Nỗ lực hướng tới loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con

Chương trình điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con nhằm mang lại cho mẹ nhiễm HIV một đứa con khỏe mạnh hoàn toàn không nhiễm HIV, đó là ước mơ, niềm vui và hạnh phúc của mọi gia đình và cả cộng đồng. Với ý nghĩa nhân văn sâu sắc, ngành y tế đã có nhiều nỗ lực để kéo giảm tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con còn dưới 2%.

Tư vấn sàng lọc HIV cho phụ nữ mang thai tại Trung tâm Y tế TP Thanh Hóa.

Tại Thanh Hóa, chương trình điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được triển khai từ năm 2013, đến nay trên địa bàn toàn tỉnh có 22 phòng khám ngoại trú đặt tại bệnh viện đa khoa huyện và 19 xã có triển khai khám, cấp thuốc điều trị thuốc kháng virut ARV. Tại các điểm cung cấp dịch vụ này, phụ nữ mang thai (PNMT) được tư vấn và xét nghiệm HIV; có 9 địa phương là Ngọc Lặc, Bỉm Sơn, Thọ Xuân, TP Thanh Hóa, Quan Hóa, Mường Lát, Tĩnh Gia, Quảng Xương và Bá Thước được dự án Quỹ toàn cầu tài trợ sàng lọc HIV 100% PNMT. Trong năm 2018, dự án đã tiến hành tập huấn cho toàn bộ nữ hộ sinh các xã, phường dự án để tăng hiệu quả chương trình..., nhờ đó đã giảm được tình trạng trẻ em bị nhiễm HIV do mẹ truyền sang, không ít phụ nữ nhiễm HIV cũng đã được phát hiện sớm, điều trị kịp thời. Đặc biệt, các trẻ sinh ra từ bà mẹ nhiễm HIV được điều trị thông qua chương trình đều cho kết quả âm tính với HIV. Các hoạt động dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con đã được lồng ghép với chương trình chăm sóc sức khỏe sinh sản hay khi chẩn đoán, điều trị các bệnh nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục. Thực hiện can thiệp kế hoạch hóa gia đình khi phụ nữ nhiễm HIV không có nhu cầu sinh con, những phụ nữ nhiễm HIV được tư vấn các biện pháp can thiệp trước, trong và sau sinh để sinh con an toàn và được hướng dẫn về lợi ích cũng như những nguy cơ lây nhiễm HIV khi cho trẻ bú, khi vệ sinh, chăm sóc trẻ và tổ chức một hệ thống quản lý và chăm sóc thích hợp tại nhà.

Là một trong những huyện có trường hợp nhiễm HIV cao, được sự hỗ trợ của các dự án phòng, chống HIV/AIDS, những người nhiễm HIV, đặc biệt là phụ nữ nhiễm HIV đang mang thai trên địa bàn huyện Quan Hóa đã được tiếp cận nhiều hơn với các biện pháp dự phòng lây nhiễm để giảm nguy cơ lây truyền sang con. Trong năm 2018, trung tâm y tế huyện đã tổ chức nói chuyện, thăm hộ gia đình, thảo luận nhóm về dự phòng lây truyền mẹ con 306 lần với 486 người tham dự, cung cấp 500 tờ rơi, tranh gấp nội dung về người nhiễm HIV/AIDS và bảo hiểm y tế, dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con. Toàn huyện có hơn 1.000 PNMT được tư vấn xét nghiệm HIV. Năm 2019, trung tâm đã truyền thông tư vấn cho tất cả PNMT đến khám thai lần đầu lấy mẫu gửi về trung tâm y tế huyện; triển khai xét nghiệm cho PNMT hàng tháng vào các ngày tiêm chủng và ngày khám thai định kỳ, đã thực hiện xét nghiệm cho 669 người, kết quả đều âm tính.

