Giải ngân vốn Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững: Liệu có kịp về đích?

Những năm qua, được sự quan tâm của Trung ương, thông qua các cơ chế, chính sách và nguồn lực phục vụ công tác giảm nghèo, tỉnh Thanh Hóa đã thực hiện công tác này đạt nhiều kết quả quan trọng. Trong đó, ước năm 2023, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn giảm còn 3,49%. Tuy nhiên, việc triển khai chương trình vẫn đang cho thấy nhiều khó khăn, bất cập, rào cản khiến cho nhiều chỉ tiêu, mục tiêu khó có thể cán đích.

Cơ sở vật chất Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Quan Hóa đã xuống cấp, nhưng chưa có căn cứ pháp lý để được nhận hỗ trợ sửa chữa từ Chương trình 1719.

Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, hướng đến giải quyết những vấn đề cấp thiết, bức bách trong đời sống, đặc biệt là của hộ nghèo, hộ cận nghèo.

Theo đó, việc phát triển giáo dục nghề nghiệp vùng nghèo, vùng khó khăn được xem là một trong những giải pháp để tạo việc làm, sinh kế bền vững, tăng thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lao động... Tuy nhiên khi triển khai đào tạo tại các địa phương và cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong tỉnh gặp không ít khó khăn.

Do đó, để đẩy nhanh tiến độ ở giai đoạn “chạy nước rút” cần quyết tâm, nỗ lực rất lớn và những giải pháp khả thi, hiệu quả.

Tiến độ “rùa bò”...

Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 (gọi tắt là chương trình) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 90/QĐ-TTg, ngày 8/1/2022, với 7 dự án thành phần, 11 tiểu dự án. Bên cạnh những dự án đã được các địa phương tích cực triển khai có hiệu quả; vẫn còn nhiều dự án, tiểu dự án thành phần đang có tốc độ giải ngân... “rùa bò”.

Điển hình như Dự án 2 về đa dạng hóa sinh kế và phát triển mô hình giảm nghèo, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì, là một trong những dự án có tốc độ giải ngân ỳ ạch nhất của chương trình. Theo đó, vốn sự nghiệp giai đoạn 2021-2023 phân bổ cho 11 huyện miền núi là 81,119 tỷ đồng. Đến nay, mới giải ngân được 6,875 tỷ đồng, đạt 8,48% kế hoạch vốn được giao để xây dựng 33 dự án hỗ trợ cho 453 hộ nghèo, 211 hộ cận nghèo và 19 hộ mới thoát nghèo.

Tiểu dự án 2 (Dự án 4) về hỗ trợ người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, cũng là dự án có tiến độ giải ngân rất thấp, đạt 10,01%. Cụ thể, tổng vốn Trung ương giao cho 6 huyện nghèo giai đoạn 2022-2023 để thực hiện tiểu dự án là 6,253 tỷ đồng. Đến nay, huyện Bá Thước hỗ trợ 435 triệu đồng/56 lao động; huyện Quan Hóa hỗ trợ 165 triệu đồng cho công tác tư vấn; huyện Quan Sơn hỗ trợ 5 triệu đồng/1 lao động; huyện Mường Lát 20 triệu đồng/7 lao động. Việc chậm trễ này được lý giải là do người lao động không cung cấp được hóa đơn, chứng từ đối với các khoản thu học tiếng, giáo dục định hướng, chi phí xuất cảnh dùng để thanh toán với cơ quan Nhà nước. Trong khi đó, thực tế ở các địa phương cho thấy, công tác tuyên truyền, hướng dẫn người dân thu thập, lưu giữ hồ sơ, giấy tờ liên quan đến việc thanh toán chi phí hỗ trợ chưa được quan tâm đúng mức.

Tiểu dự án 1 về hỗ trợ phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp (thuộc Dự án 3 về hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng) do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì tổ chức thực hiện. Tiểu dự án có tổng vốn Trung ương giao giai đoạn 2021-2023 phân bổ là 44,035 tỷ đồng. Theo đó, UBND tỉnh giao Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì tổ chức thực hiện và đến nay, 100% nguồn vốn đã được phân bổ cho các ngành, địa phương để tổ chức thực hiện. Từ các năm 2021-2023, toàn tỉnh dự kiến phê duyệt, thực hiện 233 dự án. Trong đó, năm 2021 đã thực hiện hỗ trợ thông qua 56 dự án (gồm 9 dự án trồng trọt, 46 dự án chăn nuôi, 1 dự án nuôi trồng thủy sản; với 2.131 hộ gia đình được hỗ trợ, trong đó có 1.554 hộ nghèo, 576 hộ cận nghèo và 1 hộ mới thoát nghèo); giá trị giải ngân là 13,784 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch vốn năm 2021. Tuy nhiên, do năm 2022 và 2023 các địa phương vẫn đang tiến hành rà soát đối tượng, lập dự án để triển khai thực hiện nên vốn của 2 năm này vẫn chưa được giải ngân, dẫn đến tỷ lệ giải ngân vốn Trung ương giao giai đoạn 2021-2023 cho Tiểu dự án 1 “Hỗ trợ phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp” mới đạt 14,95%.

