Gia đình Việt chuyển mình giữa truyền thống và hiện đại

Khi tốc độ đô thị hóa, di cư lao động và công nghệ lan tỏa đến từng ngóc ngách đời sống, gia đình Việt Nam cũng đang đổi khác từng ngày. Những thay đổi ấy mở ra nhiều cơ hội cho sự bình đẳng, tự do và phát triển cá nhân, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức trong việc giữ gìn sợi dây kết nối tình cảm và các giá trị truyền thống vốn đã làm nên bản sắc Việt Nam.

Giữa cuộc sống hiện đại, nhiều gia đình trẻ vẫn “giữ lửa” hạnh phúc yêu thương. Ảnh: Hải Đăng

Gia đình được xem là tế bào của xã hội, là cái nôi nuôi dưỡng mỗi người. Đối với cá nhân, gia đình là nơi hình thành nhân cách, định hướng giá trị đạo đức, truyền thống, lối sống và bản sắc văn hóa dân tộc. Mọi hành vi, thái độ, cảm xúc xã hội của con người đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ nền tảng gia đình. Đối với xã hội, gia đình là “tế bào nền tảng” - nơi duy trì nòi giống, tái sản xuất sức lao động, bảo tồn và truyền thụ các giá trị văn hóa, từ đó duy trì sự ổn định xã hội. Một xã hội bền vững bắt đầu từ những gia đình ổn định và văn minh.

Gia đình Việt truyền thống là gia đình đa thế hệ, thường có 3 đến 4 thế hệ cùng chung sống. Hình ảnh ông bà dạy cháu, cha mẹ chăm con, là nét đặc trưng gắn liền với văn hóa Á Đông nói chung và người Việt nói riêng. Thế nhưng, hiện nay, dưới tác động mạnh mẽ của đô thị hóa, toàn cầu hóa và công nghệ số, cấu trúc gia đình Việt đang chuyển dịch nhanh theo hướng hạt nhân hóa: đó là gia đình gồm cha mẹ và con cái. Thực thế cho thấy, nhiều bạn trẻ đặc biệt ở khu vực thành thị, khi lập gia đình phần lớn đều lựa chọn sống riêng, đề cao tính độc lập, tự do và chủ động hơn trong công việc, cuộc sống.

Anh Lê Anh Minh (phường Hạc Thành) chia sẻ: “Sau khi kết hôn, bố mẹ đã cho chúng tôi ở riêng với mong muốn hai vợ chồng tôi tự lập, tự xây dựng cuộc sống của mình. Hai vợ chồng tôi đều đi làm từ sáng đến chiều mới về, con cái cũng học bán trú chiều mới về. Việc sống riêng đã giúp chúng tôi chủ động công việc. Cách sinh hoạt, ăn uống cũng được điều chỉnh phù hợp với công việc của các thành viên. Tuy vậy, chúng tôi đặt ra quy tắc đó là duy trì bữa cơm tối sum vầy giữa các thành viên để có thời gian gắn kết, trò chuyện cùng nhau”.

Không chỉ gia tăng các gia đình hạt nhân, nhiều gia đình tam đại đồng đường cũng dần trở nên linh hoạt hơn trong cuộc sống hiện đại. Như gia đình bà Trịnh Thị Duyên (xã Hà Trung), hai ông bà sống cùng con cháu, con trai đi làm xa nhà, con dâu đi làm ở khu công nghiệp, ông bà vừa trông cháu, vừa chăm sóc nhà cửa. Bà Duyên chia sẻ: “Do công việc và giờ sinh hoạt khác nhau nên tôi để các con chủ động việc ăn uống, sinh hoạt. Còn hai vợ chồng tôi hỗ trợ con cái dọn dẹp nhà cửa, chăm sóc cháu hộ các con. Ở cùng nhau gắn kết, giữ truyền thống, không thể gò bó con cái theo ý mình”.

