Từ thuế quan đến công nghệ: Mỹ-Trung Quốc trong vòng xoáy căng thẳng mới

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang bước sang một giai đoạn mới với những động thái mang tính trả đũa rõ rệt. Chính quyền Washington vừa công bố gói thuế quan bổ sung đối với hàng hóa Trung Quốc, trong đó có mức thuế lên tới 100% so với hiện hành, đồng thời áp đặt các hạn chế mới đối với xuất khẩu phần mềm sang Bắc Kinh, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/11.

Xu hướng canh tranh thương mại, công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng gay gắt. Ảnh: Getty Images

Khi Bắc Kinh siết chặt xuất khẩu, Washington đáp trả bằng thuế quan

Phía Mỹ cho rằng đây là phản ứng cần thiết trước việc Trung Quốc siết chặt xuất khẩu kim loại đất hiếm - nguồn nguyên liệu chiến lược mà Washington coi là “vũ khí kinh tế” trong cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu. Tình thế này cho thấy, “cuộc chiến thương mại” giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới không chỉ dừng ở xung đột thuế quan, mà đã chuyển hóa thành một cuộc đối đầu toàn diện trong lĩnh vực công nghệ cao, chuỗi cung ứng và an ninh kinh tế.

Một trong những nguyên nhân trực tiếp được cho là do chính sách mới của Trung Quốc về kiểm soát xuất khẩu hàng hóa lưỡng dụng - những mặt hàng có thể sử dụng cho cả mục đích dân sự và quân sự. Theo quy định mới, các công ty nước ngoài muốn xuất khẩu hay tái xuất hàng hóa sử dụng công nghệ Trung Quốc hoặc có chứa thành phần kim loại đất hiếm do Trung Quốc sản xuất phải xin giấy phép. Đặc biệt, việc cung ứng cho các “người dùng quân sự nước ngoài” bị cấm hoàn toàn.

Động thái này được Bắc Kinh lý giải là nhằm bảo vệ an ninh quốc gia và ngăn chặn việc công nghệ nội địa bị sử dụng chống lại lợi ích của Trung Quốc. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng đây cũng là biện pháp đáp trả các hạn chế xuất khẩu công nghệ chip tiên tiến mà Mỹ áp dụng từ năm 2022, vốn đã gây tổn thất lớn cho các doanh nghiệp công nghệ Trung Quốc.

Đối với các nhà sản xuất chip toàn cầu, yêu cầu cấp phép mới của Bắc Kinh làm gia tăng nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng, đặc biệt trong bối cảnh phần lớn linh kiện và vật liệu đầu vào vẫn phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc. Rủi ro lớn nhất hiện nay là giá nam châm vĩnh cửu chứa kim loại đất hiếm, thành phần thiết yếu trong sản xuất vi mạch, có thể tăng vọt, đẩy chi phí sản xuất toàn cầu lên cao.

Mỹ hiện phụ thuộc đáng kể vào nguồn kim loại đất hiếm từ Trung Quốc. Khoảng 70% lượng đất hiếm nhập khẩu của Mỹ đến từ Trung Quốc, trong đó phần lớn phục vụ các tập đoàn công nghiệp-quốc phòng như Lockheed Martin hay Raytheon. Trung Quốc không chỉ nắm giữ gần một nửa trữ lượng kim loại đất hiếm toàn cầu, mà còn chiếm khoảng 90% công suất tinh chế.

Khi Bắc Kinh kiểm soát chặt xuất khẩu, Washington buộc phải tìm kiếm nguồn thay thế từ Úc, Canada hoặc châu Phi, song các dự án khai thác tại đây đòi hỏi thời gian đầu tư và chi phí cao, chưa kể vấn đề môi trường và công nghệ chế biến. Do đó, trong ngắn hạn, Mỹ khó có thể giảm phụ thuộc thực chất vào Trung Quốc.

