Hiệu quả từ Đề án Kiểm soát tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh tại Thanh Hóa

Sau 10 năm triển khai Đề án “Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh” theo Quyết định số 468/QĐ-TTg ngày 23/3/2016 của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Thanh Hóa đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, từng bước kiểm soát tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, nâng cao nhận thức của người dân về bình đẳng giới, góp phần xây dựng nền tảng phát triển bền vững cho tương lai. Tuy vẫn còn những khó khăn, thách thức, song những chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành vi xã hội đã cho thấy hướng đi đúng đắn, bền bỉ và cần tiếp tục được kiên trì trong thời gian tới.

Công tác truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi được tăng cường đã góp phần từng bước điều chỉnh hành vi sinh sản của người dân.

Nỗ lực bền bỉ từ nhận thức đến hành động

Mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) là vấn đề xã hội phức tạp, chịu tác động đan xen của nhiều yếu tố văn hóa, tâm lý, kinh tế và tiến bộ khoa học – kỹ thuật. Thanh Hóa là một trong những địa phương có tỷ số giới tính khi sinh (TSGTKS) ở mức cao so với bình quân chung cả nước. Trước thực trạng đó, việc triển khai Đề án Kiểm soát MCBGTKS không chỉ là yêu cầu mang tính chiến lược của công tác dân số mà còn là nhiệm vụ lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị.

Xác định rõ điều này, trong suốt 10 năm qua, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ban hành nhiều kế hoạch, chương trình hành động cụ thể; ngành Y tế với vai trò nòng cốt đã chủ động phối hợp với các sở, ban, ngành, đoàn thể từ tỉnh đến cơ sở để tổ chức triển khai đồng bộ các giải pháp kiểm soát MCBGTKS. Nhận thức của các cấp ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên và người dân về hệ lụy của MCBGTKS từng bước được nâng lên. Việc nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi không còn là khẩu hiệu tuyên truyền đơn thuần mà đã trở thành trách nhiệm pháp lý và chuẩn mực đạo đức xã hội.

Các đại biểu dự hội nghị tổng kết Đề án Kiểm soát MCBGTKS.

Theo số liệu thống kê của Chi cục Dân số tỉnh Thanh Hóa, năm 2016, TSGTKS của tỉnh ở mức 115 bé trai/100 bé gái. Đến năm 2017, con số này tăng lên 117 bé trai/100 bé gái – mức báo động, phản ánh rõ áp lực của tư tưởng trọng nam hơn nữ trong xã hội. Tuy nhiên, nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp của Đề án, TSGTKS đã từng bước được kiểm soát. Năm 2020, tỷ số này giảm xuống còn 114 bé trai/100 bé gái; năm 2025 là 113,2 bé trai/100 bé gái. Mặc dù chưa đạt được mục tiêu đề ra theo từng giai đoạn, song xu hướng giảm là tín hiệu tích cực, cho thấy hiệu quả bước đầu của các biện pháp can thiệp. So với bối cảnh chung cả nước, Thanh Hóa vẫn còn ở mức cao (năm 2024, tỷ số giới tính khi sinh của cả nước là 111,4 bé trai/100 bé gái), song khoảng cách đang dần được thu hẹp.

Truyền thông – giải pháp then chốt

Xuyên suốt quá trình triển khai Đề án Kiểm soát MCBGTKS, Thanh Hóa xác định truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi là giải pháp then chốt, có ý nghĩa quyết định trong việc tác động đến nhận thức, từng bước điều chỉnh hành vi sinh sản của người dân. Thay vì dừng lại ở tuyên truyền đơn thuần, các hoạt động truyền thông được triển khai theo hướng đa dạng, linh hoạt, phù hợp với từng nhóm đối tượng và đặc thù từng địa bàn.

Ở cấp tỉnh, công tác truyền thông được tổ chức bài bản, có chiều sâu. Riêng năm 2025, đã tổ chức viết bài tuyên truyền, sản xuất các phóng sự phát sóng trên Báo và Đài Phát thanh và Truyền hình Thanh Hóa (nay là Báo, Đài Phát thanh và Truyền hình Thanh Hóa); xây dựng các cụm pano tuyên truyền về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh tại những địa bàn đông dân cư như Hoằng Hóa, Xuân Tín, phường Sầm Sơn. Cùng với đó, hàng nghìn cuốn tài liệu hỏi – đáp về MCBGTKS được nhân bản, cấp phát đến cơ sở, góp phần cung cấp thông tin chính thống, dễ hiểu cho cán bộ và người dân.

Tại cơ sở, truyền thông trực tiếp tiếp tục được xem là “cánh tay nối dài” của Đề án. Hàng trăm cuộc nói chuyện chuyên đề đã được tổ chức tại các xã, phường, thu hút hàng chục nghìn lượt người tham gia. Trọng tâm tuyên truyền hướng tới các nhóm đối tượng trực tiếp liên quan đến việc sinh con như phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, nam nữ chuẩn bị kết hôn, các cặp vợ chồng sinh đủ hai con. Nội dung không chỉ phổ biến quy định pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi, mà còn phân tích sâu nguyên nhân, hệ lụy lâu dài của MCBGTKS đối với gia đình và xã hội.

