Mô hình trồng xen canh cây ăn quả với cây ngắn ngày

Những năm gần đây, nhiều hộ nông dân tại các địa phương đang dần chuyển hướng sang mô hình trồng xen canh cây ăn quả ngắn ngày nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, tối ưu hóa diện tích đất và giảm rủi ro trong sản xuất nông nghiệp. Không chỉ giúp cải thiện thu nhập, mô hình này còn góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng đất trồng.

Trang trại trồng cây ăn quả tại xã Yên Lạc (Yên Định).

Tại xã Hoằng Sơn (Hoằng Hóa), ông Lê Văn Bình đã quyết định chuyển đổi 3,5ha đất trồng keo sang trồng cây ăn quả như bưởi da xanh, cam Vinh. Tuy nhiên, do những cây này cần từ 3 đến 5 năm mới cho thu hoạch, ông Bình đã lựa chọn trồng xen canh các loại rau ngắn ngày như rau cải, rau muống và mướp đắng để tận dụng diện tích đất trống giữa các hàng cây. Nhờ đó, ngay từ năm đầu tiên, gia đình đã có nguồn thu nhập từ 80 đến 100 triệu đồng từ rau màu, giúp trang trải chi phí đầu tư và chăm sóc vườn cây lâu năm.

Theo ông Bình, mô hình trồng xen mang lại nhiều lợi ích hơn so với những gì ông tính toán ban đầu. Ngoài việc có thêm thu nhập, rau màu còn giúp giữ độ ẩm cho đất, hạn chế tình trạng xói mòn vào mùa mưa và ngăn ngừa sự phát triển của cỏ dại, giúp giảm công làm cỏ đáng kể. Không chỉ vậy, khi tưới nước, bón phân cho rau, cây ăn quả cũng được hưởng lợi, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí phân bón và nước tưới. Ngoài ra, việc trồng rau màu theo từng đợt thu hoạch liên tục còn giúp cải tạo đất, tạo độ tơi xốp, giúp rễ cây ăn quả phát triển tốt hơn và giảm nguy cơ sâu bệnh tấn công.

Tuy nhiên, ông Bình cũng nhấn mạnh rằng, trồng xen canh không thể làm tùy tiện mà cần có sự tính toán hợp lý để đảm bảo sự cân bằng về dinh dưỡng và ánh sáng giữa các loại cây.

“Khi trồng xen, tôi phải nghiên cứu kỹ loại cây nào phù hợp, không cạnh tranh quá nhiều chất dinh dưỡng với cây ăn quả. Ví dụ, rau muống và cải xanh là những loại rau dễ trồng, ít sâu bệnh, có thời gian sinh trưởng ngắn nên rất thích hợp để trồng xen. Ngược lại, những cây có bộ rễ phát triển mạnh hoặc cần nhiều ánh sáng như bắp cải hay cà chua lại không phù hợp, vì có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của cây bưởi và cam”, ông Bình nói.

Nhờ áp dụng mô hình trồng xen khoa học, đến nay, vườn cây của ông Bình không chỉ sinh trưởng tốt mà còn mang lại lợi nhuận kép. Chỉ sau hai năm thực hiện, thu nhập từ rau màu đã giúp gia đình ông giảm đáng kể gánh nặng tài chính trong quá trình chờ cây ăn quả cho trái. Đồng thời, vườn bưởi da xanh và cam Vinh của ông cũng phát triển xanh tốt, hứa hẹn năng suất cao khi bước vào thời kỳ thu hoạch chính.

Một mô hình khác tại xã Yên Lạc (Yên Định) do ông Nguyễn Hữu Nam triển khai cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt. Trên diện tích 2,8ha, ông Nam trồng xoài cát Hòa Lộc kết hợp với dứa Queen. Với mật độ trồng hợp lý, khoảng cách giữa các gốc xoài từ 4m đến 5m, ông tận dụng các khoảng trống để trồng dứa. Dứa chỉ cần trồng một lần và có thể thu hoạch liên tục trong 2 đến 3 năm, mang lại nguồn thu nhập đều đặn từ 150 đến 180 triệu đồng/năm. Theo ông Nam, dứa không chỉ giúp giảm chi phí làm cỏ mà còn hạn chế xói mòn đất, đặc biệt trong mùa mưa.

Ngoài hiệu quả kinh tế, trồng xen canh còn giúp cải thiện chất lượng đất và hạn chế sâu bệnh một cách tự nhiên. Các loại cây có hệ rễ khác nhau giúp đất tơi xốp, tránh tình trạng chai cứng khi canh tác độc canh. Một số cây trồng như lạc, đậu xanh có khả năng cố định đạm, bổ sung dinh dưỡng cho đất, trong khi các loại cây có tinh dầu như sả hay gừng lại giúp xua đuổi côn trùng gây hại. Thực tế tại nhiều hộ dân trồng xen dứa với chanh leo cho thấy, sâu bệnh giảm đáng kể do dứa có cơ chế tiết ra chất chống côn trùng, giúp bảo vệ cây trồng mà không cần sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật.

Tuy nhiên, để mô hình trồng xen canh đạt hiệu quả cao, nông dân cần tính toán kỹ lưỡng về mật độ cây trồng, nhu cầu dinh dưỡng và thời điểm thu hoạch. Nếu không có sự điều chỉnh hợp lý, cây ngắn ngày có thể cạnh tranh dinh dưỡng với cây lâu năm, làm ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng. Bên cạnh đó, việc quản lý nước tưới và phân bón cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cả hai loại cây trồng đều phát triển tốt mà không gây tác động tiêu cực đến nhau.

Nhằm thúc đẩy mô hình này, chính quyền địa phương đã có nhiều chính sách hỗ trợ như cung cấp giống cây trồng chất lượng cao; tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật và hỗ trợ vay vốn cho nông dân. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Thanh Hóa, trong giai đoạn 2025-2030 tỉnh sẽ khuyến khích mở rộng diện tích trồng xen canh lên 6.000ha, tập trung vào các tổ hợp cây trồng có hiệu quả cao như bưởi, dứa, cam, rau màu, xoài, sả... Với sự đồng hành của chính quyền và sự chủ động của người dân, mô hình này hứa hẹn sẽ trở thành hướng đi bền vững, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân và phát triển nền nông nghiệp xanh tại địa phương.

Nhìn chung, mô hình trồng xen canh cây ăn quả ngắn ngày không chỉ giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất mà còn mang lại lợi ích kinh tế đáng kể. Khi được triển khai đúng cách, mô hình này sẽ góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững và thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu.

Bài và ảnh: Chi Phạm