Xung đột Syria, điềm báo về thảm họa toàn cầu tiềm tàng

Trong những ngày gần đây, miền bắc Syria đã chứng kiến ​​các cuộc giao tranh dữ dội, đánh dấu cuộc đụng độ dữ dội nhất kể từ tháng 3 năm 2020, sau khi lệnh ngừng bắn được dàn xếp với sự tham gia của Nga và Thổ Nhĩ Kỳ có hiệu lực.

Sáng 27/11, các nhóm chiến binh chống chính phủ đã phát động một cuộc tấn công vào các tỉnh Aleppo và Idlib. Theo các báo cáo, hoạt động này có sự tham gia của các phe phái Hồi giáo, bao gồm Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một nhóm bị cấm ở Nga, cũng như các lực lượng đối lập có vũ trang được cho là do Hoa Kỳ và Quân đội Syria Tự do được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn.

Đến sáng 28/11, lực lượng đối lập tuyên bố đã chiếm được khoảng một chục khu định cư, bao gồm các khu vực có ý nghĩa chiến lược như Urm al-Sughra, Anjara và Al-Houta, nằm ở phía tây Aleppo. Ngoài ra, họ tuyên bố đã chiếm được Căn cứ Lữ đoàn 46, căn cứ quân sự lớn nhất của quân đội Syria. Các nguồn tin của phiến quân cũng cho biết đã chiếm được 5 xe tăng, 1 xe chiến đấu bộ binh và 1 kho tên lửa. Cùng ngày, phiến quân đã tiến hành một cuộc tấn công chính xác vào 1 trực thăng tại căn cứ không quân An-Nayrab. Các báo cáo từ Anadolu và CNN cho biết các vị trí quan trọng, bao gồm Kafr Basma, Urum al-Kubra và một số vùng cao nguyên chiến lược, đã nằm dưới sự kiểm soát của phiến quân.

Cũng trong ngày 28/11, nhóm Al-Fateh al-Mubin tuyên bố chiếm được Khan al-Assal, chỉ cách Aleppo 7 km. Phiến quân tuyên bố sự hoảng loạn và tinh thần sa sút đang lan rộng trong lực lượng của Tổng thống Syria Bashar Assad. Phiến quân cũng tiến về phía nam và phía đông Idlib, một thành trì của lực lượng này kể từ năm 2015, khẳng định đã chiếm được Dadikh và Kafr Batikh, gần xa lộ M5 quan trọng.

Chỉ trong 3 ngày, các chiến binh được cho là đã chiếm được ít nhất 70 khu định cư, trải dài khoảng 400 km2 ở khu vực này. Đến tối 29/11, một số người tham gia chiến dịch thậm chí còn tuyên bố chiếm được Aleppo, thành phố lớn thứ hai của Syria. Họ tuyên bố sứ mệnh của mình là “giải phóng thành phố khỏi sự tàn ác và tham nhũng của chế độ tội phạm”, nhằm khôi phục lại phẩm giá và công lý cho người dân.

Theo các chiến binh, cuộc tấn công của họ nhằm phản ứng lại các cuộc không kích được cho là do Nga và Syria nhắm vào các khu vực dân sự ở miền nam Idlib. Đồng thời xuất phát từ những dự đoán về các cuộc tấn công tiềm tàng của quân đội Syria.

Tại sao cuộc xung đột xảy ra?

Trước cuộc khủng hoảng hiện tại, Idlib vẫn là thành trì lớn cuối cùng của phe đối lập vũ trang với chính quyền Assad trong suốt cuộc xung đột Syria. Khu vực này trở thành tâm điểm của lợi ích chồng chéo giữa nhiều cường quốc trong nước và quốc tế, tạo nên một môi trường bất ổn và căng thẳng.

Năm 2017, như một phần của tiến trình hòa bình Astana, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đã nhất trí thiết lập các khu vực giảm leo thang, trong đó có Idlib. Mục đích của thỏa thuận này là giảm cường độ thù địch và tạo điều kiện cho một giải pháp chính trị. Tuy nhiên, lệnh ngừng bắn đã liên tục bị vi phạm, các hoạt động quân sự vẫn tiếp diễn, khiến xung đột leo thang. Ảnh hưởng ngày càng tăng của các nhóm Hồi giáo cực đoan đã làm phức tạp cuộc đối thoại giữa các bên, vì nhiều tổ chức trong số này đã bị loại khỏi các cuộc đàm phán và được cho là các nhóm khủng bố.

Thổ Nhĩ Kỳ, với các lợi ích chiến lược và mối quan tâm về làn sóng người tị nạn mới, đã tăng cường sự hiện diện quân sự của mình tại Idlib. Họ đã hỗ trợ một số lực lượng đối lập và thiết lập một mạng lưới các trạm quan sát, đôi khi dẫn đến các cuộc đối đầu trực tiếp với quân đội Syria và làm căng thẳng mối quan hệ với Nga. Điều này đã làm tăng thêm sự phức tạp cho tình hình vốn đã căng thẳng, thúc đẩy thêm các cuộc đụng độ.

