Nông nghiệp công nghệ cao: Từ đồng ruộng đến chuỗi giá trị số

Không dừng lại ở cây lúa, con lợn, con tôm, nền nông nghiệp Thanh Hóa đang dần chuyển mình mạnh mẽ nhờ ứng dụng khoa học và công nghệ (KH&CN). Bằng việc xây dựng vùng nguyên liệu ứng dụng công nghệ cao, cơ giới hóa chăn nuôi, tự động hóa sản xuất và số hóa truy xuất nguồn gốc, tỉnh đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững gắn với chuyển đổi số (CĐS).

Nếp hạt cau Mường Đủ - HTX nông sản Thạch Bình (xã Thạch Bình) đã được xếp hạng OCOP 3 sao.

Nền móng cho nông nghiệp thông minh

Trong hơn 4 năm thực hiện khâu đột phá về nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao KH&CN (gọi tắt là khâu đột phá), nông nghiệp tỉnh ta đã có nhiều thay đổi vượt bậc, đặc biệt trong trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Việc đưa công nghệ sinh học, tự động hóa, nhà lưới, nhà kính vào đồng ruộng không còn là mô hình thí điểm mà đã trở thành hiện thực tại các địa phương trong tỉnh.

Ở lĩnh vực trồng trọt, tỷ lệ sử dụng giống ứng dụng kỹ thuật sinh học đạt 100% đối với lúa, rau màu và cây công nghiệp (vượt chỉ tiêu kế hoạch). Các giống lúa thuần, lúa lai F1, ngô, mía, keo lai... được chọn tạo và phục tráng bài bản đã nâng cao năng suất, khả năng chống chịu sâu bệnh, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng địa phương. Nhiều vùng sản xuất rau an toàn tại huyện Đông Sơn, Quảng Xương, Yên Định (cũ) được hỗ trợ công nghệ tưới nhỏ giọt, canh tác hữu cơ trong nhà màng, góp phần giảm hóa chất, bảo vệ môi trường và sức khỏe người tiêu dùng.

Chăn nuôi cũng ghi nhận những bước tiến đáng kể. Tỷ lệ trang trại chăn nuôi lợn, gà ứng dụng công nghệ tự động hóa và bán tự động đạt 88%, cao hơn nhiều so với chỉ tiêu khoảng 55% đề ra. Các trang trại chăn nuôi quy mô lớn (72 doanh nghiệp, 30 trang trại) đã triển khai hệ thống cảm biến, điều hòa nhiệt độ, máng ăn tự động, camera giám sát 24/7, giúp tăng hiệu quả chăn nuôi và giảm nguy cơ dịch bệnh. Ngoài ra, tỉnh đã công nhận 106 cơ sở chăn nuôi an toàn dịch bệnh, góp phần đảm bảo chất lượng sản phẩm và điều kiện xuất khẩu.

Trong lĩnh vực thủy sản, tỷ lệ diện tích nuôi tôm thâm canh công nghệ cao đạt 31%, vượt chỉ tiêu đề ra. Các mô hình nuôi tôm hai giai đoạn, sử dụng hệ thống tuần hoàn nước, kiểm soát oxy và nhiệt độ tự động được triển khai tại các địa phương như: Hoằng Hóa, Hậu Lộc, Quảng Xương (cũ). Các giống cá nước ngọt có giá trị kinh tế cao như cá nheo Mỹ, cá ngạnh,... cũng được nghiên cứu, sản xuất thành công, góp phần đa dạng hóa nguồn lợi thủy sản tỉnh nhà.

Ứng dụng KH&CN không chỉ dừng ở quy trình kỹ thuật mà còn mở rộng đến bảo tồn gen, nghiên cứu lâm nghiệp. Hệ thống phần mềm nhận dạng nhanh các loài động, thực vật quý hiếm đã được triển khai tại 100% khu bảo tồn, vườn quốc gia. Công nghệ viễn thám, trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đã được đưa vào quản lý rừng, giúp tăng tính chính xác trong điều tra và kiểm soát tài nguyên lâm nghiệp.

Chuỗi giá trị nông sản được số hóa

Bên cạnh đổi mới phương thức sản xuất, tỉnh ta còn chú trọng phát triển công nghệ trong quản lý sau thu hoạch và phân phối nông sản. Đây là bước đi quan trọng để nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm nông nghiệp địa phương.

