Kỷ niệm 61 năm Chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam và quân, dân miền Bắc (2 và 5/8/1964 - 2 và 5/8/2025)

Những người góp phần làm nên chiến thắng trận đầu

Chiến thắng trận đầu vào ngày 5/8/1964 là chiến công mở đầu trang sử chiến đấu, chiến thắng vẻ vang của Hải quân Nhân dân Việt Nam và quân, dân miền Bắc trong cuộc chiến chống đế quốc Mỹ. 61 năm đã trôi qua, thời gian như muôn ngàn con sóng cuốn trôi bao dấu chân người về cửa biển Lạch Trường năm xưa, nhưng không thể xóa nhòa ký ức hằn sâu trong tâm trí những người con quê hương Thanh Hóa được góp phần làm nên chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam.

Cụm di tích Tượng đài “chiến thắng trận đầu” và chùa Bụt tại xã Hoằng Tiến.

Ký ức không thể bị xóa nhòa

Trong căn nhà nhỏ yên bình ở cuối đường Hải Thượng Lãn Ông, phường Đông Quang, Đại tá Lê Văn Lãm đón chúng tôi bằng nụ cười hồn hậu, thân thiện của người lính Cụ Hồ. Năm nay đã ngoài 86 tuổi, nhưng ký ức về thời khắc chiến thắng lịch sử cách đây 61 năm vẫn hiện rõ trong tâm trí ông như một dấu mốc quan trọng của chặng đường dài bảo vệ biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc không thể xóa nhòa.

Đại tá Lê Văn Lãm sinh ra và lớn lên ở xã Hoằng Hải, huyện Hoằng Hóa cũ (nay là xã Hoằng Tiến). Năm 1963, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, ông lên đường nhập ngũ và được biên chế vào thực tập Ra đa K53, Phân đội 2, Quân chủng Hải quân Nhân dân Việt Nam, đóng quân tại Cảng Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh. Ánh mắt xa xăm, ông hồi tưởng lại: Ngày 2/8/1964, Phân đội 2 thuộc đội tàu tuần tiễu hộ tống từ tỉnh Quảng Ninh đi vào cửa biển Lạch Trường, tỉnh Thanh Hóa, có nhiệm vụ bảo vệ tàu phóng lôi 333 do đồng chí Nguyễn Xuân Bột làm chỉ huy kiêm thuyền trưởng. Với ý chí quyết tâm, biên đội tàu phóng lôi 333, 336, 339 của Hải quân Việt Nam đã xuất kích chiến đấu, phóng ngư lôi làm tàu Ma-đốc bị thương phải tháo chạy ra khỏi hải phận miền Bắc.

Ngày 5/8/1964, Mỹ huy động máy bay tiến hành cuộc tiến công đánh phá vào hầu hết các căn cứ của Hải quân Việt Nam trên suốt dải ven biển miền Bắc từ sông Gianh, tỉnh Quảng Trị đến Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh. Trong đó, khu vực cửa biển Lạch Trường là trọng điểm đánh phá ác liệt nhất. Hai tàu của ta ở Lạch Trường là tàu T130 và T132 bị trúng loạt đạn đầu tiên và chìm luôn. Khoảng 20 chiến sĩ của ta trên những chiếc tàu năm ấy đã hy sinh mãi mãi, nằm lại ở Lạch Trường.

Khoảng 14 giờ 15 phút ngày 5/8/1964, nhiều tốp máy bay địch từ biển Đông bay vào, bắn phá từ đảo Nẹ đến cửa biển Lạch Trường. Với tinh thần sẵn sàng chiến đấu, các đơn vị Hải quân Việt Nam đã hiệp đồng với Đồn Biên phòng 74, Đại đội ra đa, Tự vệ thủy sản Lạch Trường và dân quân các xã ven biển dũng cảm đánh máy bay địch. Trong buổi chiều hôm ấy, lực lượng hải quân Việt Nam và quân, dân các địa phương đã bắn rơi 8 máy bay Mỹ, bắn bị thương nhiều chiếc khác và bắt sống nhiều giặc lái. Đây là chiến thắng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam cũng là trận đánh đầu tiên trong cuộc đời binh nghiệp của ông Lê Văn Lãm.

