Sáp nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa là phù hợp và tất yếu

Việc nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa là phù hợp với điều kiện lịch sử, văn hóa và xu thế phát triển, nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển thành phố xứng tầm đô thị loại I, với vai trò, vị thế là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học - kỹ thuật của một trong những tỉnh lớn nhất cả nước.

TP Thanh Hoá nhìn từ trên cao.

Điều kiện lịch sử, văn hóa

Hơn 2.000 năm thời Bắc thuộc và phong kiến tự chủ, tỉnh lỵ Thanh Hóa đã dời đổi qua nhiều địa điểm: Thời thuộc Hán, quận trị Cửu Chân ở Tư Phố (nay thuộc Thiệu Dương, TP Thanh Hóa); từ thời Tiền Tống, Tùy, Đường đến thời Đinh, Lê, quận trị Cửu Chân đóng ở Đông Phố (nay là làng Đông Phố, Đông Hòa, Đông Sơn); Thời Lý, Trần, trấn lỵ Thanh Hóa đóng ở Duy Tinh (nay thuộc thị trấn Hậu Lộc); Thời thuộc Minh, quân Minh và chính quyền tay sai đóng ở Tây Đô; Từ thời Lê Thái Tổ (1428) đến khi Gia Long lên ngôi (1802), trấn lỵ Thanh Hóa chuyển về làng Giàng, đóng ở Dương Xá và Doanh Xá (nay thuộc Thiệu Dương, TP Thanh Hóa).

Trong quá trình dời đổi trên, chưa lúc nào tỉnh lỵ Thanh Hóa thực sự là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa đúng nghĩa. Cho đến năm 1804, khi tỉnh lỵ dời về tổng Thọ Hạc, nơi đầu mối giao thông thuận lợi ra Bắc vào Nam, lên rừng xuống biển, nhưng vẫn chỉ là một trị sở nằm giữa xã, thôn. TP Thanh Hóa khi ấy nằm trên phần đất giáp ranh của 2 huyện Đông Sơn và Quảng Xương được cắt ra. Năm Gia Long thứ 3 (1804), nhà Nguyễn đã cắt đất làng Thọ Hạc, làng Phú Cốc, làng Mật Sơn để chia thành 2 giáp cho thuộc vào trấn lỵ, mỗi giáp lại chia thành các ấp. Hai giáp có tên là Đông Phố và Nam Phố, nằm xung quanh thành Thanh Hóa. Giáp Đông Phố có 10 ấp: Ấp Văn Trường, Đông Trường, Tiền Nghĩa, Hậu Thanh, Đông Lâm, Đông Lạc, Tả Biên, Phú Mỹ, Hữu Biên, Bắc Biên. Giáp Nam Phố có 7 ấp: Ấp Tây Lý, Hữu Môn, Tiền Môn, Nhân Lý, Đông Lý, Nam Lý, Đông Thành.

Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, dưới quyền cai trị của công sứ Pháp, đã mở rộng tỉnh lỵ về phía Đông, thuộc địa phận tổng Bố Đức (gồm các làng Cẩm Bào Nội, Cốc Hạ, Phú Cốc và Đức Thọ Vạn). Ngày 12/7/1899, vua Thành Thái ký đạo dụ thành lập thị xã Thanh Hóa gồm 7 làng: Thọ Hạc, Đông Phố, Nam Phố (thuộc tổng Thọ Hạc), Đức Thọ Vạn, Cẩm Bào Nội, Cốc Hạ, Phú Cốc (thuộc tổng Bố Đức). Đầu thế kỷ XX, thực dân Pháp đẩy mạnh khai thác thuộc địa ở nước ta. Kinh tế hàng hóa được phát triển nhất định, tầng lớp thị dân kể cả người nước ngoài (chủ yếu là người Pháp, người Ấn, người Hoa) dần tập trung về tỉnh lỵ, một trung tâm kinh tế hàng hóa dần xuất hiện bao quanh tỉnh lỵ, các phố phường bắt đầu mọc lên. Năm 1918, trấn thành Thanh Hóa (thường được gọi là Hạc Thành) được chia làm 10 phường: Tả Môn (Cửa Tả), Đông Lạc, Thành Thị, Bắc Môn (Cửa Hậu), Nam Môn (Cửa Tiền), Nam Lý, Phú Cốc, Văn Trường, Bào Giang, Đức Thọ.

