Đưa khoa học và công nghệ vào thế mạnh bản địa

Chọn đường đi bằng khoa học và công nghệ (KH&CN), lấy đặc sản bản địa làm “đầu bài”, lấy chuyển đổi số và tri thức làm “đòn bẩy”, từ nông nghiệp chủ lực, thủy sản ven biển đến du lịch, văn hóa và quản lý tài nguyên, môi trường. Những mô hình nông nghiệp công nghệ cao, tài sản trí tuệ cho đặc sản xứ Thanh... đang định hình một “hệ sinh thái giá trị” mới cho địa phương.

Vịt Cổ Lũng - giống vịt bản địa đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý vào năm 2020.

Ở nhóm ngành nông nghiệp - lĩnh vực vốn được coi là lợi thế nổi trội, KH&CN ngày càng khẳng định vai trò như một “chìa khóa” để nâng cao giá trị. Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư vùng sản xuất quy mô lớn, áp dụng quy trình an toàn, hiện đại từ trồng trọt, chăn nuôi đến nuôi trồng thủy sản. Nhờ đó, sản xuất đang dần chuyển sang mô hình sản xuất xanh, thông minh, gắn với chế biến sâu, vừa tiết kiệm chi phí, vừa hạn chế rủi ro thời tiết, đồng thời tạo ra chuỗi giá trị bền vững. Đặc biệt, quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp đã mở ra hướng đi mới: sản phẩm không chỉ dồi dào hơn, mà còn hiệu quả hơn, có thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng và tham gia sâu hơn vào thị trường.

Không dừng lại ở sản xuất, các đặc sản bản địa của xứ Thanh đang từng bước được bảo hộ bằng tài sản trí tuệ. Mắm tép Hà Yên, nước mắm Do Xuyên - Ba Làng, chè lam Phủ Quảng, bánh gai Tứ Trụ, tương Làng Ái, cam Xuân Hòa hay mực khô Sầm Sơn... đều đã được cấp nhãn hiệu tập thể hoặc chứng nhận OCOP. Đến nay, Thanh Hóa đã có hơn 400 văn bằng bảo hộ các đối tượng sở hữu công nghiệp - con số cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ đến việc “đưa đặc sản thành thương hiệu”. Trong đó, quế ngọc Thường Xuân đã được xác lập chỉ dẫn địa lý quốc gia, mở ra triển vọng lớn cho tinh dầu quế và các sản phẩm chế biến từ quế xuất khẩu. Vịt Cổ Lũng - giống vịt bản địa nổi tiếng cũng đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý vào năm 2020. Từ đó, góp phần nâng cao giá trị cho sản phẩm, tạo động lực để bà con đưa thương hiệu các sản phẩm ngày một lan xa.

Song song với đó, công nghệ sinh học cũng góp phần đưa dược liệu và nấm dược liệu bản địa lên một tầm cao mới. Viện Nông nghiệp Thanh Hóa duy trì và phát triển công nghệ nuôi trồng đông trùng hạ thảo, nấm linh chi theo quy trình hiện đại, vừa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong tỉnh, vừa tạo ra thương hiệu sản phẩm nghiên cứu, sản xuất ngay tại địa phương. Ở các địa phương ven biển, nghề nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh đang hướng đến ứng dụng công nghệ cao như hệ thống biofloc, cảm biến kiểm soát chất lượng nước, năng lượng sạch cho ao nuôi... để giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng suất.

KH&CN cũng len sâu vào lĩnh vực du lịch. Các điểm đến nổi tiếng như Lam Kinh, Thành Nhà Hồ, Am Tiên, Pù Luông... đã được số hóa trên nền tảng Smart Travel, cho phép khách du lịch dễ dàng tra cứu thông tin, lập lịch trình và trải nghiệm bằng công nghệ. Phường Sầm Sơn sau khi sắp xếp đơn vị hành chính đang định hướng phát triển thành đô thị du lịch thông minh, nơi du khách vừa có trải nghiệm thực tế, vừa được hỗ trợ bởi các ứng dụng số.

Việc đưa KH&CN vào phát huy thế mạnh bản địa đã chứng minh tính hiệu quả trên nhiều phương diện. Trước hết, nhờ công nghệ, các quy trình sản xuất được chuẩn hóa, năng suất và chất lượng sản phẩm được nâng cao, từ đó tạo ra chuỗi giá trị bền vững thay vì sản xuất nhỏ lẻ, manh mún. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát triển sản phẩm đặc trưng giúp hình thành thương hiệu, khẳng định uy tín trên thị trường và mở ra cơ hội cạnh tranh ở quy mô rộng lớn hơn. Không chỉ dừng lại ở lợi ích kinh tế, KH&CN còn tạo nền tảng cho sự minh bạch, khi sản phẩm có thể truy xuất nguồn gốc, người tiêu dùng yên tâm lựa chọn, còn nhà sản xuất thì kiểm soát tốt hơn các khâu từ nguyên liệu đến tiêu thụ. Xa hơn, quá trình chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ còn góp phần gìn giữ giá trị truyền thống, thổi vào đó sức sống mới, để đặc sản, lợi thế bản địa không chỉ tồn tại, mà còn phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh hội nhập. Nói cách khác, KH&CN đã trở thành “cầu nối” biến tiềm năng thành giá trị thực sự cho địa phương.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, con đường “đưa KHCN vào thế mạnh bản địa” vẫn còn nhiều điểm nghẽn. Nhiều hợp tác xã, hộ sản xuất nhỏ chưa quen với quy trình công nghệ, còn chậm trong việc đăng ký bảo hộ sản phẩm. Liên kết chuỗi từ vùng nguyên liệu đến chế biến, logistics, thị trường còn thiếu bền chặt. Lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, việc áp dụng công nghệ cao chưa đồng đều, đòi hỏi vốn lớn và hạ tầng điện ổn định. Ngoài ra, dữ liệu số vẫn phân tán, chưa được chuẩn hóa và liên thông hiệu quả giữa các sở, ngành, địa phương và doanh nghiệp.

Để tháo gỡ những điểm nghẽn và phát huy hiệu quả hơn nữa, điều quan trọng là các giải pháp phải được thực hiện đồng bộ và có tầm nhìn dài hạn. Trước hết, cần coi KH&CN là nền tảng xuyên suốt trong mọi lĩnh vực, từ sản xuất, chế biến đến quản lý và tiêu thụ. Cùng với đó, phải đẩy mạnh chuyển đổi số gắn với chuẩn hóa chuỗi giá trị, đảm bảo sản phẩm không chỉ đạt chất lượng mà còn minh bạch và dễ dàng tiếp cận thị trường. Việc xây dựng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu mới cần được chú trọng, đặc biệt là kỹ năng số và khả năng ứng dụng công nghệ trong thực tiễn. Bên cạnh đó, cơ chế tài chính và chính sách hỗ trợ cần hướng tới khuyến khích đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất mạnh dạn đầu tư công nghệ. Khi những giải pháp này được triển khai hài hòa, KH&CN sẽ trở thành động lực thực sự, đưa lợi thế bản địa phát triển bền vững và có sức cạnh tranh cao.

Có thể thấy, Thanh Hóa đang từng bước xây dựng “đường băng” KH&CN dựa trên chính lợi thế bản địa. Từ quế miền thượng du, đặc sản làng nghề đến vùng nuôi tôm ven biển hay các điểm di sản, tất cả đều được tiếp sức bởi công nghệ: sản phẩm được bảo hộ trí tuệ, quy trình sản xuất chuẩn hóa, dữ liệu quản lý số hóa. Thực tiễn ấy cho thấy đặc sản xứ Thanh không còn dừng ở giá trị truyền thống, mà đã trở thành hàng hóa có thương hiệu, có truy xuất, đủ sức vươn xa, góp phần nâng cao đời sống và khẳng định khát vọng phát triển bền vững.

Bài và ảnh: Trần Hằng