Sự chậm trễ này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, mà theo lý giải của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) - cơ quan Thường trực của chương trình, là do việc chậm sửa đổi, bổ sung nghị định về cơ chế, quản lý điều hành các chương trình MTQG. Chính việc chậm sửa đổi, bổ sung thông tư hướng dẫn sử dụng kinh phí sự nghiệp thuộc các chương trình MTQG, đã làm chậm trễ việc triển khai thực hiện các dự án thuộc chương trình giảm nghèo nói chung và các Tiểu dự án nói riêng.

Bên cạnh đó, theo Nghị định số 27/2022/NĐ-CP quy định UBND tỉnh bắt buộc phải ban hành quy định về cơ chế quay vòng một phần vốn hỗ trợ bằng tiền để luân chuyển trong cộng đồng. Do đó, tại Công văn số 11853/UBND-KTTC ngày 15/8/2023, Chủ tịch UBND tỉnh chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tham mưu cho UBND tỉnh ban hành quy chế luân chuyển, quay vòng một phần vốn sau khi Chính phủ ban hành nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 27/2022/NĐ-CP. Việc chờ ban hành quy định về cơ chế quay vòng một phần vốn hỗ trợ bằng tiền để luân chuyển trong cộng đồng cũng là một nguyên nhân gây ra “độ trễ” trong việc triển khai chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp đến các đối tượng thụ hưởng. Ngoài ra, nhiều địa phương, đặc biệt là các huyện nghèo, huyện miền núi không có doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác đảm bảo điều kiện để liên kết, thực hiện các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất. Cấp ủy, chính quyền một số địa phương chưa tích cực chỉ đạo, rà soát nhu cầu của người dân; chưa nghiên cứu kỹ các quy định của pháp luật; còn tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm; chậm phối hợp, tham mưu, chưa tích cực triển khai thực hiện dự án...

Khó cán đích

Đảng ta đã xác định, xóa đói, giảm nghèo toàn diện, bền vững là mục tiêu xuyên suốt, quan trọng hàng đầu và điều đó cũng thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ ta. Do vậy, những năm qua, được sự quan tâm của Trung ương, thông qua các cơ chế, chính sách và nguồn lực phục vụ công tác giảm nghèo, tỉnh Thanh Hóa đã thực hiện công tác này đạt nhiều kết quả quan trọng. Trong đó, ước năm 2023, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn giảm còn 3,49%. Tuy nhiên, việc triển khai chương trình vẫn đang cho thấy nhiều khó khăn, bất cập, rào cản khiến cho nhiều chỉ tiêu, mục tiêu khó có thể cán đích. Trong đó, việc lồng ghép nguồn vốn giữa các chương trình, dự án, chính sách, vốn tín dụng ưu đãi để thực hiện giảm nghèo hiệu quả chưa cao. Một số dự án sử dụng vốn đầu tư phát triển, vốn sự nghiệp từ chương trình chậm hoặc chưa giải ngân làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn vốn.

Kết quả giải ngân vốn đầu tư phát triển lũy kế đến tháng 10/2023 là 397,281 tỷ đồng/844,426 tỷ đồng, đạt 47,05% kế hoạch được giao cho 6 huyện nghèo và 2 huyện trong diện phải thoát nghèo đến năm 2025. Trong khi, kết quả giải ngân vốn sự nghiệp phân bổ cho 11 huyện miền núi lũy kế đến tháng 10/2023 là 139,621 tỷ đồng/408,356 tỷ đồng, mới đạt 34,19% kế hoạch được giao.

Nếu như trước đây, việc thực hiện các dự án thường phải chờ vốn “rót” về, thì nay, tiền có nhưng... khó tiêu, lại đang trở thành chuyện “dở khóc dở cười” ở nhiều địa phương. Ông Lê Viết Xuân, Trưởng Phòng LĐTB&XH huyện Quan Sơn, cho biết: Huyện Quan Sơn có tổng nguồn vốn đầu tư 2 năm 2022-2023 là 113,889 tỷ đồng. Tính đến ngày 13/11/2023, đã giải ngân được 97,851 tỷ đồng, đạt 85,92% (năm 2022 đạt 100%, năm 2023 đạt 63,64%). Tổng nguồn vốn sự nghiệp là 43,931 tỷ đồng, đã giải ngân đạt 53,14% (năm 2022 đạt 43,4%; năm 2023 đạt 55,08%). Bên cạnh một số dự án triển khai nhanh, vẫn còn một số dự án đến nay vẫn chưa giải ngân được, như: Dự án 2 về đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo có tổng vốn đầu tư trên 9 tỷ đồng; Dự án 3 về hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng với tổng vốn đầu tư 4,69 tỷ đồng; Dự án 4 về phát triển giáo dục nghề nghiệp, việc làm bền vững năm 2023.

