Chuyện học xưa và nay

Năm 1945, phong trào “Bình dân học vụ” đã tạo nên “cuộc cách mạng xóa giặc dốt”. Và 80 năm sau, “Bình dân học vụ số” được phát động, hướng đến “xóa mù công nghệ” cho toàn dân.

Người dân xã Định Tân trao đổi với nhau về công nghệ số.

Từ bài học "diệt giặc dốt"

Năm 1938, Pháp ghi nhận: 95% dân chúng Việt Nam không biết một thứ chữ gì. Chỉ ít ngày sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, tại phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra 6 nhiệm vụ cấp bách cần giải quyết. Trong đó, nhiệm vụ chống nạn mù chữ được xếp thứ 2, sau nhiệm vụ chống giặc đói. Với tầm nhìn chiến lược, Đảng ta đã nhận định việc nâng cao trình độ văn hóa là công việc cấp tốc hàng đầu. Bởi, một dân tộc muốn độc lập, tự chủ thì mỗi người dân phải hiểu rõ quyền lợi, bổn phận và có đủ kiến thức để xây dựng đất nước. Vì thế, ngày 8/9/1945, Chính phủ ban hành sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ. Từ đây, việc học chữ Quốc ngữ bắt buộc và không mất tiền cho tất cả mọi người.

Từ chủ trương đúng đắn và sâu sắc đó, phong trào “Bình dân học vụ” ra đời, nhanh chóng trở thành một cuộc cách mạng văn hóa phi thường. Với phương châm “phổ cập, phổ biến”, “đi từng ngõ, gõ từng nhà, hướng dẫn từng người”, phong trào đã huy động sức mạnh toàn dân, tạo nên sự đồng lòng, tin tưởng tuyệt đối vào chủ trương của Đảng. Những lớp học “i, tờ” nhanh chóng mọc lên khắp nơi, người biết chữ sẵn sàng làm giáo viên không lương. Chỉ sau 1 năm triển khai, 75.000 lớp học được mở, quy tụ hơn 95.000 giáo viên tham gia, trên 2,5 triệu người dân biết đọc, biết viết. Những câu thơ xốc vác tinh thần nhau được truyền đi rộng rãi: “Cụ Hồ kêu gọi thi đua diệt dốt/ Bà con mình cùng tới lớp bình dân/ Thi đua học tập chuyên cần/ Đến ngày bầu cử ghi hai chữ ân nhân: Cụ Hồ!”, “Tuổi cao mắt mạ có mờ/ Dằn lòng son sắt mạ chờ Bác vô/ Đêm đêm nhẩm đọc i tờ/ Cầu sao viết được chữ Hồ Chí Minh/ Nêu lên lá phiếu đinh ninh/ Khắc sâu trong dạ mối tình Bắc Nam...”.

Đến năm 1948, trên cả nước có 6 triệu người thoát nạn mù chữ; đến năm 1952 là 10 triệu người (gần nửa dân số đất nước khi đó), thoát khỏi “giặc dốt” và thanh toán mù chữ ở rất nhiều địa phương... Sau 20 năm, cả nước đã căn bản xóa nạn mù chữ - hậu quả do chính sách ngu dân của thực dân Pháp xâm lược để lại. Sự thành công của phong trào là minh chứng rõ nét về sự đồng điệu giữa ý Đảng và lòng dân, tạo nên sức mạnh tổng hợp để Nhân dân Việt Nam vượt mọi khó khăn, giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Đến "xóa mù công nghệ"

Nếu 80 năm trước hàng triệu người dân cần học chữ để làm chủ cuộc đời và xây dựng đất nước, thì giờ đây, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia.

Để thực sự bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc giàu mạnh, hùng cường, thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao, “Chúng ta phải thực hiện một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng và cấp bách, đó là phổ cập tri thức, công nghệ về chuyển đổi số, kỹ năng số cho toàn dân, tức là “xóa mù” về chuyển đổi số”, như lời phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Phong trào “Bình dân học vụ số” ra đời với mong muốn phổ cập tri thức, kỹ năng số cho toàn dân, giúp mọi người tiếp cận và làm chủ công nghệ, từ đó tham gia sâu vào nền kinh tế - xã hội số, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số. Mục tiêu cốt lõi là nâng cao dân trí số, hình thành công dân số có tư duy và kỹ năng mới, thích ứng với sự phát triển không ngừng của xã hội số.

Ở Thanh Hóa, phong trào “Bình dân học vụ số” đã được phát động trên quy mô toàn tỉnh vào ngày 8/5/2025 và được triển khai toàn diện, sâu rộng đến tận thôn, bản, tổ dân phố, tạo nên cuộc vận động toàn dân thi đua học tập, rèn luyện kỹ năng số, tích cực tham gia vào quá trình chuyển đổi số (CĐS).

