Để người dân không phải thu hoạch keo non

Giá keo nguyên liệu đang ở mức cao so với nhiều năm trở lại đây, mang lại niềm vui cho người trồng. Thế nhưng, song hành với niềm vui ấy lại là nỗi lo của ngành chức năng khi tình trạng bà con sẵn sàng khai thác keo non một cách ồ ạt, nguy cơ gây hệ lụy lớn cho môi trường và phá vỡ tính bền vững của vùng nguyên liệu.

Bà con ở xã Như Xuân đang bước vào vụ khai thác keo.

Niềm vui xen nỗi lo

Những ngày đầu tháng 8, dọc các triền đồi ở xã Như Xuân, đâu đâu cũng vang tiếng cưa máy hòa lẫn tiếng người dân lao động hò nhau khiêng gỗ xuống bãi tập kết. Mùa thu hoạch keo năm nay, người nông dân phấn khởi hơn bao giờ hết, khi giá keo nguyên liệu đang ở mức cao nhất trong vòng nhiều năm nay. Khảo sát thị trường cho thấy, giá keo tại các địa phương được phân thành ba nhóm, gồm keo đen, keo trắng và keo cọc, với các mức giá khác nhau. Keo đen (tức keo không bóc vỏ) có giá dao động từ 1 - 1,5 triệu đồng/tấn; keo trắng (tức keo bóc vỏ) dao động từ 1,2 - 1,3 triệu đồng/tấn; còn keo cọc (loại keo từ 5 năm tuổi trở lên, gỗ dùng làm ván bóc hoặc làm nan) có giá giao động từ 1,3 - 1,5 triệu đồng/tấn. Anh Nguyễn Văn M. một chủ cơ sở thu mua keo trên địa bàn xã Như Xuân, cho biết: Năm 2025, giá keo nhìn chung giữ ở mức cao, ổn định. Thời điểm hiện tại, giá keo đang ở mức cao nhất trong vài năm trở lại đây, nên bà con sẵn sàng thu hoạch sớm hơn dự định.

Theo tìm hiểu của phóng viên, nhiều diện tích keo đang khai thác hiện chỉ mới 3 - 4 năm tuổi, thay vì 5 - 7 năm. Theo các hộ dân lý giải, nguyên nhân vẫn là bài toán kinh tế cần tiền để trả nợ, lo cho con cái học hành, hoặc đầu tư công việc... Chị Nguyễn Thị B., xã Như Xuân, chia sẻ: “Gia đình cũng được cán bộ lâm nghiệp vận động chuyển sang trồng rừng gỗ lớn, nhưng gia cảnh rất khó khăn, phải vay vốn ngân hàng để trồng. Giờ thấy giá cao thì bán, chứ chờ thêm vài năm nữa mới đến chu kỳ thu hoạch thì không biết phải duy trì như thế nào”.

Ông Lê Chí Liệu, quản lý Nhà máy Chế biến gỗ Như Xuân (tại xã Xuân Bình) cho biết, các cơ sở chế biến lâm sản thu mua keo nguyên liệu loại 5 - 7 năm tuổi là rất ít. Cá biệt, giá keo cao như thời điểm hiện tại, nhiều diện tích keo mới 3 năm tuổi đã được bà con khai thác. Dĩ nhiên, thân nhỏ, chất lượng gỗ sẽ thấp. Bên cạnh đó, việc bà con đốn keo non, vùng nguyên liệu bị ảnh hưởng rõ rệt cho những năm tiếp theo. Điều này buộc các doanh nghiệp chế biến lâm sản phải liên kết thu mua ở nhiều nơi khác nhau, làm tăng chi phí trung chuyển. “Dù vậy, sản lượng thu mua keo tại các cơ sở kinh doanh, chế biến lâm sản lại không tăng đột biến. Lý do, nhiều vùng nguyên liệu đã khai thác từ những năm trước, diện tích trồng mới chưa đến kỳ thu hoạch”, ông Liệu cho biết thêm.

