Đa cấp biến tướng diễn biến phức tạp trên môi trường mạng

Lợi dụng sự phát triển của không gian mạng, các mô hình kinh doanh đa cấp trái phép, đa cấp biến tướng đang có chiều hướng gia tăng với thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp. Nhiều đường dây lừa đảo không chỉ gây thiệt hại lớn về tài sản cho người dân mà còn làm xáo trộn môi trường kinh doanh, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự.

Dàn “xe sang” do các đối tượng mua sắm bằng tiền lừa đảo của người dân khi giao dịch trên sàn ngoại hối Fnory.com đầu năm 2025 bị lực lượng chức năng Thanh Hóa bắt giữ.

Theo Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an), chỉ từ tháng 4/2025 đến nay, lực lượng chức năng đã triệt phá 3 đường dây kinh doanh đa cấp trái phép, lừa đảo trên không gian mạng. Điểm chung của các đường dây này là không có trụ sở rõ ràng tại Việt Nam, không đăng ký tư cách pháp nhân, toàn bộ hoạt động diễn ra trên nền tảng số thông qua ứng dụng, website, hội nhóm trực tuyến.

Các đối tượng thường dựng lên những kịch bản đầu tư hấp dẫn, quảng bá lợi nhuận “siêu khủng” từ 20 - 40%/tháng, đánh trực diện vào tâm lý hám lợi, thiếu hiểu biết của một bộ phận người dân. Việc chi trả hoa hồng cũng không thông qua hệ thống ngân hàng mà bằng tiền ảo, điểm thưởng, hoặc các “đơn vị quy đổi” do chính các đối tượng tự tạo ra, không có giá trị thanh toán thực tế. Thực chất, đây là hình thức huy động vốn trá hình. Khi đã lôi kéo được số lượng lớn người tham gia và chiếm đoạt số tiền đáng kể, các đối tượng nhanh chóng đánh sập hệ thống, cắt đứt liên lạc.

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương), kinh doanh theo phương thức đa cấp là ngành nghề kinh doanh có điều kiện và chỉ được phép thực hiện đối với hàng hóa theo quy định của pháp luật. Theo Nghị định số 41/2018/NĐ-CP của Chính phủ, mọi hình thức kinh doanh theo phương thức đa cấp mà đối tượng không phải là hàng hóa đều bị nghiêm cấm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Đây là căn cứ quan trọng để người dân nhận diện, phân biệt giữa doanh nghiệp bán hàng đa cấp hợp pháp và các mô hình đa cấp bất chính.

Tại Thanh Hóa, theo Sở Công Thương, toàn tỉnh hiện có 15 doanh nghiệp đủ điều kiện hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp với hơn 17.000 người tham gia. Tuy nhiên, bên cạnh hoạt động đa cấp được quản lý theo quy định, trên thực tế vẫn xuất hiện tình trạng lợi dụng kẽ hở pháp luật để tổ chức các mô hình đa cấp biến tướng dưới danh nghĩa thương mại điện tử, đầu tư tài chính, tiền ảo, kinh doanh hàng hóa trá hình..., tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người dân.

Để phòng ngừa và xử lý các hành vi lợi dụng kinh doanh đa cấp nhằm lừa đảo, các cơ quan quản lý từ Trung ương tới địa phương đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia thường xuyên phát đi cảnh báo về các mô hình app, website, tiền ảo có dấu hiệu hoạt động đa cấp trái phép trên các kênh thông tin chính thức; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật trên nhiều nền tảng như youtube, zalo, tiktok để nâng cao hiệu quả tiếp cận. Đáng chú ý, năm 2025 Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đã ứng dụng phần mềm AI do Viettel phát triển để giám sát, rà soát các hội nhóm có dấu hiệu hoạt động đa cấp bất hợp pháp, kịp thời cảnh báo và phối hợp với lực lượng công an xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm.

Từ góc độ địa phương, thông qua các hội nghị tuyên truyền về dấu hiệu nhận biết hoạt động bán hàng đa cấp bất chính cho cán bộ, công chức, viên chức và người dân được tổ chức hàng năm, Sở Công Thương đã phối hợp với các ngành phổ biến các khung pháp lý điều chỉnh đối với bán hàng đa cấp tại Việt Nam; nhận diện những thủ đoạn thường gặp trong các mô hình kinh doanh đa cấp trá hình; tìm hiểu về các thủ đoạn, đặc biệt là các chiêu thức dụ dỗ của các đường dây trên môi trường mạng; các hành vi bị cấm, chế tài xử phạt của cá nhân khi lôi kéo, dụ dỗ người khác tham gia. Các nội dung trên được đánh giá là cần thiết trong bối cảnh các mô hình đa cấp bất chính ngày càng tinh vi, núp bóng dưới nhiều hình thức mới nhằm trục lợi bất chính từ lòng tin và sự thiếu hiểu biết của người dân.

Theo Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ - Tổng hợp, Chi cục Quản lý thị trường Thanh Hóa Đỗ Thị Huyền, ngoài các giải pháp trên, để nâng cao hiệu quả phòng ngừa đa cấp bất chính ngày càng diễn biến phức tạp, tinh vi, chính quyền các cấp cần tăng cường quản lý chặt chẽ hoạt động kinh doanh đa cấp trên địa bàn, kiên quyết xử lý các tổ chức, cá nhân tiếp tay cho đa cấp bất chính; đồng thời đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền để nâng cao hiệu quả phổ biến pháp luật.

Các cơ quan chức năng cũng khuyến cáo người dân khi tham gia các hoạt động trên môi trường mạng cần đặc biệt thận trọng trước những lời mời gọi “đầu tư ít - lợi nhuận cao”, “cam kết sinh lời nhanh”. Trước khi quyết định tham gia mô hình kinh doanh, cần kiểm tra tính pháp lý của doanh nghiệp thông qua các kênh chính thống của Bộ Công Thương, Bộ Công an, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia; tuyệt đối không cài đặt ứng dụng lạ, không chuyển tiền, không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng cho các đối tượng không rõ danh tính. Khi phát hiện dấu hiệu nghi vấn, cần kịp thời thông báo cho cơ quan công an nơi cư trú để được hỗ trợ, xử lý theo quy định.

Bài và ảnh: Bách Nguyên