Thỏa thuận Gaza giai đoạn hai: Nhiều trở ngại khó lường

Ngày 13/10, dưới sự thúc đẩy của Tổng thống Mỹ Donald Trump, các bên trung gian như Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ, một thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas đã ra đời. Đây được xem là bước đi đầu tiên trong kế hoạch hòa bình gồm 20 điểm của Tổng thống Trump, được kỳ vọng sẽ mở ra trang sử khác cho khu vực Trung Đông đầy biến động. Tuy nhiên, chỉ ít ngày sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực và hai bên trao đổi con tin và tù nhân, giai đoạn hai của thỏa thuận đang đứng trước những thử thách - từ xung đột tái bùng phát, khủng hoảng nhân đạo chưa lắng dịu, đến những bất đồng sâu sắc giữa các bên liên quan.

Người dân Palestine đi bộ dọc theo Đường Al-Rashid hướng về Thành phố Gaza ở trung tâm Dải Gaza vào ngày 10/10, ngay sau khi lực lượng Israel tuyên bố ngừng bắn và rút khỏi một số vị trí trên lãnh thổ này. Ảnh: Getty Images

Hy vọng mong manh sau thỏa thuận ngừng bắn

Giai đoạn đầu của kế hoạch tập trung vào việc chấm dứt giao tranh, trao đổi con tin và tăng viện trợ nhân đạo. Theo thỏa thuận, Hamas sẽ thả toàn bộ con tin Israel còn sống hoặc đã chết, đổi lại Israel trả tự do cho hàng nghìn người Palestine bị giam giữ, phần lớn chưa qua xét xử. Các tuyến viện trợ nhân đạo cũng được nối lại, mở đường cho hàng trăm xe chở lương thực và thuốc men tiến vào dải Gaza.

Tuy nhiên, chỉ một ngày sau khi ông Trump tuyên bố “bình minh lịch sử của Trung Đông mới”, thỏa thuận đã chao đảo. Israel cáo buộc Hamas vi phạm cam kết, khi nhóm này chỉ giao trả một phần thi thể con tin, trong khi Hamas cho rằng Israel trì hoãn mở cửa biên giới Rafah và cắt giảm số xe viện trợ được phép vào Gaza xuống một nửa. Những cáo buộc qua lại khiến tiến trình mong manh rơi vào thế bế tắc.

Ở Gaza, các cuộc đụng độ mới bùng phát giữa lực lượng Hamas và các nhóm vũ trang địa phương. Một số video lan truyền trên mạng cho thấy các tay súng Hamas hành quyết công khai những người bị cáo buộc hợp tác với Israel. Bộ Y tế Gaza báo cáo ít nhất bảy người Palestine thiệt mạng do hỏa lực Israel, trong đó có năm người bị bắn khi quay lại kiểm tra nhà cửa.

Khoảng trống quyền lực và những nguy cơ bùng phát xung đột

Theo kế hoạch, giai đoạn hai sẽ chứng kiến quân đội Israel rút sâu hơn khỏi Gaza, còn Hamas phải từ bỏ vũ khí để nhường chỗ cho một lực lượng ổn định quốc tế tạm thời. Tuy nhiên, đến nay chưa có chi tiết rõ ràng về quốc gia nào sẽ tham gia lực lượng này, hay cơ chế phối hợp ra sao.

Chuyên gia Israel Nimrod Novik, từng là cố vấn cho cố Thủ tướng Shimon Peres, cảnh báo rằng sự mơ hồ này “là công thức cho những hiểu lầm và tính toán sai lầm nguy hiểm”. Theo ông, chỉ cần “một hành động khiêu khích nhỏ của Hamas và phản ứng quá mức từ Israel”, toàn bộ tiến trình có thể trượt khỏi quỹ đạo kiểm soát.

Ngay cả tại Israel, chính phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu cũng coi thỏa thuận chủ yếu là một thỏa thuận trao đổi con tin, hơn là bước tiến chính trị. Việc quân đội rút khỏi 22% diện tích Gaza - giảm mức kiểm soát từ hơn 80% xuống còn khoảng 58% - được xem như cái giá phải trả để đổi lấy con tin, chứ không phải là nhượng bộ chiến lược lâu dài.

Trong khi đó, Hamas vẫn giữ quyền kiểm soát phần lãnh thổ mà Israel đã rút lui, khiến việc giải giáp lực lượng này gần như bất khả thi. Hàng trăm tay súng có vũ trang vẫn tuần tra công khai trên đường phố. “Nếu thỏa thuận bị đình trệ và mỗi bên tiếp tục kiểm soát một nửa Gaza, xung đột chắc chắn sẽ tái phát,” ông Novik nhận định.

Câu hỏi về tái thiết và quản trị Gaza

Một trong những điểm mấu chốt nhưng cũng mơ hồ nhất của kế hoạch Trump là tương lai quản trị Gaza. Theo bản kế hoạch 20 điểm, Israel sẽ không “chiếm đóng hay sáp nhập Gaza”, còn Hamas “sẽ không có vai trò trực tiếp hay gián tiếp trong bộ máy điều hành”. Gaza trong giai đoạn chuyển tiếp sẽ do một “Hội đồng Hòa bình” giám sát, đứng đầu là Tổng thống Mỹ Donald Trump, cùng với một nhóm chuyên gia kỹ trị do cựu Thủ tướng Anh Tony Blair lãnh đạo.

