Nơi hội tụ huyền tích và giá trị văn hóa dân gian

Những ngôi chùa trên mảnh đất xứ Thanh không chỉ là chốn linh thiêng để tìm về sự an yên trong tâm hồn, mà còn là những “bảo tàng sống” - nơi hội tụ những huyền tích và giá trị văn hóa dân gian có từ ngàn đời.

Chùa Mật Đa (phường Hàm Rồng) - nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử.

Phường Hàm Rồng là nơi lưu giữ nhiều ngôi chùa cổ kính, mang đậm giá trị văn hóa và tâm linh, trong đó phải kể đến là chùa Mật Đa (còn gọi là chùa Nam Ngạn). Sư cô Thích Đàm Chung, trụ trì chùa Mật Đa cho biết: "Chùa được xây dựng vào thời Hậu Lê - đời Bảo Thái năm thứ tư, tức năm Quý Mão 1723. Trước đây, chùa được xây dựng bằng nhà tranh vách đất, dùng để thờ Phật. Tượng Phật trong chùa cũng được tô tạo bằng đất rất đẹp, cung kính, trang nghiêm. Qua thời gian với biết bao biến thiên của lịch sử, dù chùa đã được tu sửa lại nhiều lần nhưng vẫn giữ được nét cổ kính và kiến trúc đặc trưng của những ngôi chùa vùng đồng bằng Bắc bộ".

Kiến trúc chùa có hình chữ đinh gồm tiền đường 5 gian và hậu cung 2 gian. Chùa được xây dựng với kết cấu khung gỗ lim, có chạm trổ hoa văn, mái cong lợp ngói.

Không chỉ mang giá trị đặc sắc về kiến trúc, chùa còn gắn liền với lịch sử dân tộc trong những ngày tháng chống chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ. Trong đó, phải kể đến sự kiện ngày 26/5/1965 diễn ra cuộc chiến đấu ác liệt giữa hai hạm tàu hải quân của ta với máy bay của địch trên sông Mã thuộc khu vực Hàm Rồng. Trận đấu diễn ra hết sức khốc liệt, phía quân ta có nhiều chiến sĩ hy sinh và bị thương nặng. Khi đó, sư cụ Thích Đàm Xuân, trụ trì chùa đã mở cửa chùa đón thương binh vào cấp cứu, quy tụ thi hài các chiến sĩ hy sinh vào chùa để khâm liệm theo nghi thức Phật giáo. Ngoài ra, do chùa chỉ nằm cách cầu Hàm Rồng khoảng 2km theo đường chim bay, nên trước đây chùa đã trở thành địa điểm cứu chữa thương binh quan trọng của trận địa bảo vệ cầu Hàm Rồng. Sự cụ Thích Đàm Xuân, sư thầy Thích Đàm Duyên đã không quản hy sinh, cứu chữa được cho rất nhiều bộ đội, dân quân du kích và thanh niên xung phong bị thương. Các cụ đã để lại tiếng thơm cho muôn đời, được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều huân, huy chương cao quý.

Năm 1989, chùa Mật Đa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Chùa cũng là một trong những điểm sinh hoạt tâm linh và là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng cho thế hệ trẻ. Bởi vậy, theo sư cô Thích Đàm Chung, việc giữ gìn, phát huy giá trị của chùa Mật Đa không chỉ là bảo tồn một công trình kiến trúc cổ kính, mà còn là bảo tồn ký ức cách mạng, nuôi dưỡng lòng yêu nước và bồi đắp niềm tự hào dân tộc cho muôn đời sau.

Ở xứ Thanh, gần như địa phương nào cũng có chùa. Đây không chỉ là chốn tâm linh, nơi con người ta tìm đến để tận hưởng sự bình yên, thanh thản trong cõi lòng, là điểm đến mang đậm giá trị văn hóa, lịch sử. Cũng nhờ vậy, mà bao thế kỷ qua dù không phải là công trình kiến trúc có quy mô lớn, cũng không được trang trí điêu khắc đặc sắc, nhưng chính bởi sự cổ kính, thâm nghiêm nên chùa Tạu (còn gọi là chùa Xuân Phả), xã Thọ Xuân vẫn thu hút được đông đảo tăng ni, phật tử và Nhân dân đến dâng hương, hành lễ.

Nhìn trên tổng thể, chùa mang đậm phong cách kiến trúc của thời Nguyễn muộn. Chùa hiện còn giữ được một chiếc chuông đồng nặng 200kg, quai chuông hình con rồng; chuông được đúc vào năm 1943 trong lần đại tu toàn bộ chùa. Cũng như các ngôi chùa khác trong vùng, chùa chủ yếu thờ Phật, gồm hệ thống tượng phật Thích Ca mâu ni, A Di đà, Quan Thế âm Bồ tát, Di Lặc, Ngọc Hoàng. Bởi vậy, hàng năm cứ đến các ngày lễ lớn bà con trong vùng, tăng ni, phật tử khắp nơi lại tập trung về chùa làm lễ mong phước lành.

Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, các thế hệ cha ông đi trước đã xây đắp cho mảnh đất xứ Thanh những ngôi chùa linh thiêng, cổ kính chứa đựng biết bao huyền tích và giá trị văn hóa dân gian, nổi bật như chùa Giáng, chùa Mậu Xương, chùa Thanh Hà, chùa Tăng Phúc, chùa Vồm... Mỗi ngôi chùa không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh của Nhân dân, mà còn là chứng tích lịch sử, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa độc đáo, đã và đang trở thành địa điểm thu hút đông người dân, du khách đến tham quan. Trong những năm qua, nhằm phát huy giá trị của các ngôi chùa, các cấp, ngành, địa phương trong tỉnh đã dành nhiều nguồn lực và tích cực huy động xã hội hóa để trùng tu, tôn tạo các chùa thêm khang trang. Đồng thời, tích cực phát huy giá trị các chùa, nhất là phát triển du lịch tâm linh để thu hút đông đảo Nhân dân, du khách đến dâng hương, tìm hiểu.

Bài và ảnh: Nguyễn Đạt