Phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới bền vững: Xây dựng nông thôn mới – cách làm sáng tạo

Xuất phát từ những đặc thù riêng nên tỉnh Thanh Hóa đã có nhiều cách làm sáng tạo trong quá trình triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (XDNTM). Một số cách làm xuất phát từ xứ Thanh sau khi phát huy hiệu quả trong thực tiễn, đã được Trung ương đánh giá cao và triển khai rộng ra cả nước.

Hội trường xã Đông Văn (Đông Sơn) – xã nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh Thanh Hóa. Ảnh: Lê Đồng

Trở lại giai đoạn đầu khi tỉnh Thanh Hóa triển khai chương trình, những khó khăn chất chồng như thách thức sự quyết tâm và nguồn lực huy động để thực hiện các nhóm tiêu chí. Năm 2010 - thời điểm bắt đầu triển khai chương trình lớn này, bình quân toàn tỉnh mới đạt 4,7 tiêu chí NTM/xã. Trong lúc nguồn lực cho chương trình rất hạn chế, tỉnh lại có tới 7 huyện nghèo nhất nước thuộc Chương trình 30a, có 180 xã thuộc diện đặc biệt khó khăn... Về yếu tố con người – chủ thể triển khai, nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên và Nhân dân về ý nghĩa của chương trình XDNTM chưa đầy đủ, còn có tư tưởng trông chờ, ỷ lại. Dẫn đến, công tác chỉ đạo, tổ chức thực hiện một số nơi thiếu quyết liệt, Nhân dân nhiều nơi chưa có sự quyết tâm.

Khó khăn là vậy, nhưng tỉnh Thanh Hóa lại có sự chủ động, vào cuộc mạnh mẽ ngay từ khi chương trình được triển khai. Về vấn đề này, ông Trần Đức Năng, Phó chánh Văn phòng Điều phối Chương trình XDNTM tỉnh, hồi tưởng: Ngày 4–6–2000, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 800/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Mục tiêu quốc gia XDNTM, chỉ 3 ngày sau, tức ngày 7–6-2000, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành đề án thực hiện chương trình XDNTM, giai đoạn 2010–2020 và trở thành địa phương đầu tiên của cả nước triển khai. Sau đó, tỉnh thành lập ban chỉ đạo các cấp từ tỉnh đến cơ sở và cũng trở thành một trong những địa phương sớm nhất cả nước có “đầu não” chỉ đạo thực hiện. Điều đó cho thấy tâm thế chủ động, mạnh dạn và sự sẵn sàng của tỉnh Thanh Hóa ngay từ những bước đi đầu tiên thực hiện chương trình.

Một sự khác biệt so với cả nước là, ban chỉ đạo các cấp của các tỉnh, thành phố là đồng chí chủ tịch UBND cấp tỉnh – huyện – xã làm trưởng ban, nhưng Thanh Hóa lại do đồng chí bí thư cấp ủy làm trưởng ban, thống nhất từ tỉnh đến thôn, bản. Như vậy, nếu ở nhiều địa phương khác, việc XDNTM chủ yếu được quan niệm là việc của phía chính quyền, còn Thanh Hóa lại do Đảng chỉ đạo, từ đó huy động được cả hệ thống chính trị vào cuộc. Những năm gần đây, Trung ương đã khuyến khích các tỉnh học tập mô hình của Thanh Hóa, đến nay đã có 18 tỉnh, thành phố trong cả nước kiện toàn lại ban chỉ đạo do đồng chí bí thư cấp ủy các cấp làm trưởng ban. Cùng với đó, Thanh Hóa cũng là một trong những địa phương đầu tiên trong cả nước thành lập cơ quan chuyên trách là Văn phòng Điều phối NTM cấp tỉnh, với 100% công chức chuyên trách, đã phát huy được tính chuyên nghiệp, chuyên sâu trong công tác theo dõi, tham mưu, giúp việc cho ban chỉ đạo cấp tỉnh, UBND tỉnh.

Căn cứ tình hình, điều kiện thực tế, Thanh Hóa đã tập trung chỉ đạo song hành phát triển nông nghiệp gắn với XDNTM, xem phát triển nông nghiệp là cơ sở, tiền đề để XDNTM bền vững. Theo đó, trong hơn 10 năm qua, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã đưa “Chương trình phát triển nông nghiệp và XDNTM” là 1 trong 5 chương trình phát triển kinh tế - xã hội trọng tâm, hàng đầu trong nghị quyết các kỳ đại hội. Điển hình như các huyện Thọ Xuân và Yên Định, với thế mạnh về nông nghiệp, ngay từ khi triển khai XDNTM, các địa phương đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách phát triển sản xuất nông nghiệp gắn với XDNTM. Khi nền tảng sản xuất phát triển, kinh tế nông thôn phát triển, chính là điều kiện, là nền tảng để các địa phương huy động nguồn lực thực hiện các tiêu chí NTM. Trên thực tế, Yên Định và Thọ Xuân đều là những địa phương đạt chuẩn NTM cấp huyện sớm của tỉnh.