Vừa hướng dẫn bà con thực hiện thao tác trên điện thoại và máy tính, anh Lương Ngọc Lai - thành viên câu lạc bộ (CLB) công nghệ số xã Luận Thành, cho biết: “Lúc đầu khi chúng tôi mới đi tuyên truyền về công nghệ số và vận động người dân tham gia lớp học, đa số người dân không quan tâm. Nhiều người còn nói rằng công nghệ là cái gì, có ăn được không, có giúp chúng tôi kiếm được tiền không"...

Kể lại quá trình “thay đổi nhận thức” cho người dân Luận Thành về ý nghĩa, giá trị công nghệ số mang lại, anh Lai chia sẻ, Luận Thành là một xã vùng cao còn nhiều khó khăn, người dân sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp nên họ ít dành thời gian quan tâm đến công nghệ. Do đó, khi tuyên truyền, vận động người dân, các thành viên trong CLB công nghệ số đã tập trung nói về những lợi ích thiết thực mà công nghệ số mang lại. Điển hình là việc cài đặt ứng dụng VNeID trên điện thoại và tích hợp các loại giấy tờ tùy thân như: căn cước công dân, giấy phép lái xe, thẻ bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội... Thành thạo ứng dụng này, người dân có thể xin giải quyết thủ tục hành chính từ xa mà không cần đến các trụ sở công quyền.

Vì thế mà từ việc thờ ơ, đến nay, CLB công nghệ số xã Luận Thành đã tổ chức được nhiều lớp với trên 300 người tham gia trực tiếp. Không chỉ có người trẻ, lớp học còn có cả những cụ ngoài 70 tuổi. Hiện hơn 90% người dân xã Luận Thành đã được tiếp cận, hiểu cơ bản về công nghệ và công cuộc CĐS quốc gia, trong đó khoảng trên 50% người dân thuộc diện sử dụng thành thạo các nền tảng công nghệ số.

Một câu chuyện khác về cách người dân tiếp cận và hưởng ứng việc CĐS, đó là ở xã Định Tân (trước kia là xã Định Hưng), khi XDNTM kiểu mẫu, xã đã xác định trọng tâm là thực hiện CĐS và coi đây là tiêu chí nổi trội

Đến Định Tân, ông Lê Văn Cường, Phó Chủ tịch UBND xã giới thiệu với chúng tôi về mô hình ứng dụng máy bay không người lái trong sản xuất nông nghiệp; mô hình camera an ninh được kết nối với màn hình ti vi nhà văn hóa thôn thuận tiện theo dõi dữ liệu; mô hình xây dựng bộ QR Code giới thiệu lịch sử các làng, di tích, thông tin và địa chỉ hộ dân được dán tại nhà văn hóa thôn, đầu ngõ, điểm di tích để người dân, du khách có thể tra cứu tìm hiểu thông tin cần thiết và nhanh nhất... CĐS ở xã Định Tân đã đi vào từng ngõ, từng người dân, hộ gia đình và tạo lập thói quen số cho người dân”.

Chia sẻ điều này, bà Đào Thị Khuyên, bí thư kiêm trưởng thôn Duyên Hy, xã Định Tân, cho biết: "Ở thôn chúng tôi, phong trào bình dân học vụ số đã được nâng lên ở mức cao hơn. Không còn là cầm tay chỉ việc, hướng dẫn người dân như trước kia mà chúng tôi chỉ hỗ trợ người dân. Bởi, bà con đã được trang bị kiến thức và kỹ năng số cơ bản để tiếp cận và sử dụng công nghệ. Hiện tại nhóm zalo 4.0 thôn Duyên Hy đã hoạt động có hiệu quả. Tất cả mọi thông tin đến với người dân nhanh chóng, vì thế việc thực hiện các nhiệm vụ của thôn được triển khai thuận lợi. Chúng tôi còn ngạc nhiêm về mức độ “số hóa” trong cuộc sống của người dân thôn mình. Người dân đóng 2 vai trò vừa thực hiện vừa thụ hưởng việc CĐS”.

“Bình dân học vụ số” đang dần trở thành văn hóa vì thế việc phổ cập tri thức, kỹ năng số dần trở thành nhiệm vụ của mọi người. “Bình dân học” hay “Bình dân học vụ số” đều cùng có chung một mục tiêu “diệt dốt”, song phong trào “Bình dân học vụ số” không chỉ mang ý nghĩa giáo dục mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Khi mỗi người dân làm chủ công nghệ, xã hội sẽ tiến nhanh hơn trên con đường hiện đại hóa, từ đó góp phần đưa Việt Nam trở thành một quốc gia số tiên tiến, vững bước trong kỷ nguyên số hóa.

Bài và ảnh: Huyền Chi