Trong câu chuyện của mình, ánh mắt Đại tá Lê Văn Lãm đỏ hoe khi nhắc đến những đồng đội đã hy sinh trên vùng biển Lạch Trường. Khi kể về Anh hùng Lực lượng vũ trang Đặng Đình Lống quê ở phường Ngọc Sơn, ông như nghẹn lại trong lồng ngực. Lúc bấy giờ, Anh hùng Lực lượng vũ trang Đặng Đình Lống là pháo thủ số 5 trên Tàu 146. Mặc dù bị thương, gãy cả hai chân nhưng ông kiên quyết không rời vị trí, vẫn cố treo mình trên một đai giá súng và bắn cho đến lúc không còn gượng được nữa và anh dũng hy sinh. Đó là hành động anh hùng, một biểu tượng cho ý chí quyết chiến, quyết thắng của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong trận đầu tiên.

Trong các trận chiến đấu không cân sức với hải quân và không quân Hoa Kỳ, tại khu vực biển Lạch Trường, trên biển, các chiến sĩ hải quân Việt Nam anh dũng đối đầu trực diện với giặc. Còn ven bờ, các lực lượng phòng không, công an vũ trang, quân và dân các xã ven biển cũng tích cực chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Dưới làn “mưa bom, bão đạn”, hàng trăm thanh niên, dân quân địa phương đã lao vào vận chuyển thương binh, cứu thương, cứu hộ, mai táng các liệt sĩ. Bà Tô Thị Đạo ở xã Hoa Lộc, từng là bí thư chi đoàn, tiểu đội trưởng dân quân xóm Hòa Ngư, nhớ lại: "Thời điểm ấy, tiểu đội dân quân xóm Hòa Ngư được phân công làm nhiệm vụ giúp dân sơ tán và tham gia cứu thương. Nam thanh niên thì không còn ai, chỉ còn người già, phụ nữ và trẻ em. Chúng tôi huy động người dân lấy vạc giường, chiếu để làm cáng cứu thương. Khi có thương binh, chúng tôi khiêng đưa về địa điểm gọi là trạm muối chờ quân y về đến cứu chữa thương binh”. Cùng với lực lượng hải quân Nhân dân Việt Nam thì những người dân bình dị như bà Tô Thị Đạo cũng lưu giữ trong mình những ký ức được góp phần nhỏ bé trong trận đánh chiến thắng đầu tiên ấy. Ký ức ấy mãi xanh tươi và vẫn vẹn nguyên trong tâm trí của những người còn lại hôm nay.

Tâm nguyện của những người làm nên chiến thắng

Để tri ân những đóng góp, hy sinh to lớn của cán bộ, chiến sĩ hải quân Nhân dân Việt Nam, quân và dân Thanh Hóa trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, ngày 29/7/2014, UBND tỉnh Thanh Hóa và Bộ Tư lệnh Quân chủng Hải quân đã xây dựng tượng đài “chiến thắng trận đầu” tại xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hóa cũ (nay là xã Hoằng Tiến).

Đã thành truyền thống, vào những ngày đầu tháng 8 hằng năm, đoàn cựu chiến binh của Ban Liên lạc Hải quân tỉnh Thanh Hóa lại trở về Tượng đài “chiến thắng trận đầu” dâng hương tưởng niệm 54 đồng đội đã hy sinh và mãi mãi nằm lại ở cửa biển Lạch Trường. Biển và chân trời vẫn nối liền xanh ngắt như màu xanh của 61 năm về trước. Từng con sóng vẫn vỗ vào vách đá tung bọt trắng xóa. Đứng trước biển, trước anh linh của những đồng đội đã hòa vào sóng biển quê hương, những cựu cán bộ, chiến sĩ của Ban Liên lạc Hải quân tỉnh Thanh Hóa mong muốn có một Nhà bia ghi tên và tưởng niệm 54 chiến sĩ đã hy sinh tại cửa biển Lạch Trường. Đó không chỉ là tâm nguyện của những người đã góp phần làm nên chiến thắng trận đầu, mà còn như lời tri ân ý nghĩa tới hương hồn đồng đội đã hy sinh của Ban Liên lạc Hải quân tỉnh Thanh Hóa cũng như Đại tá Lê Văn Lãm.

Cùng với cụm di tích Tượng đài “chiến thắng trận đầu” và chùa Bụt nơi đây sẽ là công trình văn hóa lịch sử, tâm linh để ghi nhớ, tôn vinh, tri ân sự đóng góp, hy sinh to lớn của quân và dân ta trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, là điểm đến của nhiều du khách và góp phần tuyên truyền, giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ mai sau.

Bài và ảnh: Minh Thúy