Ông Đinh Văn Bột, Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Quan Hóa, cho biết: Hưởng ứng Tháng cao điểm Chiến dịch dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, huyện sẽ đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao ý thức tự giác của mỗi người dân, đảm bảo đầy đủ dụng cụ xét nghiệm HIV cho các trạm y tế xã, đảm bảo sàng lọc HIV từ cơ sở để tiết kiệm thời gian, công sức đi lại, hạn chế tối đa tình trạng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con; rà soát bổ sung phụ nữ hiện đang mang thai chưa được xét nghiệm HIV báo về trung tâm y tế huyện để có kế hoạch cung ứng vật tư sinh phẩm; triển khai tư vấn xét nghiệm cho PNMT tại trạm y tế các xã, cán bộ y tế tư vấn để các sản phụ lấy máu làm xét nghiệm nhanh HIV. Nếu có kết quả dương tính cán bộ tiếp tục hướng dẫn sản phụ lựa chọn cơ sở y tế và biện pháp sinh con phù hợp để đảm bảo cho trẻ ra đời khỏe mạnh, không bị lây nhiễm HIV từ mẹ.

Trao đổi với ông Lê Trường Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, được biết: Lây truyền HIV từ mẹ sang con xảy ra ở cả 3 thời kỳ: 10% trong thời kỳ mang thai (do máu mẹ qua màng rau thai bị tổn thương sang máu con), 15 - 20% trong thời kỳ chuyển dạ đẻ (tiếp xúc với máu, dịch cơ thể của người mẹ chứa HIV) và 10% trong thời kỳ cho con bú (sữa mẹ có chứa HIV, núm vú tổn thương có thể chảy máu...). Tuy nhiên, không phải tất cả trẻ do các bà mẹ nhiễm HIV sinh ra đều bị nhiễm HIV. Việc xét nghiệm sớm HIV đối với PNMT rất quan trọng, nếu được phát hiện sớm và có phác đồ điều trị sẽ làm giảm đáng kể tỷ lệ trẻ em bị nhiễm HIV do mẹ truyền sang. Tỷ lệ nhiễm từ mẹ sang con nếu không được điều trị dự phòng là khoảng 25 - 40%; còn nếu người mẹ mang thai nhiễm HIV được điều trị dự phòng bằng thuốc chống HIV ngay từ tuần thứ 28 thì khả năng lây nhiễm từ mẹ sang con giảm xuống chỉ còn từ 2 - 5%. Đến nay, toàn tỉnh đã có 24.699 PNMT được xét nghiệm HIV tự nguyện, 4 người có kết quả xét nghiệm khẳng định HIV dương tính, 13 PNMT nhiễm HIV đã sinh con được điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Hưởng ứng Tháng cao điểm Chiến dịch dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con với chủ đề “Mẹ không có HIV – con không nhiễm HIV”, trong thời gian tới, Thanh Hóa sẽ triển khai Tháng cao điểm dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con với nhiều hoạt động thiết thực sẽ thúc đẩy sự tham gia, hỗ trợ tích cực của các cấp, các ngành và của toàn dân nhằm thực hiện mục tiêu “Giảm tỷ lệ trẻ nhiễm HIV từ mẹ xuống dưới 2% vào năm 2020”; nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là PNMT, vợ của những người nhiễm HIV trong độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có hành vi nguy cơ cao về lợi ích của xét nghiệm HIV sớm và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con sớm; giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với PNMT nhiễm HIV và trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, tăng cường sự hỗ trợ của gia đình, xã hội trong dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con; tăng cường cung cấp các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con như: Xét nghiệm phát hiện nhiễm HIV cho PNMT, cung cấp thuốc ARV cho phụ nữ nhiễm HIV (bao gồm phụ nữ nhiễm HIV mang thai), đẩy mạnh các can thiệp và chất lượng các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; theo dõi tải lượng HIV của phụ nữ nhiễm HIV có nhu cầu sinh con và PNMT nhiễm HIV đạt dưới ngưỡng ức chế hoặc dưới ngưỡng phát hiện để giảm tối đa tỷ lệ lây truyền, phấn đấu không còn trường hợp nào lây truyền HIV từ mẹ sang con, giảm bớt nỗi đau và gánh nặng cho những phụ nữ đang sống chung và chịu ảnh hưởng bởi HIV/AIDS.

Bài và ảnh: Hà Bắc