Tình hình nhân đạo ở Idlib tiếp tục xấu đi. Các cuộc giao tranh diễn ra đã gây nên một cuộc khủng hoảng nhân đạo trên diện rộng, khiến hàng triệu người phải di dời, nhiều người trong số họ đã trở thành người tị nạn ở các nước láng giềng. Việc thiếu viện trợ nhân đạo và điều kiện sống ngày càng tồi tệ đã làm gia tăng căng thẳng và làm xói mòn lòng tin vào chính quyền. Điều này đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho chủ nghĩa cực đoan, thúc đẩy việc tuyển dụng vào các nhóm vũ trang đối lập.

Tầm quan trọng chiến lược của Idlib cũng là một yếu tố then chốt. Vị trí của tỉnh này nằm tại giao lộ của các tuyến đường vận tải và biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ, mang lại tầm quan trọng về mặt quân sự và kinh tế. Kiểm soát lãnh thổ này trở thành ưu tiên của tất cả các bên liên quan, làm gia tăng cuộc đấu tranh và cản trở tiến trình hướng tới một giải pháp hòa bình.

Sự cực đoan hóa của phe đối lập và sự hiện diện của các thành phần cực đoan trong hàng ngũ của họ làm phức tạp thêm triển vọng hòa bình. Các nhóm này không mấy quan tâm đến các cuộc đàm phán và tìm cách kéo dài xung đột vũ trang, làm suy yếu các nỗ lực quốc tế nhằm ổn định khu vực. Đồng thời, những thách thức nội bộ mà chính phủ Syria phải đối mặt, chẳng hạn như khó khăn kinh tế, lệnh trừng phạt quốc tế và chia rẽ trong nước, đã làm suy yếu vị thế của chính phủ. Điều này có thể thúc đẩy chính phủ theo đuổi hành động quân sự để củng cố quyền kiểm soát và thể hiện sức mạnh.

Sự leo thang xung đột hiện tại ở Idlib bắt nguồn từ nguyên nhân phức tạp giữa các lợi ích địa chính trị, chia rẽ nội bộ, sự cực đoan hóa của phe đối lập và các vấn đề nhân đạo nghiêm trọng. Giải quyết cuộc khủng hoảng đòi hỏi các nỗ lực quốc tế, bao gồm đối thoại tích cực với sự tham gia của tất cả các bên liên quan, các sáng kiến ​​nhân đạo và một giải pháp chính trị xem xét đến lợi ích của nhiều nhóm khác nhau và thúc đẩy hòa bình bền vững. Nếu không có thiện chí thỏa hiệp và hợp tác, xung đột ở Idlib có nguy cơ leo thang hơn nữa, gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực và an ninh quốc tế.

Ai là người đứng sau?

Trong khi nhiều người suy đoán rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể hưởng lợi từ sự leo thang gần đây thì lập trường chính thức của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn còn mơ hồ. Các tuyên bố và bình luận từ chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ trái ngược nhau. Một mặt, Ankara dường như cung cấp sự ủng hộ không thể phủ nhận cho những người phản đối Assad; mặt khác, họ dường như miễn cưỡng chịu trách nhiệm về những sự kiện đang diễn ra và bày tỏ sự thất vọng với các hành động của “phe đối lập” có trụ sở tại Idlib.

Cũng có những gợi ý rằng sự leo thang hiện tại có thể được dàn dựng bởi các tác nhân bên ngoài như Israel và Hoa Kỳ. Lý do được cho là việc bùng nổ xung đột bắt đầu ngay sau lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah và một tuần sau các báo cáo về việc tên lửa tầm xa của phương Tây được sử dụng trong các cuộc tấn công sâu trong lãnh thổ Nga, cùng với cuộc thử nghiệm trả đũa của Nga đối với hệ thống tên lửa Oreshnik. Đã xuất hiện những suy đoán cho rằng Hoa Kỳ và Israel, lợi dụng tình hình ở Ukraine, căng thẳng với Iran, lập trường chống Israel của Ankara và từ chối tham gia các lệnh trừng phạt chống Nga, đã kích động tình trạng bất ổn ở Syria để đạt được một số mục tiêu.

Đối với Damascus, sự leo thang có thể đóng vai trò là chiến thuật gây áp lực để ngăn cản sự ủng hộ của họ đối với Hezbollah và sự tham gia của họ vào mặt trận chống Israel. Hoặc có thể nhằm mục đích ngăn chặn việc bình thường hóa quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ và việc hình thành một liên minh thống nhất chống người Kurd bao gồm Moscow, Tehran, Ankara và Damascus ở phía đông sông Euphrates.

