Ngừng bắn tại Gaza: Hoà bình thực sự hay khoảng lặng trước khi xung đột tái bùng phát?

Lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hamas tại Dải Gaza, được chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy, đã đem lại niềm hy vọng cho một khu vực bị tàn phá bởi chiến tranh suốt hơn hai năm qua. Tuy nhiên, các chi tiết của “kế hoạch hòa bình” làm nền tảng cho thỏa thuận này vẫn hết sức mơ hồ, và chính điều đó đang khiến giới quan sát đặt ra nhiều câu hỏi.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi tại lễ ký thỏa thuận ngừng bắn Gaza, ở Sharm El-Sheikh, Ai Cập, ngày 13/10/2025. Ảnh Reuters.

Các nhà đàm phán cho biết, sự mơ hồ là chủ ý, nhằm buộc hai bên đối địch - Hamas và chính phủ cánh hữu Israel phải chấp nhận thỏa thuận. Nhưng các chuyên gia cảnh báo, nếu thiếu những điều khoản rõ ràng, thỏa thuận này có thể nhanh chóng sụp đổ, kéo khu vực trở lại vòng xoáy bạo lực.

Ông Hugh Lovatt, chuyên gia cao cấp của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR) nhận định: “Việc Israel và Hamas đạt được giai đoạn đầu tiên của một kế hoạch ngừng bắn là bước đi tích cực. Nhưng còn quá sớm để nói về hòa bình.

Thành công của kế hoạch phụ thuộc vào việc liệu hai bên có thật sự thực thi cam kết của mình hay không.” Theo ông Hugh Lovatt, các câu hỏi lớn vẫn chưa có lời giải, bao gồm việc phi quân sự hóa Gaza, triển khai “lực lượng ổn định quốc tế”, các bảo đảm quốc tế, cũng như ý định dài hạn của chính phủ Israel.

Liệu Israel có thực sự rút hết quân khỏi Gaza?

Theo thỏa thuận hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump bảo trợ, Israel cam kết không sáp nhập hay kiểm soát Dải Gaza, và sẽ rút quân sau khi con tin Israel được thả.

Tuy nhiên, việc rút quân hiện mới dừng ở “đường vàng” - một ranh giới nằm sâu trong lãnh thổ Gaza, nơi quân đội Israel vẫn kiểm soát gần một nửa khu vực. Khi các điều kiện khác được đáp ứng, quân Israel mới rút tiếp về “đường đỏ”, sau khi một “lực lượng ổn định quốc tế” được triển khai. Giai đoạn cuối cùng, Gaza sẽ do một chính quyền chuyển tiếp quản lý.

Song cho đến nay, kế hoạch không đưa ra bất kỳ mốc thời gian cụ thể nào cho các bước này, khiến tiến trình này vẫn còn mơ hồ. Trước đây, vùng đệm chỉ cách biên giới khoảng 300 mét, nhưng theo thỏa thuận ngừng bắn tháng 1/2025, tổ chức phi lợi nhuận Gisha - đơn vị vận động cho quyền tự do đi lại của người Palestine cho biết khu vực này đã được mở rộng sâu từ 700 đến 1.100 mét vào bên trong Gaza. Điều đó đồng nghĩa với việc khoảng 17% diện tích Dải Gaza bị biến thành vùng cấm, dẫn tới sự tàn phá vĩnh viễn của nhiều khu dân cư và việc người dân không thể tiếp cận đất canh tác

Các đường rút lui của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF)

Lực lượng ổn định quốc tế - ý tưởng khó khả thi

Một trong những điểm đáng chú ý của kế hoạch là đề xuất thành lập “lực lượng ổn định quốc tế” (ISF) gồm các đối tác Ả Rập và quốc tế, phối hợp cùng Israel và Ai Cập để đảm bảo an ninh biên giới Gaza. Song Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS, Mỹ) cho rằng kế hoạch này đối mặt “với vô số rào cản”.

CSIS nhận định: “Trừ khi có sự đồng thuận rõ ràng từ các phe phái Palestine - bao gồm cả Hamas, vốn phản đối ý tưởng này, sẽ rất khó có quốc gia Ả Rập nào sẵn sàng đưa quân vào Gaza”.

