Chuyển đổi cơ cấu cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu

Những năm gần đây, tình hình thời tiết có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường, tác động tiêu cực tới tình hình sản xuất nông nghiệp của nhiều địa phương trong tỉnh. Chính vì vậy, ngành nông nghiệp đã và đang thực hiện nhiều giải pháp, trong đó có chuyển đổi cơ cấu cây trồng để thích ứng và phát triển bền vững trước thách thức từ biến đổi khí hậu.

Diện tích chuyển đổi từ đất sản xuất lúa hiệu quả kinh tế thấp sang sản xuất rau, quả an toàn trong nhà lưới của HTX Dịch vụ nông nghiệp Thiệu Đô (xã Thiệu Hóa).

Để phát huy tiềm năng và thế mạnh cây rau màu trong tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp, thích ứng biến đổi khí hậu, các địa phương đã quan tâm tổ chức lại sản xuất theo hướng chuyển đất trồng lúa ở những khu vực thường xuyên khó khăn trong sản xuất, như: hạn hán, xâm nhập mặn sang trồng rau màu. Nhiều mô hình đã đạt được hiệu quả kinh tế cao, đang được nhân rộng trong Nhân dân.

Gia đình ông Hoàng Anh Tuấn ở thôn Đông Thái, xã Nga Sơn có hơn 8 sào đất sản xuất lúa. Nhưng vì chân đất cao nên việc thiếu nước trong sản xuất thường xuyên xảy ra. Do đó, thay vì trồng lúa 2 vụ, từ năm 2018, gia đình ông đã chuyển đổi sang sản xuất một vụ lúa, một vụ rau màu. Nhờ việc chuyển đổi đã mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Ông Tuấn cho biết: “Chân đất cao, việc thiếu nước thường xuyên xảy ra, nhất là ở vụ mùa. Do đó, ban đầu gia đình đã chuyển đổi sang sản xuất lúa vụ xuân, còn vụ mùa chuyển sang trồng rau, lạc... Việc chuyển đổi mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Sau đó từ năm 2020, gia đình tôi đã đầu tư xây dựng nhà lưới để chuyển hoàn toàn diện tích nói trên sang sản xuất rau, củ, quả an toàn. Với nhiều ưu điểm như quản lý cây trồng tốt hơn, giảm chi phí do ít sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, sản phẩm sạch, đầu ra ổn định... Hiện tại gia đình đang trồng 4 vụ/năm, doanh thu khoảng 2,2 tỷ đồng, lợi nhuận khoảng 450 triệu đồng/năm, cao hơn nhiều lần so với sản xuất lúa truyền thống”.

Tại xã Nga Sơn đã và đang triển khai nhiều mô hình chuyển đổi cơ cấu cây trồng để thích ứng với biến đổi khí hậu, qua đó góp phần khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, nâng cao giá trị sản xuất và tăng thu nhập cho người dân. Tiêu biểu, như: Mô hình chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang cây trồng của gia đình bà Mai Thị Hà, xóm 10, xã Nga Yên (cũ). Thay vì trồng lúa, trên diện tích đất cao, gia đình bà đã xoay vòng trồng khoảng 4 vụ (2 vụ dưa hấu, 2 vụ rau màu), lợi nhuận đạt 175 triệu đồng/năm, cao gấp 3 đến 4 lần trồng lúa. Hay, nhiều hộ khác ở khu vực xã Nga Hiệp (cũ) cũng chuyển đổi sản xuất 1 vụ lúa, 1 vụ dưa hấu đạt hiệu quả kinh tế cao hơn so với sản xuất lúa truyền thống...

Cách đây 3 năm, HTX Dịch vụ nông nghiệp Thiệu Đô, xã Thiệu Hóa đã vận động người dân tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên diện tích sản xuất lúa hiệu quả kinh tế thấp. Để đồng hành cùng Nhân dân, HTX đã trực tiếp triển khai chuyển đổi hơn 4 sào đất lúa kém hiệu quả sang xây dựng nhà lưới trồng dưa hoàng kim, dưa chuột baby mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng/vụ, tạo việc làm ổn định cho nhiều lao động địa phương. Ông Nguyễn Ngọc Thêm, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Thiệu Đô, cho biết: “Khi sản xuất lúa phụ thuộc nhiều vào nguồn nước tự nhiên, năm nào thời tiết thuận lợi thì sản xuất được 2 vụ, không thì chỉ sản xuất được 1 vụ/năm nhưng lợi nhuận không cao. Còn trồng 2 vụ/năm các loại rau, quả thì giảm bớt khó khăn, chủ động được nguồn nước, phòng chống sâu bệnh... nên năng suất ổn định, lợi nhuận cao gấp 2 - 3 lần trở lên so với trồng lúa. Từ mô hình chuyển đổi hiệu quả do HTX triển khai, ngày càng nhiều hộ dân ở địa phương thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên diện tích đất sản xuất lúa hiệu quả kinh tế thấp”.

Theo phân tích, biến đổi khí hậu đang gây ra các tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp trên diện rộng, đặt ra nhiều vấn đề trong duy trì chất lượng đất trồng, kiểm soát bệnh thực vật, duy trì hiệu quả năng suất cây trồng và quản lý sâu bệnh, dịch hại... Do đó, các địa phương trong tỉnh đã chủ động vận động, khuyến khích người dân thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên diện tích đất sản xuất hiệu quả kinh tế thấp. 6 tháng đầu năm, toàn tỉnh đã chuyển đổi linh hoạt được hơn 863ha trồng lúa năng suất, hiệu quả thấp sang cây trồng khác. Trong đó, chuyển đổi khoảng 673ha đất lúa sang trồng cây hàng năm; 153,5ha sang trồng cây lâu năm và khoảng 37ha trồng lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản. Mặc dù chuyển đổi cơ cấu cây trồng có những kết quả tốt nhưng theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thanh Hóa, ở một số nơi việc chuyển đổi còn mang tính tự phát, chưa theo quy hoạch; việc chuyển đổi từ đất trồng lúa kém hiệu quả sang một số loại cây trồng chưa gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm nên chưa có tính bền vững trong sản xuất.

Ông Trịnh Văn Chất, Trưởng Phòng Trồng trọt, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thanh Hóa, cho biết: "Để chuyển đổi cơ cấu cây trồng ứng phó với biến đổi khí hậu mang lại hiệu quả tốt hơn, giúp tăng hiệu quả sử dụng đất, nâng cao giá trị canh tác cho nông dân, thời gian tới các địa phương cần tập trung chuyển đổi diện tích đất kém hiệu quả sang các loại cây trồng hàng hóa có thế mạnh, thích ứng với biến đổi khí hậu. Lưu ý việc chuyển đổi cần được thực hiện bài bản, khoa học, tuân thủ quy hoạch, không mang tính tự phát và phải phù hợp với nhu cầu thị trường. Cùng với đó, trong chuyển đổi cần lựa chọn những giống cây trồng có năng suất, chất lượng cao phù hợp với từng vùng, từng địa phương và có khả năng chống chịu tốt với các điều kiện bất lợi của thời tiết để phát triển chuỗi giá trị nông sản có giá trị gia tăng cao”.

Bài và ảnh: Lê Hòa