Nơi di sản và du lịch song hành phát triển

Về với xã Như Thanh, du khách không chỉ được tham quan, tìm hiểu các di tích lịch sử - văn hóa phong phú, đa dạng, mà còn được hòa mình trong cảnh sắc thiên nhiên nên thơ, hùng vĩ và không gian văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc của người dân bản địa. Đây cũng chính là tiềm năng, lợi thế để xã đẩy mạnh phát triển các sản phẩm du lịch tạo sức hấp dẫn du khách.

Vườn quốc gia Bến En - điểm đến hấp dẫn du khách.

Trên địa bàn xã hiện có hệ thống di tích lịch sử - văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng như đền Khe Rồng (hay còn gọi là đền Đức Ông), đền mẫu Phủ Sung, Lò cao kháng chiến Hải Vân. Các di tích này đều là những địa điểm thu hút khá đông người dân, du khách đến tham quan, khám phá.

Trong đó, nổi bật là di tích Lò cao kháng chiến Hải Vân, hay còn gọi là lò đúc gang NX3 được xây dựng trong hang núi Đồng Mười - nơi ghi dấu một chặng đường lịch sử đấu tranh hào hùng của dân tộc Việt Nam hiện đang được bảo vệ, gìn giữ, phát huy giá trị trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống yêu nước và cách mạng cho lớp trẻ; đồng thời, cũng là điểm đến thu hút đông du khách đến tham quan.

Vừa dẫn chúng tôi đi tham quan di tích Lò cao kháng chiến Hải Vân, Phó Chủ tịch UBND xã Như Thanh Đinh Xuân Thắng vừa kể như gợi lại ký ức về những năm tháng đấu tranh hào hùng của dân tộc gắn liền với sự hình thành của Lò cao kháng chiến Hải Vân. Đó là, vào năm 1947 khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta đã chuyển sang giai đoạn cam go ác liệt, các trận đánh lớn nhỏ diễn ra rộng khắp trên các vùng miền của Tổ quốc. Lúc này Trung ương và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trực tiếp giao cho Cục Quân giới (Bộ Quốc phòng) nghiên cứu, xây dựng và vận hành các lò cao luyện gang, tạo các phôi thép cung cấp cho các công binh xưởng sản xuất vũ khí, trang bị cho bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích đánh Pháp. Trước nhiệm vụ cấp bách ấy, Sở Khoáng chất kỹ nghệ (Trung bộ) và Cục Quân giới (Việt Bắc) đã chọn vùng rừng núi huyện Như Xuân cũ (sau là huyện Như Thanh cũ), làm địa điểm xây dựng công xưởng.

Vào cuối năm 1949, sau nhiều cuộc khảo sát, lò cao luyện gang được Cục Quân giới quyết định di chuyển đến hang núi Đồng Mười, xã Hải Vân (nay là xã Như Thanh). Vị trí này thuận lợi về giao thông, gần nguồn nguyên, nhiên liệu, đảm bảo tính bí mật nên có thể hoạt động lâu dài.

Đến tháng 6/1950, các kỹ sư và công nhân bắt đầu xây dựng đồng thời hai lò cao với ký hiệu NX1, NX2 để phục vụ chiến đấu. Tuy nhiên, khi hai lò đi vào hoạt động thì thực dân Pháp phát hiện, cho máy bay ném bom bắn phá suốt ngày đêm. Căn cứ vào tình hình thực tiễn, được sự đồng ý của cấp trên, ban lãnh đạo lò cao Đồng Mười quyết định xây dựng lò cao trong hang núi, cách vị trí cũ chừng 2km. Chỉ trong thời gian ngắn, lò đúc gang dung tích 8,3m3, cao 13m, mang bí số NX3 đã được lắp đặt hoàn chỉnh trong lòng núi Đồng Mười. Mỗi ngày, lò sản xuất trung bình 3 tấn gang cung cấp cho các công xưởng sản xuất vũ khí. Thời gian này, quân và dân ta làm nên chiến thắng tại đèo Hải Vân, vì vậy Cục Quân giới đã quyết định đổi tên lò cao NX3 thành Lò cao kháng chiến Hải Vân. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, lò đã sản xuất gần 500 tấn gang đúc vũ khí phục vụ chiến đấu, góp phần quan trọng vào chiến thắng chung của dân tộc. Từ những giá trị lịch sử quan trọng đó, năm 2013 Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xếp hạng Lò cao kháng chiến Hải Vân là Di tích lịch sử quốc gia. Từ đó đến nay, Lò cao kháng chiến Hải Vân đã được các cấp, ngành bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị, thu hút du khách.

Ngoài hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, trên địa bàn xã còn có Vườn quốc gia Bến En - nơi có khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ và hệ sinh thái sinh học vô cùng đa dạng, phong phú. Đặc biệt, nơi đây còn có hồ sông Mực với diện tích lên tới 3.000ha, độ sâu trung bình 30m. Trong lòng hồ có 21 hòn đảo lớn nhỏ khác nhau, được gọi bằng những cái tên hết sức hữu tình là đảo Tình yêu, đảo Đôi, đảo Lúng Túng, đảo Bồng Lai, đảo Hy Vọng... Để đáp ứng nhu cầu của du khách tham quan, trải nghiệm Ban Quản lý Vườn quốc gia Bến En đã đầu tư trang bị 6 xuồng quy mô 10 chỗ ngồi/xuồng, và huy động 1 thuyền quy mô 20 chỗ ngồi của Công ty Bến thủy nội địa phục vụ du khách. Theo ước tính mỗi ngày tại đây vận chuyển tối đa từ 600 - 800 khách ra các đảo tham quan, cắm trại.

Bên cạnh đó, trên địa bàn xã cũng có khá đông đồng bào dân tộc Thái, Mường sinh sống, vì vậy ở đây còn gìn giữ được các phong tục tập quán, làn điệu dân ca, dân vũ, trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Như Thanh Đinh Xuân Thắng, xác định các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số là sản phẩm du lịch hấp dẫn tạo sức hút du khách đến tham quan, trải nghiệm, thời gian qua xã đã tích cực phối hợp với Trung tâm Xúc tiến du lịch và văn hóa - điện ảnh Thanh Hóa tổ chức các lớp tập huấn, thực hành dân ca, dân vũ, cho người dân các dân tộc trên địa bàn. Đồng thời, tăng cường tổ chức các hoạt động văn hóa - văn nghệ, trò chơi truyền thống trong dịp lễ, tết, sự kiện quan trọng của đất nước, của tỉnh...

Bên cạnh đó, công tác quản lý, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản văn hóa cũng được quan tâm đầu tư. Trong nhiệm kỳ 2020-2025, xã đã huy động được gần 38 tỷ đồng để trùng tu, tôn tạo các di tích; sưu tầm, bảo tồn và phát huy dân ca, dân vũ dân tộc Thái để phát triển du lịch cộng đồng. Nhờ đó, các điểm du lịch, khu di tích trên địa bàn xã đã đón được trên 516 nghìn lượt du khách đến tham quan trải nghiệm, doanh thu du lịch ước đạt 52,3 tỷ đồng.

Bài và ảnh: Nguyễn Đạt