Gia đình Việt đang chuyển đổi linh hoạt hơn trong cuộc sống hiện đại.

Ở chiều tích cực, sự thay đổi của cấu trúc gia đình cũng giúp các giá trị truyền thống được tái định nghĩa một cách linh hoạt hơn. Tính hiếu thảo không chỉ thể hiện bằng việc “phụng dưỡng cha mẹ” mà còn ở việc con cái biết trân trọng và thấu hiểu cha mẹ dù sống xa nhà. Vai trò của người phụ nữ không chỉ bó hẹp trong căn bếp, mà mở rộng ra không gian xã hội, kinh tế, chính trị. Gia đình hiện đại không còn được đo bằng số thế hệ cùng chung sống, mà bằng mức độ sẻ chia, thấu cảm và trách nhiệm giữa các thành viên. Từ đó nâng cao đời sống vật chất lẫn tinh thần tạo sự bình ổn góp phần phát triển kinh tế - xã hội.

TS. Hoàng Thị Kim Oanh, Trưởng bộ môn Quản lý Văn hóa, Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, cho biết: Trong gia đình hiện nay, các giá trị truyền thống như hiếu kính, đoàn kết vẫn được duy trì nhưng thể hiện theo hình thức linh hoạt hơn, gắn với quyền bình đẳng giới, đề cao tính cá nhân. Sự thay đổi này giúp cá nhân tự do, sáng tạo hơn nhưng đồng thời đòi hỏi xã hội phải có cơ chế giáo dục, truyền thông để cân bằng giữa truyền thống và hiện đại.

Tuy nhiên, gia đình hiện nay cũng đối diện với những thách thức cũng không nhỏ. TS. Hoàng Thị Kim Oanh cũng chỉ ra một số thách thức đó là sự đứt gãy truyền thống giữa các thế hệ khi mỗi gia đình chỉ gồm hai thế hệ, sự tương tác giữa ông bà - cha mẹ - con cháu bị hạn chế, dẫn tới mất dần tính kế thừa truyền thống và sự chia sẻ kinh nghiệm sống. Tiếp đó, mô hình gia đình nhỏ, không được nhận hỗ trợ từ ông bà về chăm sóc con cái, nên áp lực công việc, con cái dẫn đến căng thẳng và khủng hoảng hôn nhân. Nguy cơ suy giảm vai trò giáo dục và cố kết cộng đồng khi các thành viên gia đình hiện đại ít có thời gian dành cho nhau, thiếu giao tiếp, chia sẻ khiến trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi mạng xã hội, bạn bè xấu hoặc khủng hoảng tâm lý. Nguy cơ mất cân bằng văn hóa và đạo đức khi các giá trị ngoại du nhập mạnh mẽ khiến các giá trị đạo đức truyền thống như hiếu thảo, trách nhiệm cộng đồng bị mai một nếu không được bồi dưỡng kịp thời.

Xã hội luôn vận động và gia đình biến đổi linh hoạt để thích ứng là điều tất yếu. Điều quan trọng là làm sao giá trị nhân văn, truyền thống của gia đình vẫn được giữ gìn và tiếp nối. Để đồng hành cùng gia đình Việt, các sở, ngành, hội, đoàn thể và địa phương đã và đang phối hợp triển khai nhiều phong trào, hoạt động nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cá nhân trong xây dựng gia đình hạnh phúc, gia đình văn hóa. Trong đó, ngành văn hóa, thể thao và du lịch tiếp tục triển khai sâu rộng Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình Việt Nam; phát động nhiều phong trào và hoạt động truyền thông xây dựng gia đình văn hóa, gia đình hạnh phúc. Qua các hoạt động đang từng bước góp phần tạo nên “lá chắn” để bảo vệ gia đình Việt, để gia đình vẫn sẽ là điểm tựa bền vững cho mỗi người, là nền tảng vững chắc của một xã hội nhân ái, văn minh.

Bài và ảnh: Quỳnh Chi