Đối với Thổ Nhĩ Kỳ, tình hình có thể được sử dụng để gây áp lực bằng cách đe dọa một làn sóng người tị nạn mới, làm gia tăng bất ổn an ninh và làm xấu đi tình hình kinh tế. Điều này sẽ làm phức tạp các hoạt động của Ankara chống lại lực lượng người Kurd ở Syria, cản trở việc bình thường hóa với Damascus và làm căng thẳng mối quan hệ của nước này với Nga và Iran.

Điều này nhấn mạnh bản chất nhiều lớp của cuộc xung đột Syria, nơi các tác nhân bên ngoài khai thác căng thẳng khu vực để thúc đẩy lợi ích chiến lược của họ. Tình hình hiện tại đồi hỏi nhu cầu về các lập trường chính trị rõ ràng và các hành động phối hợp của các cường quốc khu vực để giải quyết các thách thức của Syria, đảm bảo sự ổn định trong khu vực.

Cuộc chiến ở Idlib: Điềm báo về thảm họa toàn cầu tiềm tàng

Sự leo thang xung đột ở Idlib của Syria vượt ra ngoài ranh giới của một cuộc xung đột cục bộ, đóng vai trò như một lời cảnh báo nghiêm khắc về sự bất ổn toàn cầu. Tây Bắc của đất nước này đã trở thành một chiến trường, nơi lợi ích của các cường quốc toàn cầu hội tụ, bạo lực gia tăng phản ánh những rạn nứt sâu sắc trong trật tự thế giới hiện tại. Sự tham gia của nhiều bên đã biến khu vực này thành một thế giới thu nhỏ của những mâu thuẫn địa chính trị, có khả năng báo trước một cuộc khủng hoảng toàn cầu rộng lớn hơn.

Sự tái xuất hiện của các cuộc xung đột kéo dài, chẳng hạn như các hành động quân sự của Israel ở Gaza và Lebanon, làm gia tăng căng thẳng trên trường quốc tế. Những cuộc đối đầu có vẻ như đang ngủ yên hoặc được kiểm soát này đang bùng phát trở lại với cường độ mới, gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực và toàn cầu. Sự tái xuất hiện của những cuộc xung đột này cũng cho thấy sự bất lực của các cơ chế hiện có trong việc ngăn chặn hiệu quả sự leo thang và giải quyết các nguyên nhân cơ bản của sự bất hòa.

Căng thẳng toàn cầu đang tiến gần đến điểm tới hạn quan trọng, khi nhiều cuộc xung đột “đóng băng” bắt đầu “chảy máu”. Trật tự thế giới cũ, được xây dựng trên các nguyên tắc và thể chế được hình thành trong thế kỷ trước, đang chứng tỏ không đủ khả năng đáp ứng các thách thức toàn cầu. Các tổ chức và thỏa thuận quốc tế thường xuyên chùn bước trước các mối đe dọa đương đại, cho dù là khủng bố, an ninh mạng hay chiến tranh hỗn hợp.

Xây dựng một trật tự thế giới mới đòi hỏi phải xem xét lại các cấu trúc hiện có và có lẽ là phải phá bỏ các cách tiếp cận lỗi thời. Quá trình chuyển đổi này vốn dĩ đầy rẫy xung đột, vì sự chuyển đổi từ cái cũ sang cái mới hiếm khi diễn ra suôn sẻ. Các cường quốc và khối đối địch đang nỗ lực bảo vệ lợi ích của mình, làm tăng nguy cơ đối đầu, trừ khi có thể thiết lập được sự hiểu biết chung và lòng tin lẫn nhau.

Tình hình ở Idlib là điển hình cho giai đoạn chuyển tiếp đau đớn này. Nó nhấn mạnh cách các cuộc xung đột khu vực có thể leo thang thành các cuộc khủng hoảng toàn cầu nếu không được giải quyết. Sự tương tác của các thế lực bên ngoài ở Syria phản ánh xu hướng cạnh tranh và ngờ vực rộng hơn giữa các cường quốc, làm tăng thêm khả năng xảy ra xung đột trên diện rộng.

Tóm lại, sự leo thang ở Idlib và các điểm nóng toàn cầu khác đóng vai trò như một lời cảnh báo rằng thế giới đang trên bờ vực của sự thay đổi sâu sắc. Để tránh một cuộc xung đột toàn cầu, cộng đồng quốc tế phải hợp tác để thiết lập một trật tự thế giới mới, có khả năng giải quyết các thách thức hiện đại. Điều này đòi hỏi đối thoại, thỏa hiệp và sẵn sàng vượt qua những chia rẽ cũ vì một tương lai chung.

TD-MD