Một điểm nhấn đáng chú ý là việc duy trì và phát huy hiệu quả các câu lạc bộ phụ nữ sinh con một bề là gái, không sinh con thứ ba. Thông qua sinh hoạt câu lạc bộ, các thành viên được chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nhau phát triển kinh tế, nuôi dạy con cái, từng bước xóa bỏ tâm lý mặc cảm, áp lực xã hội và định kiến giới còn tồn tại trong cộng đồng.

Song song với truyền thông trực tiếp, công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng được đẩy mạnh cả về số lượng và hình thức. Trong giai đoạn 2016–2025, tỉnh đã phối hợp xây dựng và phát sóng 80 phóng sự, chuyên đề; đăng tải và phát hơn 20.000 lượt tin, bài trên hệ thống loa truyền thanh cơ sở. Đặc biệt, việc tận dụng các nền tảng số như Zalo, Facebook, YouTube,... đã giúp thông điệp về bình đẳng giới, nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi được lan tỏa nhanh chóng, rộng rãi hơn, nhất là trong giới trẻ.

Công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi được triển khai thường xuyên.

Kiên trì mục tiêu vì tương lai bền vững

Có thể thấy, thông qua việc đổi mới nội dung và phương thức truyền thông, nhận thức của người dân về bình đẳng giới, về hệ lụy lâu dài của mất cân bằng giới tính khi sinh đã từng bước được nâng lên. Tuy nhiên, truyền thông chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được triển khai đồng bộ với các giải pháp mang tính căn cơ khác, từ nâng cao năng lực đội ngũ làm công tác dân số đến tăng cường quản lý nhà nước và hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp.

Xác định con người là yếu tố then chốt, trong 10 năm qua, Chi cục Dân số tỉnh đã tổ chức 27 lớp tập huấn cho hơn 1.400 học viên là cộng tác viên dân số, nhân viên y tế thôn, bản về kỹ năng truyền thông, kiến thức giới và bình đẳng giới, các quy định pháp luật liên quan đến nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi. Dù số lượng được đào tạo còn hạn chế so với tổng số cộng tác viên toàn tỉnh, song đây là lực lượng nòng cốt, góp phần đưa thông điệp của Đề án đến tận từng thôn, bản, khu phố.

Cùng với đó, công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi được triển khai thường xuyên. Từ năm 2017 đến nay, nhiều cuộc thanh tra, kiểm tra đã được thực hiện tại các bệnh viện, trung tâm y tế trên địa bàn tỉnh. Qua các đợt kiểm tra, chưa phát hiện trường hợp vi phạm về xác định giới tính thai nhi hoặc phá thai vì lý do lựa chọn giới tính. Điều này cho thấy sự nghiêm túc trong chấp hành pháp luật của các cơ sở y tế, đồng thời phản ánh hiệu quả răn đe của công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, lực lượng thanh tra chuyên ngành còn mỏng, trang thiết bị thiếu thốn, cơ chế phối hợp chưa thật sự chủ động là những hạn chế cần sớm được khắc phục trong thời gian tới.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Đề án vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn. Tư tưởng trọng nam hơn nữ, tâm lý muốn có con trai để “nương tựa lúc tuổi già” vẫn còn tồn tại khá phổ biến, nhất là ở khu vực nông thôn. Sự phát triển của khoa học – công nghệ y học, nếu không được kiểm soát chặt chẽ, có thể bị lợi dụng để lựa chọn giới tính thai nhi. Nguồn lực tài chính dành cho công tác kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh còn hạn chế; chưa có chính sách khuyến khích, hỗ trợ đủ mạnh cho các gia đình sinh con một bề là gái, cho trẻ em gái và phụ nữ. Tổ chức bộ máy làm công tác dân số ở cơ sở còn nhiều biến động, ảnh hưởng đến tính ổn định và hiệu quả triển khai Đề án.

Trao đổi với ông Lê Bá Thắng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Dân số tỉnh cho biết: Thực tiễn 10 năm triển khai Đề án tại Thanh Hóa cho thấy, kiểm soát MCBGTKS là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, đồng bộ và quyết liệt, hướng tới mục tiêu phát triển hài hòa, bền vững cho các thế hệ tương lai. Trong thời gian tới, Thanh Hóa cần tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, đầu tư nguồn lực tương xứng; đẩy mạnh truyền thông thay đổi nhận thức xã hội; hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích nâng cao vị thế trẻ em gái; tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Mục tiêu đưa TSGTKS của tỉnh về mức cân bằng tự nhiên vào năm 2030 là thách thức không nhỏ, song với những nền tảng đã được tạo dựng trong 10 năm qua, cùng sự đồng thuận của toàn xã hội, Thanh Hóa hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng vào một tương lai phát triển hài hòa, bền vững – nơi mọi đứa trẻ, dù trai hay gái, đều được chào đón, yêu thương và tạo điều kiện phát triển bình đẳng.

Tô Hà