Thị trường toàn cầu chao đảo trước đòn thuế mới

Thông báo về gói thuế mới của Mỹ đã lập tức tác động đến thị trường toàn cầu. Đồng won Hàn Quốc và một số đồng tiền Mỹ Latinh mất giá mạnh do lo ngại rủi ro thương mại, trong khi cổ phiếu các doanh nghiệp sản xuất chip Trung Quốc tăng vọt, phản ánh kỳ vọng vào chính sách hỗ trợ nội địa. Các tài sản trú ẩn như vàng và bạc tăng giá, còn đồng - chỉ báo cho hoạt động công nghiệp - lại giảm, cho thấy niềm tin vào tăng trưởng toàn cầu bị suy yếu.

Thị trường toàn cầu chao đảo vì canh tranh thương mại, công nghiệp Mỹ - Trung Quốc. Ảnh: Getty Images

Thị trường tiền điện tử cũng phản ứng tiêu cực. Ngay sau thông báo, Bitcoin giảm hơn 10% và nhiều token nhỏ mất đến 80% giá trị, kéo theo khoảng 19 tỷ USD tài sản bị thanh lý chỉ trong một ngày. Sự biến động này phần nào cho thấy tâm lý bất ổn của nhà đầu tư trong bối cảnh thị trường chứng khoán Mỹ đóng cửa, khiến dòng vốn đầu cơ chuyển hướng sang tài sản kỹ thuật số nhưng lại bị ảnh hưởng nặng nề nhất khi thông tin tiêu cực lan rộng.

“Tách rời” kinh tế: Bài toán không lời giải

Vòng đối đầu thương mại mới phản ánh nỗ lực của Washington nhằm thoát khỏi sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc. Tuy nhiên, quá trình này không diễn ra suôn sẻ. Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu từng khiến nhà máy của Ford Motor tại Chicago phải tạm ngừng hoạt động do thiếu nam châm đất hiếm cho động cơ điện. Tương tự, các biện pháp kiểm soát vonfram, kim loại quan trọng trong ngành khai khoan và dầu khí, đã làm tăng chi phí sản xuất giàn khoan, khiến sản lượng dầu của Mỹ sụt giảm.

Những ví dụ này cho thấy tính phức tạp của “tách rời” kinh tế giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc. Mặc dù hai bên đều tuyên bố muốn tự chủ, nhưng sự đan xen sâu trong chuỗi giá trị khiến việc tách biệt hoàn toàn trở nên gần như bất khả thi, ít nhất trong thập kỷ tới.

Giới phân tích nhận định, nếu xu hướng leo thang tiếp tục, cấu trúc thương mại toàn cầu có thể bị tái định hình theo hướng phân mảnh. Các quốc gia và tập đoàn đa quốc gia sẽ buộc phải lựa chọn “hệ sinh thái công nghệ”, hoặc theo chuẩn Mỹ, hoặc theo chuẩn Trung Quốc, thay vì tham gia một thị trường toàn cầu thống nhất như trước.

Điều này có thể dẫn đến chi phí sản xuất cao hơn, giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực, đồng thời gia tăng bất ổn trong hệ thống thương mại quốc tế. Trong lĩnh vực công nghệ cao, thế giới có nguy cơ hình thành hai chuỗi cung ứng song song, một do Mỹ dẫn đầu và một do Trung Quốc kiểm soát. Xu hướng này đã manh nha trong sản xuất chip, trí tuệ nhân tạo và năng lượng tái tạo.

Từ góc độ địa chính trị, sự phân cực giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể kéo theo hiệu ứng dây chuyền đối với các đối tác trung gian. Các nước như Hàn Quốc, Ấn Độ hay Mexico, vốn tham gia sâu vào chuỗi cung ứng công nghệ, sẽ chịu áp lực phải cân bằng lợi ích giữa hai siêu cường. Một số quốc gia có thể hưởng lợi trong ngắn hạn nhờ chuyển dịch sản xuất, song rủi ro bị cuốn vào xung đột thương mại hoặc bị áp thuế chéo là khó tránh khỏi.

Hùng Anh (CTV)