Ngày 31/1/1929, toàn quyền Đông Dương đã ký nghị định nâng cấp thị xã Thanh Hóa lên TP Thanh Hóa. Các phố phường bắt đầu mang tên Pháp: Rue Roousseau, Rue Julles Ferry, Rue Paul Bent... và do người Pháp trực tiếp cai trị. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, do điều kiện kháng chiến chống thực dân Pháp, rồi kháng chiến chống Mỹ, TP Thanh Hóa là một đơn vị hành chính cấp thị xã trực thuộc tỉnh Thanh Hóa. Ngày 1/5/1994, Thủ tướng Chính phủ ký Nghị định số 37/CP thành lập TP Thanh Hóa thuộc tỉnh Thanh Hóa trên cơ sở thị xã Thanh Hóa. Ngày 6/12/1995, Chính phủ ra Nghị định số 85-CP điều chỉnh địa giới, mở rộng TP Thanh Hóa lên 17 phường, xã. Ngày 29/4/2004, TP Thanh Hóa được công nhận là đô thị loại II. Năm 2008, TP Thanh Hóa có diện tích 57,94km2, với 12 phường, gồm: Ba Đình, Điện Biên, Đông Sơn, Đông Thọ, Đông Vệ, Hàm Rồng, Lam Sơn, Nam Ngạn, Ngọc Trạo, Phú Sơn, Tân Sơn, Trường Thi và 6 xã: Đông Cương, Đông Hải, Đông Hương, Quảng Hưng, Quảng Thắng, Quảng Thành.

Ngày 29/2/2012, Thủ tướng Chính phủ ra Nghị quyết 05/NQ-CP điều chỉnh địa giới để mở rộng địa giới hành chính TP Thanh Hóa và thành lập các phường thuộc TP Thanh Hóa. Theo đó, sáp nhập một số xã và thị trấn: Thị trấn Tào Xuyên và 5 xã Hoằng Lý, Hoằng Long, Hoằng Anh, Hoằng Quang, Hoằng Đại thuộc huyện Hoằng Hóa; thị trấn Nhồi và 4 xã Đông Lĩnh, Đông Tân, Đông Hưng, Đông Vinh thuộc huyện Đông Sơn; 3 xã Thiệu Dương, Thiệu Khánh, Thiệu Vân thuộc huyện Thiệu Hóa; và 5 xã: Quảng Thịnh, Quảng Đông, Quảng Phú, Quảng Tâm, Quảng Cát thuộc huyện Quảng Xương. Đồng thời, chuyển thị trấn Tào Xuyên thành phường Tào Xuyên và chuyển thị trấn Nhồi thành phường An Hoạch. Sau khi mở rộng địa giới hành chính, TP Thanh Hóa có 14.677,07ha diện tích tự nhiên, dân số là 393.294 người với 37 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm 14 phường và 23 xã.

Ngày 19/8/2013, theo Nghị quyết số 99/NQ-CP của Chính phủ, quyết định thành lập các phường: Đông Cương, Đông Hương, Đông Hải, Quảng Hưng, Quảng Thành, Quảng Thắng thuộc TP Thanh Hóa trên cơ sở các xã tương ứng. Ngày 29/4/2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 636/QĐ-TTg công nhận TP Thanh Hóa là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Thanh Hóa.

Ngày 16/10/2019, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 786/NQ-UBTVQH14 về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã thuộc tỉnh Thanh Hóa, theo đó sáp nhập xã Đông Hưng và phường An Hoạch để thành lập phường An Hưng; Sáp nhập xã Hoằng Lý vào phường Tào Xuyên; Sáp nhập xã Hoằng Anh và xã Hoằng Long thành xã Long Anh. Ngày 9/12/2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết 1108/NQ-UBTVQH14 về việc thành lập các phường thuộc TP Thanh Hóa, theo đó chuyển 10 xã: Đông Lĩnh, Đông Tân, Long Anh, Quảng Cát, Quảng Đông, Quảng Phú, Quảng Tâm, Quảng Thịnh, Thiệu Dương, Thiệu Khánh thành 10 phường có tên tương ứng.

Đến nay, TP Thanh Hóa có 34 đơn vị hành chính cấp xã, phường trực thuộc, bao gồm 30 phường: An Hưng, Ba Đình, Điện Biên, Đông Cương, Đông Hải, Đông Hương, Đông Lĩnh, Đông Sơn, Đông Tân, Đông Thọ, Đông Vệ, Hàm Rồng, Lam Sơn, Long Anh, Nam Ngạn, Ngọc Trạo, Phú Sơn, Quảng Cát, Quảng Đông, Quảng Hưng, Quảng Phú, Quảng Tâm, Quảng Thành, Quảng Thắng, Quảng Thịnh, Tào Xuyên, Tân Sơn, Thiệu Dương, Thiệu Khánh, Trường Thi và 4 xã: Đông Vinh, Hoằng Đại, Hoằng Quang, Thiệu Vân, với tổng diện tích là 147,2km2, dân số gần 500.000 người (là thành phố trực thuộc tỉnh có nhiều phường nhất và dân số lớn thứ 4 cả nước).