Pháp tuyên bố sẵn sàng đóng góp nhân lực cho ISF, trong khi Đức chỉ cam kết hỗ trợ tài chính. Ai Cập thậm chí đề xuất có binh sĩ Mỹ tham gia, với tuyên bố của Ngoại trưởng Badr Abdelatty: “Chúng tôi cần lính Mỹ hiện diện trên mặt đất”.

Tuy nhiên, Washington khẳng định khoảng 200 binh sĩ Mỹ vừa được điều đến Israel chỉ để thiết lập trung tâm điều phối dân sự - quân sự, và sẽ không tiến vào Gaza.

Tương lai không chắc chắn của Hamas

Một câu hỏi lớn khác là vai trò tương lai của Hamas. Theo các nguồn tin khu vực, lực lượng này đang tái lập quyền kiểm soát an ninh tại Gaza, trấn áp các nhóm vũ trang nhỏ khác.

Trên chuyến bay đến Israel, ông Trump cho biết Mỹ “tạm thời cho phép Hamas” đảm bảo trật tự nhằm tránh tình trạng hỗn loạn. Tuy nhiên, kế hoạch hòa bình chỉ nêu ngắn gọn về “phi quân sự hóa hoàn toàn Gaza”, mà không có tiêu chí cụ thể hay thời hạn. Điều này khiến Israel có thể trì hoãn rút quân cho đến khi “đạt phi quân sự hóa hoàn toàn”, trong khi chưa ai biết điều đó thực sự có nghĩa là gì.

Ông Lovatt cảnh báo: “Ngay cả khi ban lãnh đạo Hamas chấp thuận yêu cầu giải giáp, nhiều tay súng có thể từ chối và gia nhập các nhóm cực đoan hơn”.

Theo ước tính của tình báo Mỹ, Hamas có thể đã tuyển thêm từ 10.000 đến 15.000 chiến binh mới dù chịu tổn thất nặng nề. Ngoài ra, Hamas không chỉ là một tổ chức vũ trang mà còn là một phong trào chính trị. Vì thế, ngay cả khi bị giải giáp, Hamas vẫn có thể tồn tại như một lực lượng chính trị - xã hội tại Palestine.

Kế hoạch của ông Trump có đề cập tới quyền tự quyết và nhà nước Palestine, song chưa nêu rõ cách thức thực hiện. Theo ông Lovatt, “để làm suy yếu hệ tư tưởng của Hamas, Israel phải thể hiện cam kết rõ ràng hơn trong việc rút khỏi Gaza và tham gia đàm phán hòa bình thực chất với Palestine.”

Dù chịu tổn thất nặng nề trong cuộc xung đột, các quan chức tình báo Mỹ ước tính Hamas có thể đã tuyển mộ thêm từ 10.000 đến 15.000 chiến binh mới. Ảnh: AP.

Ai sẽ đảm bảo kế hoạch được thực thi?

Phần lớn giới chuyên gia đồng thuận rằng, với một kế hoạch 20 điểm còn thiếu chi tiết, cần có một cơ chế giám sát mạnh mẽ để đảm bảo các bên tuân thủ cam kết.

Các chuyên gia của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (ICG) và CSIS cảnh báo, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu có thể khởi động lại chiến dịch quân sự nhằm bảo đảm vị thế chính trị trong nước nếu không bị Mỹ gây sức ép đủ mạnh.

Ông Emile Hokayem thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) nhận định trên Financial Times: “Kế hoạch này có nguy cơ thất bại nếu Mỹ mất kiên nhẫn, sao nhãng, hoặc một lần nữa để mình bị chi phối bởi phe cứng rắn Israel”.

Hòa bình tạm thời?

Kế hoạch hòa bình của Donald Trump được xem là bước ngoặt lịch sử trong nỗ lực chấm dứt chiến tranh Gaza, nhưng nó vẫn chỉ là bản phác thảo chưa hoàn thiện. Không có khung thời gian, không có cơ chế ràng buộc, và nhiều điều khoản còn bỏ ngỏ.

Nếu được thực thi một cách thực chất, đây có thể là cơ hội đầu tiên sau nhiều năm để khu vực hướng tới ổn định. Nhưng nếu những điểm mơ hồ không sớm được làm rõ, kế hoạch này có thể chỉ trở thành một khoảng lặng ngắn ngủi trước khi xung đột tái bùng phát.

Thanh Hằng (theo DW)