Hướng phát triển bền vững

Theo thống kê toàn tỉnh hiện có hơn 100.000ha rừng trồng keo, chiếm 41,46% diện tích rừng trồng toàn tỉnh. Những năm trở lại đây, cây keo không chỉ giúp phủ xanh đất trống đồi núi trọc, chống xói mòn, cải tạo đất, mà còn trở thành nguồn thu nhập chủ lực cho hàng chục nghìn hộ dân miền núi. Đối với nhiều gia đình, cây keo được ví như “của để dành”. Bên cạnh những lợi ích từ cây keo, thì việc quản lý, phát triển loại cây này một cách bền vững, đang gặp nhiều khó khăn, chủ yếu phụ thuộc vào thị trường. Khi keo nguyên liệu được giá thì bà con sẵn sàng ồ ạt đốn hạ keo non gây hệ lụy lớn cho môi trường và phá vỡ tính bền vững của vùng nguyên liệu. Nếu thiếu những giải pháp giúp người dân đủ sức giữ rừng đến tuổi, thì vòng luẩn quẩn “trồng - bán non - trồng lại” sẽ tiếp diễn, kéo theo năng suất thấp, chất lượng gỗ giảm và nguồn nguyên liệu cho chế biến luôn trong tình trạng bấp bênh.

Trồng keo theo hướng gỗ lớn với chu kỳ 10 năm, cho giá trị thu nhập cao gấp nhiều lần so với khai thác keo non làm nguyên liệu băm dăm. Rừng gỗ lớn còn đem lại lợi ích lâu dài về môi trường, hạn chế xói mòn và giữ nước. Đây đang là một trong những chủ trương được ngành nông nghiệp khuyến khích. Nhưng để thực hiện được mục tiêu này thì người dân cần có vốn, đất đủ diện tích và nguồn thu nhập thay thế trong thời gian chờ rừng đến tuổi.

Ông Lê Chí Liệu, quản lý Nhà máy Chế biến gỗ Như Xuân, cho rằng: Nếu có quỹ đất tập trung và nguồn vốn ưu đãi phù hợp để bà con yên tâm trồng keo chu kỳ dài, các nhà máy chế biến lâm sản sẽ chủ động đăng ký được vùng nguyên liệu, vừa nâng cao chất lượng sản phẩm, vừa tạo lợi ích bền vững cho cả người trồng rừng và doanh nghiệp. Ông Lại Thế Chiến, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Như Thanh, cho biết: Cái khó là đất đã giao cho người dân, họ tự quyết định thời điểm trồng, bán. Chính quyền và ngành lâm nghiệp chỉ có thể tuyên truyền, khuyến cáo, chứ không can thiệp được. Ngoài ra, diện tích đất lâm nghiệp của nhiều hộ rất manh mún, việc tích tụ để hình thành vùng nguyên liệu gỗ lớn cũng gặp nhiều trở ngại.

Theo ông Chiến, để hạn chế tình trạng bà con “đốn keo non”, ngành nông nghiệp và chính quyền các địa phương cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giúp người dân hiểu rõ lợi ích của rừng gỗ lớn và tác hại của việc khai thác sớm. Đồng thời, triển khai các mô hình nông - lâm kết hợp; trồng xen cây ngắn ngày hoặc cây dược liệu để đảm bảo duy trì rừng gỗ lớn và nguồn thu nhập cho người dân. Cùng với đó, cần huy động nguồn lực xã hội để hỗ trợ vốn, kỹ thuật; thúc đẩy cấp chứng chỉ rừng FSC, gắn chế biến với xuất khẩu để nâng cao giá trị gia tăng. Triển khai thực hiện các mô hình nông lâm kết hợp, mô hình kinh doanh rừng bền vững hỗn giao giữa cây gỗ lớn với các loài cây chu kỳ kinh doanh ngắn để đảm bảo thu nhập cho các hộ gia đình trong khi rừng gỗ lớn chưa đến kỳ khai thác...

Khi người dân thấy được lợi ích kinh tế rõ rệt và có sự hỗ trợ thiết thực, việc phát triển rừng gỗ lớn mới bền vững, và những cánh rừng keo non sẽ không còn bị khai thác một cách vội vàng.

Bài và ảnh: Đình Giang