Như vậy, sau 220 năm (1804-2024), từ trấn lỵ của tỉnh Thanh Hóa, với địa bàn chủ yếu của huyện Đông Sơn cũ, thành phố đã phát triển liên tục qua các chặng đường, trở thành thị xã, thành phố thời Pháp thuộc, rồi thành phố đô thị loại III, loại II và loại I trực thuộc tỉnh thời hiện đại, ngày càng xứng tầm là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội của một tỉnh rộng lớn, đông dân. Trong quá trình mở rộng thành phố, nhất là 30 năm qua, nhiều xã lân cận thuộc huyện Đông Sơn, Hoằng Hóa, Quảng Xương đã được sáp nhập, trở thành đơn vị xã, phường của TP Thanh Hóa. Dù là tỉnh lỵ, thị xã, hay thành phố, thì tên gọi TP Thanh Hóa vẫn không thay đổi.

Về văn hóa, TP Thanh Hóa và huyện Đông Sơn đều nằm trên lưu vực sông Mã, cùng trong không gian văn hóa nền văn hóa Đông Sơn, với nhiều di tích nổi tiếng từ ngàn năm trước. Đời sống văn hóa của cộng đồng cư dân TP Thanh Hóa và huyện Đông Sơn có những mặt tương đồng. Vì vậy, sáp nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa càng tạo điều kiện bảo tồn, phát huy được những giá trị lịch sử, văn hóa to lớn nêu trên.

Xu thế phát triển

Trong những năm gần đây, xu thế phát triển của các đô thị ở Việt Nam cũng như thế giới là sáp nhập, mở rộng không gian, để tập trung nguồn lực, khai thác những lợi thế phát triển. Ngay Hà Nội đã có hai lần sáp nhập Hà Tây, Hà Đông, Sơn Tây và một phần Hòa Bình vào thủ đô.

Huyện Đông Sơn hiện nay có số dân 101.272 người, diện tích tự nhiên: 82,87km2. Xét tiêu chí của một đơn vị hành chính cấp huyện, Đông Sơn chưa đảm bảo tiêu chuẩn về quy mô dân số (84,39%) và diện tích tự nhiên (18,41%) theo quy định, nên việc nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa là cần thiết, nhằm tập trung nguồn lực, đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa và mở rộng không gian đô thị trong giai đoạn mới. Nhập huyện Đông Sơn vào TP Thanh Hóa sẽ tạo ra không gian đô thị loại I đủ tầm và tạo được một vùng động lực mở cho thành phố phát triển. Với quỹ đất lớn, nguồn lực đầu tư không bị phân tán, TP Thanh Hóa mới có nhiều điều kiện để phát triển hạ tầng đồng bộ và hiện đại, phát triển công nghiệp, thương mại - dịch vụ, du lịch, y tế, giáo dục chất lượng cao... Qua đó, phấn đấu đến năm 2030, TP Thanh Hóa trở thành thành phố thông minh, văn minh, hiện đại, là 1 trong 5 thành phố trực thuộc tỉnh dẫn đầu cả nước, tạo động lực góp phần quan trọng đưa tỉnh Thanh Hóa trở thành cực tăng trưởng mới ở phía Bắc Tổ quốc, mà Nghị quyết số 58 của Bộ Chính trị đã chỉ rõ.

Về danh xưng TP Thanh Hóa mới, có những ý kiến khác nhau, tập trung ở 2 luồng ý kiến: TP Thanh Hóa và TP Đông Sơn.

Về mặt lịch sử, trong suốt 220 năm ra đời và phát triển (1804-2024), tên gọi Thanh Hóa là không thay đổi, từ khi là tỉnh lỵ Thanh Hóa, thị xã Thanh Hóa hay TP Thanh Hóa thời Pháp thuộc, TP Thanh Hóa thời hiện đại.

Ở nước ta, hiện có 29 thành phố thuộc tỉnh trùng tên với tỉnh. Riêng khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ có 20 thành phố thuộc tỉnh trùng tên với tỉnh, như: Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, Hải Dương, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Yên Bái, Lào Cai... và chưa có thành phố thuộc tỉnh nào đổi tên trong giai đoạn gần đây. Ngoài những lý do trên, việc giữ tên gọi TP Thanh Hóa còn tạo điều kiện thuận lợi trong công tác quản lý đô thị và quan hệ, đầu tư quốc tế.

Với những lý do chủ yếu trên, số đông ý kiến đang nghiêng về tên gọi là TP Thanh Hóa sau khi sáp nhập huyện Đông Sơn sắp tới.

PGS.TS. Hoàng Thanh Hải

PCT. Hội Khoa học lịch sử Thanh Hóa