Theo thống kê, trong 3 năm từ 2021-2023, tổng vốn Trung ương cấp cho huyện Mường Lát để thực hiện chương trình là 153,731 tỷ đồng (vốn đầu tư phát triển là 111,732 tỷ đồng; vốn sự nghiệp là 41,999 tỷ đồng). Theo đó, kinh phí giải ngân trong 3 năm là 25,719 tỷ đồng, đạt 16,7% (riêng năm 2023, nguồn vốn đầu tư được phân bổ là 43,425 tỷ đồng vẫn chưa được giải ngân). Lý giải cho sự chậm trễ này, huyện Mường Lát đưa ra những cái khó như: quy định về độ dốc tiêu chuẩn gây khó khăn trong công tác thiết kế các công trình, đặc biệt đối với các tuyến đường trên địa bàn đồi núi cao. Rồi khó trong việc xác định phần vốn đối ứng địa phương làm cơ sở để trình thẩm định, phê duyệt.

Đẩy nhanh tiến độ

Những tháng cuối năm là giai đoạn “chạy nước rút” trong giải ngân vốn đầu tư và triển khai thực hiện các dự án. Theo đó, khi phát biểu tại Hội nghị sơ kết giữa kỳ Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, diễn ra vào ngày 10/10/2023, đồng chí Đỗ Trọng Hưng, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh, Trưởng Ban Chỉ đạo thực hiện các Chương trình MTQG tỉnh, giai đoạn 2021-2025 đã đưa ra yêu cầu cho thành viên Ban Chỉ đạo tỉnh, các cấp, các ngành, cấp ủy, chính quyền các địa phương trong quá trình triển khai Chương trình. Đó là: Củng cố, kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban Chỉ đạo thực hiện các chương trình MTQG các cấp. Đồng thời, tăng cường quản lý, phân bổ, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực thực hiện các chính sách hỗ trợ giảm nghèo trên địa bàn. Phát huy vai trò chủ động của cấp ủy, chính quyền cơ sở, cộng đồng dân cư ở thôn, bản trong việc quản lý, giám sát đầu tư, khai thác, sử dụng các công trình cơ sở hạ tầng quy mô nhỏ và các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất trên địa bàn các huyện nghèo, xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn.

Sau khi được hướng dẫn các thủ tục đầu tư bằng nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia, Trường Trung cấp nghề Thạch Thành đang đẩy nhanh tiến độ thực hiện xây dựng các hạng mục công trình.

Cùng với đó, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của các cấp ủy đảng, chính quyền, MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội đối với việc thực hiện chương trình, đề án, kế hoạch giảm nghèo. Nâng cao vai trò của người dân, cộng đồng dân cư trong việc theo dõi, giám sát tình hình thực hiện các chương trình MTQG, nhằm phát huy hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật đối với những trường hợp gây lãng phí, thất thoát vốn, tài sản của Chương trình, làm xâm hại đến lợi ích của cộng đồng; hạn chế tối đa những tác động tiêu cực của Chương trình đến môi trường sinh sống của cộng đồng.

Xác định, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, vốn sự nghiệp thuộc Chương trình những tháng cuối năm là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm và do đó hơn lúc nào hết, các ngành, các địa phương, đơn vị cần tập trung cao độ và ưu tiên trong chỉ đạo điều hành, tổ chức thực hiện. Đồng thời, đẩy mạnh giải ngân phải đi đôi với bảo đảm chất lượng công trình, hiệu quả sử dụng vốn. Trong đó, chú trọng các dự án, tiểu dự án có tỷ lệ giải ngân thấp hoặc chưa giải ngân liên quan trực tiếp đến người nghèo, cận nghèo, người mới thoát nghèo như Dự án 2 (đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo); Dự án 3 (hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng); Dự án 4 (phát triển giáo dục nghề nghiệp, việc làm bền vững); Dự án 5 (hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo, hộ cận nghèo trên địa bàn các huyện nghèo), hạn chế tối đa việc hủy dự toán đã được giao...

Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 có mục tiêu tổng quát là giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững, hạn chế tái nghèo và phát sinh nghèo. Đồng thời, hỗ trợ người nghèo, hộ nghèo vượt lên mức sống tối thiểu, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản theo chuẩn nghèo đa chiều quốc gia, nâng cao chất lượng cuộc sống; hỗ trợ các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn. Chính vì vậy, việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư để triển khai các dự án, cũng là góp phần đạt được các mục tiêu có ý nghĩa nhân văn sâu sắc đó của chương trình.

P.V