Sử dụng hộp xốp: “Tiện” nhưng không “lợi”

Rẻ, tiện và dễ tìm mua, hộp xốp đã trở thành vật dụng phổ biến trong đời sống. Thế nhưng, sự “tiện lợi” ấy đang để lại nhiều hệ lụy cho môi trường và sức khỏe con người.

Hộp xốp được bày bán phổ biến trên thị trường với giá thành rẻ.

Cửa hàng xôi 24h, phố Lê Hữu Lập (phường Hạc Thành) luôn tấp nập khách mua. Mỗi ngày, chủ quán sử dụng hàng trăm hộp xốp để đựng cho khách mang đi. “Khách quen hầu hết mua về nhà ăn, chứ ít khi ngồi lại. Hộp xốp vừa nhanh, vừa giữ nhiệt tốt. Nếu đổi sang hộp giấy thì chi phí cao gấp đôi, lời lãi chẳng còn bao nhiêu”, chị Lê Kim Anh, chủ cửa hàng xôi thật thà chia sẻ. Những chiếc hộp trắng mỏng manh ấy, sau vài giờ chỉ còn lại những đống rác khó phân hủy, theo chân xe rác về bãi tập kết. Với thói quen ấy, chỉ riêng một cửa hàng xôi đã “đóng góp” hàng nghìn hộp xốp mỗi tháng vào nguồn rác thải đô thị.

Tại phường Quảng Thịnh, một quán cơm bình dân gần trường học là nơi lui tới thường xuyên của học sinh, sinh viên. Anh Nguyễn Hoàng Lân, chủ quán từng dùng hộp giấy trong vài tháng, nhưng rồi lại quay về hộp xốp. Anh Lân cho biết: “Chi phí hộp giấy đắt hơn hộp xốp tới 30%. Với số lượng bán hàng trăm suất mỗi ngày, tính ra mỗi tháng đội thêm cả chục triệu đồng. Nếu không tăng giá thì không đủ chi phí, mà tăng giá thì khách bỏ đi hết”. Câu chuyện giảm chi phí phần nào phản ánh khó khăn chung của nhiều hộ kinh doanh, đó là, muốn thay đổi để thân thiện môi trường, nhưng sức ép lợi nhuận khiến họ buộc phải chọn giải pháp rẻ nhất. Từ sự “lệ thuộc” ấy, hộp xốp vẫn âm thầm hiện diện trong môi trường.

Không chỉ các cửa hàng nhỏ lẻ, ngay cả các nhà hàng lớn cũng chưa thể “thoát” khỏi hộp xốp. Một nhà hàng hải sản trên đường Nguyễn Duy Hiệu cho biết, trung bình mỗi ngày có 50 - 70 khách gọi món mang về. “Nếu dùng hộp nhựa cứng thì phải mua thêm túi, hộp giấy thì dễ thấm nước, còn hộp bã mía thì khan hiếm và giá cao. Thế nên chúng tôi vẫn dùng hộp xốp cho “tiện””, quản lý nhà hàng thừa nhận. Điều này cho thấy, không chỉ những hộ nhỏ lẻ, mà cả những cơ sở kinh doanh lớn cũng chưa tìm ra giải pháp thay thế tối ưu. Hộp xốp vì vậy vẫn “làm mưa làm gió”, bất chấp nhiều cảnh báo.

Hộp xốp - tên gọi thông thường của vật liệu polystyrene (PS) dạng xốp, có thành phần chính từ nhựa tổng hợp dầu mỏ. Đây là vật liệu cực kỳ khó phân hủy trong môi trường tự nhiên. Có thể tồn tại hàng trăm năm mà không bị phân rã hoàn toàn. Khi thải ra môi trường, dưới tác động của nắng, mưa và điều kiện thời tiết, hộp xốp dễ vỡ vụn thành những hạt vi nhựa li ti. Các hạt này len lỏi vào đất, nước, rồi theo chuỗi thức ăn xâm nhập vào cơ thể con người.

