến phức tạp, khó lường, nhất là sau khi Chính quyền Tổng thống Mỹ Biden mới thông qua gói viện trợ quân sự trị giá 61 tỷ USD cho Ukraine, thì việc Mỹ lo ngại về mối quan hệ hợp tác Nga - Trung và những tác động của nó đối với cục diện chiến trường Ukraine là hoàn toàn dễ hiểu. Tuy nhiên, những kết quả đạt được trong chuyến thăm, đặc biệt là sự nhất trí cao giữa hai nhà lãnh đạo liên quan đến vấn đề Ukraine sẽ đặt ra cho Mỹ và châu Âu “một bài toán khó”. Trong bối cảnh căng thẳng leo thang ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Moscow và Bắc Kinh đang đặc biệt chú ý đến việc phát triển quan hệ quân sự, bằng chứng là sự tham gia của tân Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nga Andrei Belousov và Thư ký Hội đồng An ninh Sergei Shoigu trong các cuộc hội đàm. Nga - Trung Quốc đặc biệt quan ngại về việc Mỹ triển khai tên lửa tầm trung và tầm ngắn ở Châu Á. “Các bên lên án mạnh mẽ những bước đi làm leo thang căng thẳng, đe doạ trực tiếp đến môi trường an ninh của Nga và Trung Quốc; đồng thời, cam kết tăng cường hợp tác và phối hợp chặt chẽ nhằm đối phó với đường lối phá hoại và thù địch của Washington đối với cái gọi là ngăn chặn kép đối với hai nước”, theo tuyên bố chung sau cuộc hội đàm giữa Tổng thống Nga Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Hai nước nhất trí mở rộng phạm vi tập trận chung và thường xuyên tiến hành tuần tra trên biển và trên không giữa các lực lượng hải quân và không quân của hai nước.

Liên minh quân sự Nga và Trung Quốc - điều Mỹ lo lắng nhất liệu có thể xảy ra?

Không thể phủ nhận thực tế, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga - Trung Quốc đang trong giai đoạn phát triển chưa từng có trong lịch sử. Không chỉ xúc tiến các cuộc gặp thượng đỉnh với tần suất dày đặc, tăng cường trong lĩnh vực thương mại, đầu tư, năng lượng,... mà hai nước đã truyền cho nhau những thông điệp về việc phát triển quan hệ quân sự song phương để đối đầu với áp lực chưa từng có từ phương Tây. Tuy nhiên, theo giới phân tích chính trị, kịch bản Nga - Trung Quốc thiết lập một liên minh quân sự là khó xảy ra. Nguyên nhân là do áp lực mà phương Tây tạo ra đối với Nga hiện nay là chưa đủ để nước này cần có sự hỗ trợ quân sự từ bên ngoài, có chăng chỉ là sự bảo đảm một đối tác tin cậy có thể giúp nền kinh tế Nga không bị kiệt quệ vì chiến tranh. Còn với Trung Quốc, tình trạng của Nga và căng thẳng trong quan hệ giữa Nga với phương Tây đang tạo cơ hội để Trung Quốc khai thác nhiều lợi ích, nhất là ở góc độ kinh tế. Việc thiết lập liên minh quân sự Nga - Trung Quốc quá sớm có thể làm gián đoạn các lợi ích kinh tế của nước này ở thời điểm hiện tại. Hơn nữa, ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình dương, sức ép của Mỹ và các đồng minh vẫn nằm trong khả năng ứng phó của Trung Quốc. Do vậy, Bắc Kinh chưa có đủ động lực để tính đến phương án thiết lập một liên minh quân sự đối xứng. Sức ép từ phương Tây là chất xúc tác quan trọng thúc đẩy Nga - Trung xích lại gần nhau, nhưng chưa đủ nặng để hai nước này thiết lập một liên minh quân sự trong giai đoạn hiện nay.

Hùng Anh