Thực hiện tiêu chí “Quy hoạch” – tiêu chí đầu tiên trong 19 tiêu chí của xã NTM, trong khi chưa có hướng dẫn cụ thể từ Trung ương, tỉnh Thanh Hóa đã chủ động ban hành hướng dẫn, làm cơ sở triển khai xây dựng “Quy hoạch xã NTM 3 trong 1”. Bởi lẽ giai đoạn đầu, Trung ương hướng dẫn các địa phương cùng lúc triển khai 3 quy hoạch chuyên ngành: Quy hoạch phát triển nông nghiệp, quy hoạch xây dựng hạ tầng và quy hoạch sử dụng đất gắn với bảo vệ tài nguyên và môi trường. “Nếu triển khai, mỗi xã phải thuê tư vấn làm 3 quy hoạch khác nhau, sẽ có 3 bộ hồ sơ dẫn đến chậm tiến độ, mất công, tốn thêm kinh phí. Tỉnh ta ban hành “Quy hoạch xã NTM 3 trong 1” theo Quyết định 1457 (ngày 11 – 5 – 2011) của Chủ tịch UBND tỉnh nên toàn tỉnh đã tiết kiệm được hàng chục tỷ đồng. Đến năm 2012, Thanh Hóa đã hoàn thành công tác quy hoạch XDNTM cho các xã, trong khi đa phần các tỉnh đến năm 2014 mới hoàn thành” – ông Trần Đức Năng cho biết. Thấy Thanh Hóa thực hiện tốt tiêu chí quy hoạch, Trung ương đã chỉ đạo 3 bộ liên quan đến 3 quy hoạch nói trên làm việc, ra một thông tư liên tịch để hướng dẫn các tỉnh chỉ cần triển khai 1 quy hoạch chung.

Một “đặc sản” khác trong XDNTM của Thanh Hóa là từ năm 2014, tỉnh đã ban hành các tiêu chí riêng về “thôn, bản NTM”; trong đó, có đặc thù cho nhiều thôn, bản miền núi đặc biệt khó khăn, để người dân cùng chính quyền thôn/bản và xã có sự phấn đấu, nỗ lực. Đáng chú ý, 14 tiêu chí riêng của Thanh Hóa dành cho thôn, bản đã mang lại những hiệu quả không ngờ. “Một xã muốn đạt chuẩn NTM, thì mỗi thôn phải đạt chuẩn NTM. Khi một thôn/bản đã hoàn thành các tiêu chí và được công nhận đạt chuẩn, sẽ tạo hiệu ứng để thôn khác phấn đấu. Điều đó tạo được phong trào sâu rộng ở tận vùng sâu, vùng xa đến trung du, đồng bằng. Cấp thôn chính là hạt nhân để cấu thành cấp xã nên nền móng phải từ cấp thôn” - Phó chánh Văn phòng Điều phối Chương trình XDNTM tỉnh, cho biết thêm.

Để tạo nguồn lực và động lực cho các địa phương xây dựng cơ sở hạ tầng cũng như các tiêu chí, Thanh Hóa đã chủ động ban hành hàng chục cơ chế, chính sách riêng, lấy từ nguồn ngân sách tỉnh để khuyến khích các huyện, xã, thôn, bản phấn đấu, thi đua trong XDNTM. Đặc biệt, tỉnh đã có cơ chế để lại nguồn thu từ quy hoạch cấp quyền sử dụng đất cho các xã XDNTM. Mặt khác, trong quá trình tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho cán bộ, Nhân dân cũng như nhân rộng các điển hình về XDNTM, Văn phòng Điều phối Chương trình XDNTM tỉnh đã cho phát hành bản tin nội bộ hàng tháng. Bản tin được đóng thành quyển nhỏ, như một cẩm nang, được phát hành đến từng xã để chuyển tải những chỉ đạo từ cấp tỉnh, cập nhật những kiến thức mới về chương trình, nêu những cách làm hay và sáng tạo để nhân rộng trên địa bàn nhiều xã. Đây chính là kênh tuyên truyền hiệu quả, xuyên suốt cho chương trình.

Mục tiêu cuối cùng của XDNTM là vì sự phát triển của người dân nên tỉnh Thanh Hóa có “tiêu chí mềm” là “đánh giá sự hài lòng của người dân”. Một xã muốn được công nhận đạt chuẩn NTM, từng thôn, cộng đồng dân cư phải tổ chức hội nghị lấy phiếu đánh giá sự hài lòng của đại diện từng hộ gia đình với từng tiêu chí. Đây được coi là “tiêu chí thứ 20” trong bộ hồ sơ đề nghị công nhận xã đạt chuẩn NTM chỉ có riêng ở Thanh Hóa. Nó như là một cái kết có hậu cho quá trình nỗ lực của chính quyền và Nhân dân các địa phương trong hành trình XDNTM, đưa đời sống vật chất, tinh thần của người dân lên một giai đoạn mới, mà ở đó, những kết quả đạt được phải do Nhân dân cảm nhận chứ không phải sự sáo rỗng, hình thức. Sau này, thành viên của Ban Chỉ đạo Trung ương Chương trình Mục tiêu quốc gia XDNTM là Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã về nghiên cứu, phổ biến rộng rãi để nhiều tỉnh áp dụng mô hình của Thanh Hóa.

Sự quyết tâm cùng với cách làm sáng tạo đã giúp tỉnh Thanh Hóa gặt hái nhiều thành công trong thực hiện chương trình XDNTM. Là địa phương có số xã đồng loạt xây dựng NTM lớn nhất cả nước, có 11 huyện miền núi còn nhiều khó khăn, nhưng đến thời điểm cuối tháng 5-2021, toàn tỉnh đã có 8 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn và hoàn thành nhiệm vụ XDNTM, 327 xã, 685 thôn/bản miền núi đạt chuẩn NTM. 25 xã khác đã đạt chuẩn NTM nâng cao, 2 xã: Đông Văn (Đông Sơn) và Định Tân (Yên Định) đạt chuẩn NTM kiểu mẫu.

Nhóm PV Phòng Kinh tế

Bài 5: Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp.