Nhiều khó khăn trong thực hiện mục tiêu công tác dân số

Những năm qua, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ) đã đạt được những thành tựu quan trọng: Quy mô DS trong tầm kiểm soát, cơ cấu DS chuyển dịch theo hướng tích cực, chất lượng DS được nâng lên đáng kể. Các hoạt động nâng cao chất lượng DS được lồng ghép triển khai thực hiện có hiệu quả.

Một buổi sinh hoạt câu lạc bộ sức khỏe sinh sản tiền hôn nhân, hôn nhân cận huyết tại xã Tén Tằn (Mường Lát).

Đến nay, đã có 30% số bà mẹ mang thai và 60% số trẻ em sinh ra được tầm soát, chẩn đoán, can thiệp và điều trị một số bệnh thường mắc ở trẻ bị mắc các bệnh bẩm sinh; tỷ suất tử vong trẻ dưới 1 tuổi giảm từ 14%o xuống còn 11,6%o; tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi thể cân nặng theo tuổi giảm từ 18,2% xuống còn 15%; tuổi thọ bình quân tăng từ 73,5 tuổi lên 74 tuổi; tỷ lệ tăng DS tự nhiên bình quân dưới 1% mỗi năm, tổng tỷ suất sinh giảm từ 2,75 con/phụ nữ xuống 2,54 con/phụ nữ... Tuy nhiên, thực hiện mục tiêu công tác DS trong tình hình mới, chuyển trọng tâm sang DS và phát triển tại Thanh Hóa còn gặp không ít khó khăn.

Trao đổi với ông Nguyễn Văn Thắng, Chi cục Trưởng Chi cục DS được biết: Đạt được kết quả khả quan trên, một phần rất quan trọng là nhờ vào hệ thống cán bộ DS tương đối đầy đủ từ tỉnh đến huyện, xã, đặc biệt là đội ngũ cán bộ DS xã, phường, thị trấn (sau đây gọi là cán bộ DS xã) và cộng tác viên DS thôn, bản, tổ dân phố. Giai đoạn trước năm 2019, hệ thống cán bộ DS được kiện toàn tương đối đầy đủ: Chi cục DS-KHHGĐ trực thuộc Sở Y tế thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về DS trên địa bàn tỉnh, 27 trung tâm DS-KHHGĐ huyện, thị xã, thành phố; 635 cán bộ DS xã; 7.435 cộng tác viên DS tại thôn, bản, tổ dân phố (mỗi thôn, bản, tổ dân phố có 1 cộng tác viên DS). Về kết quả thực hiện dịch vụ KHHGĐ, mạng lưới cung cấp dịch vụ sức khỏe sinh sản từ tuyến tỉnh đến tuyến xã từng bước được củng cố và phát triển, đáp ứng cung cấp các dịch vụ cơ bản cho nhân dân; tỷ lệ trạm y tế xã có nữ hộ sinh hoặc y sĩ sản nhi hàng năm đạt trên 90%, đảm bảo cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, chăm sóc bà mẹ trước, trong và sau sinh. Đa dạng các biện pháp tránh thai để tăng sự lựa chọn cho người dân thông qua triển khai thực hiện đề án xã hội hóa phương tiện tránh thai và dịch vụ KHHGĐ/sức khỏe sinh sản. Tổ chức cấp các phương tiện tránh thai ở kênh miễn phí cho các đối tượng hộ nghèo, cận nghèo và gia đình chính sách; cung ứng phương tiện tránh thai qua kênh xã hội hóa và tiếp thị xã hội cho các đối tượng có khả năng chi trả để có biện pháp tránh thai và hàng hóa sức khỏe sinh sản có chất lượng cao, giảm gánh nặng ngân sách Nhà nước và được Nhân dân hưởng ứng ngày càng cao.

Tuy nhiên, đến năm 2019, Trung tâm DS-KHHGĐ huyện, thị xã, thành phố được sáp nhập vào trung tâm y tế huyện, thị xã, thành phố; cộng tác viên y tế thôn, bản, khu phố ngày càng giảm, từ 7.435 người giảm xuống 3.887 người năm 2019 (theo Quyết định 3508/QĐ-UBND ngày 19-9-2018 nhiệm vụ của cộng tác viên DS được bàn giao cho nhân viên y tế thôn, bản đảm nhiệm, thực tế chỉ có 3.887 người; tại các khu phố không có nhân viên y tế, không còn cộng tác viên DS); đến năm 2020 chỉ còn 288 nhân viên y tế (kiêm nghiệm công tác DS) tại các thôn, bản đặc biệt khó khăn, không còn chức danh cán bộ DS xã theo Nghị quyết số 232/2019/NQ-HĐND của HĐND tỉnh.

Trong khi đó, Thanh Hóa là tỉnh có quy mô DS lớn, tỷ số giới tính khi sinh luôn ở mức cao trong những năm qua, đạt 115 - 116 bé trai/100 bé gái vào năm 2019, cao hơn đáng kể so với chuẩn sinh học ở mức bình thường dao động trong khoảng 104-106 bé trai/100 bé gái. Kết quả giảm sinh trên địa bàn tỉnh chưa đảm bảo được tính bền vững, tỷ suất sinh còn chênh lệch giữa các vùng, miền: Vùng ven biển, vùng đồng bào công giáo mức sinh còn cao (17-18%o), tiềm ẩn nhiều nguy cơ tăng sinh trở lại. Tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên có chiều hướng gia tăng. Số con trung bình của một phụ nữ trong tuổi sinh đẻ còn cao (2,54 con/phụ nữ), sẽ mất một thời gian dài để đạt được mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ - là một trong 33 tỉnh, thành phố có mức sinh cao (theo Quyết định số 588/QĐ-TTg ngày 28-4-2020 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030”). Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, đời sống người dân ngày càng được nâng lên, tuổi thọ người dân ngày càng cao, vì vậy mặc dù vẫn đang ở thời kỳ “cơ cấu DS vàng” nhưng tốc độ già hóa DS đang tăng nhanh: Tỷ trọng người dân trên 60 tuổi và trên 65 tuổi trong tổng DS ngày càng tăng, lần lượt chiếm tới 14,5% và 10,3%, trong khi ít có giải pháp cụ thể và toàn diện để thích ứng, nhất là những giải pháp chăm sóc sức khỏe và tinh thần cho người cao tuổi. Tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng, tỷ lệ phụ nữ nhiễm khuẩn đường sinh sản cao; tỷ lệ nạo phá thai tuổi vị thành niên, thanh niên khó kiểm soát...

Nguyên nhân của thực trạng trên là do một số cấp ủy, chính quyền buông lỏng quản lý, chủ quan, thỏa mãn với kết quả đạt được, chưa nhận thức đầy đủ về công tác DS và phát triển dẫn đến thiếu tập trung lãnh đạo, chỉ đạo. Công tác phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ, thiếu đồng bộ. Công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát chưa thường xuyên, việc phát hiện và xử lý các vi phạm còn gặp nhiều khó khăn; tư tưởng đông con, phải có con trai nối dõi tông đường vẫn còn rất nặng nề trong một bộ phận quần chúng nhân dân...

Trước thực trạng đội ngũ cán bộ DS ngày càng bị tinh giản, hoạt động của công tác DS và cung cấp dịch vụ KHHGĐ trên địa bàn tỉnh gặp không ít khó khăn: Công tác truyền thông bị gián đoạn, thông tin dữ liệu DS cập nhật chậm và không đầy đủ..., trong khi đó nhiều mục tiêu về DS chưa đạt như: Tình trạng mất cân bằng giới tính, mức sinh cao và chưa đồng đều ở một số khu vực, phân bố dân cư còn thiếu hợp lý, chất lượng DS chưa cao... Để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thực hiện mục tiêu DS và phát triển một cách bền vững, đáp ứng nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh - quốc phòng trong tình hình mới, cần thiết phải kiện toàn lại đội ngũ cán bộ DS xã và thôn, bản, khu phố.

Bài và ảnh: Anh Quân