Để đông trùng hạ thảo thực sự là “món quà quý” cho sức khỏe con người

Thị trường đông trùng hạ thảo (ĐTHT) hiện nay khá phong phú và sôi động; nhu cầu sử dụng của người dân cũng rất lớn bởi những lợi ích mà chúng mang lại cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, người tiêu dùng cần trang bị cho mình những kiến thức cơ bản để có sự cân nhắc, lựa chọn hợp lý, tránh mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng hoặc “ngộ nhận” về công dụng của ĐTHT.

Khách hàng chọn mua các sản phẩm từ nấm ĐTHT của Công ty CP Dược liệu SUKHA Việt Nam.

Đông trùng hạ thảo là loại dược liệu quý, có nhiều hoạt chất có tác dụng tốt đối với sức khỏe con người. Theo các nghiên cứu đã được công bố, trong ĐTHT có 2 hoạt chất là cordycepin và adenosine - một chất tương tự như nucleoside. Các hoạt chất quý tạo nên giá trị của ĐTHT với các công dụng về dinh dưỡng và trị liệu như hỗ trợ người bị tim mạch, huyết áp cao, khí quản, ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn, ức chế khối u, ức chế sự phát triển và di căn của tế bào ung thư... Vì lẽ đó, đây được xem là những hoạt chất quan trọng nhất để đánh giá chất lượng của ĐTHT.

Thực tế ghi nhận, trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại ĐTHT hoặc các loại côn trùng, nấm được ví như ĐTHT. Theo cách hiểu thông thường, ĐTHT thường được phân thành 2 dạng: ĐTHT tự nhiên và ĐTHT nuôi cấy.

Cố GS.TS Đỗ Tất Lợi – là một nhà nghiên cứu dược học nổi tiếng, “cây đại thụ” của nền y học cổ truyền Việt Nam, tác giả của công trình nghiên cứu công phu, giá trị khoa học lớn là “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” (NXB Y học, 2005) – Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học kỹ thuật lần thứ nhất, trong đó có giới thiệu chi tiết về ĐTHT tự nhiên.

Theo đó, loại ĐTHT (trùng thảo, hạ thảo đông trùng) tự nhiên có tên khoa học là cordyceps sinensis (Brek) sacc, thuộc bộ Nang khuẩn Ascomycetes. Sở dĩ, tên gọi ĐTHT vì mùa đông là “con sâu”, mùa hạ lại thành cây cỏ. Về bản chất, chúng được hình thành từ việc nấm ophiocordyceps sinensis và sâu non thuộc họ sâu cánh bướm hợp sinh với nhau. Vào mùa đông, con sâu non nằm ở dưới đất, nấm phát triển vào toàn thân con sâu để hút chất trong con sâu làm con sâu chết. Đến mùa hạ, nấm sinh cơ chất mọc chồi khỏi mặt đất nhưng gốc vẫn dính liền vào đầu sâu, đào lấy tất cả sâu và nấm mà dùng. Loại nấm này chủ yếu tìm thấy vào mùa hè, ở các khu rừng ẩm ướt thuộc Thanh Tạng (Thanh Hải - Tây Tạng) và Tứ Xuyên, Vân Nam, Tây Khang (Trung Quốc). Tuy nhiên, loại ĐTHT tự nhiên này còn lại rất ít và vô cùng hiếm gặp, giá rất cao, dao động từ 1 - 2 tỷ/kg, không phải là sản phẩm dành cho đại bộ phận người dân.

Trước thực trạng ĐTHT tự nhiên khan hiếm, giá cả đắt đỏ, nhận thấy giá trị cho sức khỏe con người, tiềm năng kinh tế cùng với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, các mô hình nuôi trồng và tạo ra các sản phẩm ĐTHT thương mại ở Việt Nam nói chung, tỉnh Thanh Hóa nói riêng ngày càng được quan tâm, đầu tư, phát triển mạnh mẽ.

Ông Nguyễn Hoài Châu, Giám đốc Công ty CP Dược liệu SUKHA Việt Nam (xã Hoa Lộc) bắt đầu đầu tư, xây dựng mô hình nuôi cấy nấm ĐTHT từ năm 2021. Từ trước đó, ông đã có quá trình dày công nghiên cứu, chuyển giao công nghệ từ Viện Công nghệ sinh học lâm nghiệp- Trường Đại học Lâm nghiệp. Ngay từ khi manh nha ý tưởng, bắt tay vào đầu tư, ông Châu đã biết đây là con đường không dễ đi, không dành cho những người nóng vội. Bởi lẽ, mô hình nuôi cấy ĐTHT đạt chuẩn đòi hỏi chi phí đầu tư lớn, từ cơ sở vật chất, máy móc hiện đại; yêu cầu phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình kỹ thuật, từ khâu lựa chọn nguyên liệu, nhân giống đến nuôi trồng cho đến khi chế biến, bảo quản sản phẩm...

ĐTHT ở dạng tự nhiên hay nuôi cấy đều được nghiên cứu, đánh giá, kiểm chứng về tác dụng đối với sức khỏe con người. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay, các thông tin về ĐTHT nhập khẩu và sản xuất trong nước vẫn chưa “minh bạch”, tình trạng “vàng thau lẫn lộn”, “loạn” giá... Đặc biệt, việc tuyên truyền, quảng cáo rầm rộ, “thổi phồng” công dụng của ĐTHT cũng rất đáng lo ngại. BSCKII. Nguyễn Hoàng Trung, Phó Giám đốc Bệnh viện Y dược cổ truyền Thanh Hóa, chia sẻ: “Không có một loại dược liệu nào có thể chữa được bách bệnh. Và đã là dược liệu thì đều có những lưu ý về cách thức, liều lượng sử dụng. ĐTHT là dược liệu quý, có tác dụng ích phế thận, bổ tinh thủy, hóa đờm, dùng chữa các bệnh ho ra máu, di tinh, liệt dương... nhưng việc sử dụng ĐTHT như thế nào để phát huy công dụng tốt nhất đối với sức khỏe con người cũng cần phải được quan tâm, chú trọng. Người dân không nên chạy theo các tin đồn, quảng cáo thổi phồng về công dụng của dược liệu nói chung”.

Hiện nay, cơ quan chức năng có phiếu kiểm nghiệm đánh giá hàm lượng adenosin và cordycepin để đánh giá sản phẩm đó có được gọi là ĐTHT hay không và có hàm lượng bao nhiêu thì được gọi là ĐTHT. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào những kiểm nghiệm, đánh giá đó là chưa đủ. Việc quản lý giá, quảng cáo sản phẩm... cần chặt chẽ hơn. Về phía người tiêu dùng cần chọn sản phẩm của các đơn vị sản xuất có địa chỉ rõ ràng, giấy phép và uy tín để mua sản phẩm chất lượng để tránh “tiền mất tật mang".

Bài và ảnh: Đăng Khoa