Không chỉ gây hại cho môi trường, hộp xốp còn tiềm ẩn rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng. Khi tiếp xúc với nhiệt độ cao, dầu mỡ hay thực phẩm có tính axit, hộp xốp có thể giải phóng styrene - một chất được xếp vào nhóm nghi ngờ gây ung thư, ảnh hưởng hệ thần kinh và nội tiết. Thói quen đựng bún, phở, cháo nóng trong hộp xốp vốn rất phổ biến vì tính tiện lợi, vô tình khiến nguy cơ tiếp xúc với styrene gia tăng. Các chuyên gia y tế cảnh báo, nếu sử dụng lâu dài, chất độc hại này có thể tích tụ, gây tổn hại cho sức khỏe mà khó nhận thấy ngay lập tức.

Thực tế, không ít người tiêu dùng đã ý thức được tác hại nhưng vẫn “nhắm mắt làm ngơ”. Họ chọn sự nhanh gọn, tiện lợi thay vì quan tâm tới nguy cơ tiềm ẩn. Trong khi đó, những hệ lụy từ môi trường đến sức khỏe lại đang âm thầm cộng hưởng, tạo thành gánh nặng lớn cho xã hội.

Một trong những nguyên nhân lớn khiến hộp xốp vẫn tồn tại dai dẳng là giá thành rẻ. Chỉ cần bỏ ra vài trăm nghìn đồng, người bán đã có thể mua hàng nghìn chiếc hộp, phục vụ khách hàng trong nhiều ngày. Trong khi đó, các loại hộp thân thiện môi trường như hộp giấy, hộp bã mía hay hộp nhựa sinh học có giá cao gấp đôi, thậm chí gấp ba. Với những hộ kinh doanh nhỏ, chi phí này trở thành gánh nặng, nhất là khi lợi nhuận chỉ tính bằng từng bữa ăn bán ra.

Ngoài yếu tố chi phí, thói quen tiêu dùng cũng là rào cản lớn. Người dân quen với sự “nhanh, gọn, tiện” mà hộp xốp mang lại, trong khi chưa hình thành thói quen mang theo hộp cá nhân hoặc chấp nhận trả thêm tiền cho bao bì an toàn. Công tác tuyên truyền về tác hại của hộp xốp dù có triển khai nhưng mới dừng ở phong trào, chưa tạo được sức lan tỏa và thay đổi thói quen một cách bền vững.

Về phía quản lý, hiện nay chưa có quy định cấm hoặc hạn chế sử dụng hộp xốp trên phạm vi toàn quốc, ngoại trừ một số khu du lịch có lệnh cấm tạm thời. Chính vì thiếu hành lang pháp lý chặt chẽ, hộp xốp vẫn được sản xuất và tiêu thụ mạnh mẽ. Các doanh nghiệp trong ngành này tiếp tục hoạt động với nguồn cung dồi dào, càng khiến việc hạn chế tiêu dùng gặp nhiều khó khăn.

Sử dụng hộp xốp tưởng như tiện lợi nhưng đang gây hệ lụy nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người. Những chiếc hộp dùng một lần trở thành rác thải khó phân hủy, trong khi nguy cơ chất độc hại xâm nhập cơ thể ngày càng lớn. Các chuyên gia cho rằng, để giải quyết tình trạng lạm dụng hộp xốp cần một chiến lược đồng bộ: Nhà nước ban hành lộ trình hạn chế và tiến tới cấm hộp xốp dùng một lần, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp phát triển vật liệu thay thế qua ưu đãi và vốn vay. Doanh nghiệp ẩm thực cần tiên phong đổi sang bao bì thân thiện môi trường, như một số chuỗi cà phê, nhà hàng đã áp dụng thành công. Người tiêu dùng cũng phải thay đổi thói quen, ưu tiên lựa chọn sản phẩm an toàn, mang theo hộp cá nhân và tham gia phong trào “Nói không với hộp xốp”. Chỉ khi toàn xã hội cùng hành động, hộp xốp mới dần được loại bỏ, nhường chỗ cho lối sống xanh, bền vững.

Bài và ảnh: Trường Giang