Ngăn ngừa việc làm biến dạng di sản

Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm, Thanh Hóa sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng, phản ánh rõ nét quá trình hình thành và phát triển của địa phương qua các thời kỳ. Từ di sản vật thể như hang Con Moong, Thành Nhà Hồ, Di tích lịch sử Lam Kinh, đền Bà Triệu... đến hàng trăm lễ hội, làn điệu dân ca, trò chơi dân gian được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Bởi vậy, di sản xứ Thanh là tài sản vô giá không chỉ của địa phương mà còn của cả dân tộc.

Du khách tham quan, tìm hiểu các hiện vật tại phòng trưng bày Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Lam Kinh.

Tuy nhiên, những năm gần đây việc trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp một số di tích vẫn chưa bảo đảm các quy định của pháp luật. Điều này ít nhiều xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về Luật Di sản văn hóa và các quy định của pháp luật liên quan trong cộng đồng dân cư, thậm chí trong cả một số cấp ủy, chính quyền địa phương, ban quản lý di tích. Thời gian qua, một số sự việc xâm phạm di tích thu hút sự quan tâm của dư luận như: Xây dựng, cải tạo trái phép trong khu vực Di tích quốc gia động Hồ Công (xã Vĩnh Lộc); tô vẽ, xâm hại chùa Quan Thánh (phường Hạc Thành); tự ý thi công hoàn thiện công trình nhà tiền đường Di tích đền Nưa (xã Tân Ninh). Gần đây nhất, tháng 5/2025, lăng mộ vua Lê Túc Tông thuộc quần thể Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh đã bị kẻ xấu xâm phạm... Từ đó, làm ảnh hưởng đến việc gìn giữ yếu tố gốc của di tích. Ngoài ra, một số lễ hội truyền thống hay các hoạt động tín ngưỡng, tâm linh có lúc, có nơi bị thương mại hóa, biến lễ hội thành nơi trục lợi.

Trước thực trạng nhiều di tích và hiện vật, di vật, cổ vật có giá trị đang đứng trước nguy cơ bị xâm hại, xuống cấp, UBND tỉnh đã có văn bản chỉ đạo các địa phương siết chặt công tác quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản trên toàn tỉnh. Trong đó, yêu cầu không để xảy ra tình trạng thất lạc, mất mát hay phá hoại di sản dưới bất kỳ hình thức nào. Cùng với đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm trong công tác bảo tồn di sản, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cộng đồng. Các địa phương, ban quản lý di tích chú trọng đẩy mạnh công tác số hóa, lập hồ sơ khoa học, phân loại di tích, hiện vật theo nhóm để bảo vệ phù hợp, tránh dàn trải, lãng phí. Công tác kiểm kê, tư liệu hóa di sản phi vật thể, đặc biệt là những giá trị có nguy cơ mai một cũng được chú trọng, nhằm lưu giữ một cách đầy đủ và chính xác nhất.

Giám đốc Bảo tàng tỉnh Trịnh Đình Dương cho rằng, “để ngăn ngừa các hành vi tiêu cực làm tổn hại đến di sản hiệu quả và lâu dài, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và sự chung tay của cả cộng đồng. Trong đó, đội ngũ làm công tác văn hóa đóng vai trò đặc biệt quan trọng, trực tiếp tuyên truyền đến cộng đồng”...

Hiện nay, nhiều địa phương có số lượng di sản lớn, song lực lượng cán bộ làm công tác văn hóa còn mỏng, thiếu chuyên môn, dẫn đến việc triển khai các hoạt động bảo tồn chưa đạt yêu cầu. Chia sẻ dưới góc nhìn của người làm công tác nghiên cứu, sưu tầm cổ vật, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa và cổ vật Thanh Hoa Hồ Quang Sơn cho rằng, “việc bảo tồn di sản cần phải đặt trong tổng thể chiến lược phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đặc biệt, cần xử lý mạnh tay đối với các hành vi xâm phạm di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Trong công tác trùng tu di tích, cần ưu tiên giải pháp bảo tồn nguyên trạng, chỉ can thiệp khi thật sự cần thiết và phải dựa trên căn cứ khoa học rõ ràng, tránh những sai lầm gây biến dạng di sản, dẫn đến không thể khắc phục. Khi di sản được bảo tồn đúng hướng, khai thác một cách hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, sẽ tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có lĩnh vực du lịch”.

Bài và ảnh: Hoài Anh