Tuy nhiên, chưa có dấu hiệu nào cho thấy người Palestine được tham vấn trong quá trình này. Bà Hiba Husseini, luật sư tại Ramallah và từng là cố vấn pháp lý cho phái đoàn Palestine trong đàm phán với Israel, cho rằng đây là “một hình thức thực dân mới, bỏ qua nguyện vọng của người Palestine”. Bà cảnh báo: “Không có sự tham gia của Chính quyền Palestine hay Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), thì tương lai Gaza vẫn là một dấu hỏi lớn.”

Trong khi đó, Liên Hợp Quốc cho biết châu Âu, Mỹ, Canada và các nước Ả Rập đã cam kết 70 tỷ USD cho công cuộc tái thiết Gaza. Song, quá trình này được dự báo kéo dài nhiều năm khi hơn 60% công trình ở Gaza đã bị phá hủy hoặc hư hại, cùng với hệ thống y tế và giáo dục gần như tê liệt.

Vai trò và giới hạn của Tổng thống Mỹ Donald Trump

Kế hoạch của ông Trump, dù mang danh “hòa bình toàn diện”, lại bị đánh giá là thiếu tầm nhìn chính trị dài hạn. Nhiều ý kiến cho rằng đây là một thỏa thuận ngừng bắn pha trộn giữa thương lượng và cầu nguyện, hơn là nền tảng cho hòa bình bền vững.

Tổng thống Mỹ Donald Trump chụp ảnh với một thỏa thuận đã ký tại hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo thế giới về việc chấm dứt chiến tranh ở Gaza tại Sharm El-Sheikh, Ai Cập, ngày 13/10/2025. Ảnh: Getty Images.

Trong giai đoạn đàm phán, Tổng thống Trump tập trung chủ yếu vào vấn đề con tin, ít thể hiện sự cảm thông với thường dân Palestine. Ông từng cùng chính quyền tiền nhiệm phủ quyết các nghị quyết kêu gọi ngừng bắn tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, khiến Washington bị chỉ trích là “che chắn” cho Israel. Dù vậy, nếu ông Trump có thể duy trì thỏa thuận ngừng bắn và khởi động tiến trình tái thiết, đây sẽ là một thành tựu ngoại giao hiếm có cho một Tổng thống Mỹ trong hồ sơ Trung Đông phức tạp.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia nhận định, để đạt được hòa bình lâu dài, Mỹ phải thôi bao che cho chính sách mở rộng của Israel, đồng thời tạo điều kiện cho người Palestine có tiếng nói thực chất trong tiến trình chính trị tương lai.

Triển vọng hòa bình - giữa hy vọng và nghi ngại

Từ Gaza đổ nát đến những cuộc thương lượng đầy bất định, thỏa thuận hòa bình mà Tổng thống Donald Trump khởi xướng đang đứng trước ngã rẽ mong manh. Giới quan sát cho rằng chỉ cần một biến cố nhỏ, tiến trình có thể đổ vỡ, và mọi nỗ lực “tái thiết niềm tin” sẽ tan biến.

Người dân Palestine tập trung quanh những xe tải cứu trợ đi vào từ cửa khẩu Karem Abu Salem, tại Khan Younis ở phía Nam Dải Gaza vào ngày 12/10, khi lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hamas có hiệu lực. Ảnh: Getty Images.

Với hàng chục nghìn người thiệt mạng, hàng triệu người mất nhà cửa, và những vết thương tinh thần còn kéo dài, hòa bình thực sự vẫn là điều xa vời đối với người dân Gaza. Dù vậy, việc hai bên có thể ngồi lại và trao đổi con tin cũng cho thấy một tia hy vọng – rằng sau bao đổ nát, Trung Đông vẫn còn cơ hội, dù mong manh, cho hòa giải và hàn gắn.

Song, để tia hy vọng ấy không sớm vụt tắt, điều kiện tiên quyết là các bên phải thực sự tôn trọng cam kết và đặt lợi ích nhân đạo lên trên tính toán chính trị. Trong đó, vai trò của Mỹ – với tư cách là quốc gia bảo trợ thỏa thuận – sẽ mang tính quyết định: Washington cần chứng minh mình không chỉ là người “dàn xếp ngừng bắn”, mà là bên bảo đảm công bằng và trách nhiệm cho một tiến trình hòa bình bền vững.

Nếu Tổng thống Donald Trump có thể giữ được sự ổn định tạm thời này và chuyển hóa nó thành nền tảng đối thoại thực chất, ông không chỉ ghi dấu trong lịch sử ngoại giao Mỹ, mà còn có thể giúp mở ra một lối thoát dù hẹp cho cuộc xung đột kéo dài suốt nhiều thập kỷ ở Trung Đông.

Bích Hồng

Nguồn: Time, CBC