Mô hình dưa chuột baby Vạn Hà - HTX dịch vụ nông nghiệp Thiệu Hưng (xã Thiệu Hóa) được xếp hạng 4 sao sản phẩm OCOP.

Điểm sáng nổi bật là việc áp dụng phần mềm chuỗi cung ứng sản phẩm an toàn, tích hợp mã QR. Tính đến hết năm 2024, toàn tỉnh đã có hơn 112 sản phẩm chủ lực và OCOP (dự kiến đến hết năm 2025 tăng lên 120 sản phẩm) được xây dựng tiêu chuẩn và bảo hộ sở hữu trí tuệ mới (vượt gấp đôi chỉ tiêu đề ra). Việc truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu của thị trường trong nước mà còn là “giấy thông hành” bắt buộc khi đưa nông sản ra quốc tế.

Trong khâu bảo quản và chế biến, nhiều công nghệ mới như sấy lạnh, ép lạnh, đóng gói chân không, công nghệ lên men sinh học đã được đưa vào áp dụng. Các mô hình này không chỉ nâng cao giá trị nông sản mà còn giúp sản phẩm giữ nguyên dinh dưỡng, kéo dài thời gian bảo quản và mở rộng khả năng vận chuyển xa.

Thương mại điện tử cũng được đẩy mạnh song song. Đến nay, 72% website thương mại điện tử tại Thanh Hóa có tích hợp chức năng đặt hàng trực tuyến; 43% doanh nghiệp đã hoạt động trên sàn giao dịch điện tử. Đây là nền tảng giúp các sản phẩm nông nghiệp tiếp cận thị trường nhanh chóng, trực tiếp, giảm trung gian và tối ưu lợi nhuận cho người sản xuất.

Thành công của nông nghiệp công nghệ cao ở Thanh Hóa không chỉ đến từ nỗ lực của người dân, mà còn là kết quả của cả hệ thống chính trị vào cuộc, từ ban hành chính sách, định hướng đầu tư đến hỗ trợ kỹ thuật và xúc tiến thị trường.

Trên phương diện quản lý Nhà nước, Thanh Hóa đã ban hành nhiều nghị quyết, đề án chuyên biệt cho phát triển KH&CN và nông nghiệp công nghệ cao. Về phía khối nghiên cứu, các trường đại học, viện khoa học, trung tâm công nghệ đóng vai trò cầu nối chuyển giao tri thức. Các nhóm nghiên cứu đã được thành lập, tập trung vào các lĩnh vực như công nghệ sinh học, trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản.

Doanh nghiệp là một mắt xích quan trọng khác. Những công ty như Tiến Nông, Dược - Vật tư y tế Thanh Hóa, các HTX sản xuất nông nghiệp hữu cơ, các trang trại quy mô lớn đã mạnh dạn đầu tư hệ thống nhà màng, nhà lạnh, dây chuyền tự động, phần mềm quản lý. Tuy nhiên, vẫn còn những rào cản như thiếu lao động chất lượng cao, hạn chế về vốn vay cho các mô hình ứng dụng công nghệ, thiếu phòng lab trọng điểm và chưa có sàn giao dịch công nghệ - thiết bị.

Thực tế cho thấy, KH&CN đã không còn là “phần phụ trợ” mà đang trở thành trục xoay trung tâm trong phát triển nông nghiệp Thanh Hóa. Từ vùng nguyên liệu công nghệ cao, quy trình chăn nuôi, nuôi trồng hiện đại đến số hóa chuỗi giá trị và thương mại điện tử, tất cả đang tạo nên một diện mạo mới, năng suất hơn, an toàn hơn và sẵn sàng hội nhập quốc tế.

Tuy còn không ít rào cản về nhân lực, vốn và hạ tầng số, nhưng với những kết quả đã đạt được và định hướng phát triển đúng đắn, Thanh Hóa đang từng bước xây dựng một nền nông nghiệp thông minh, xanh và bền vững. Hành trình đó đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa từ các cấp chính quyền, doanh nghiệp, giới khoa học và người nông dân, những mắt xích không thể thiếu trong hệ sinh thái đổi mới.

Nông nghiệp công nghệ cao không còn là tương lai xa, mà chính là hiện tại - một hiện tại đang từng ngày kiến tạo nên giá trị gia tăng, chất lượng sống và vị thế mới cho một vùng đất giàu tiềm năng.

Bài và ảnh: Trần Hằng