Báo in trong thời đại số: Sự dịch chuyển và những ngoại lệ

Trong thời đại công nghệ số, rõ ràng báo in truyền thống lâu đời chịu nhiều sự tác động mạnh mẽ nhất. Đứng trước những dự báo đầy ảm đạm, báo in buộc phải dịch chuyển liên tục, nhất là về cách thức tổ chức thông tin, cả về nội dung cũng như hình thức chuyển tải. Nhưng, ở thời điểm hiện tại và tương lai gần, vẫn có những ngoại lệ ít ỏi dành cho báo in...

Ban biên tập Báo Thanh Hóa cùng các bộ phận liên quan xem tổng thể Báo hằng tháng trước khi in. Ảnh: nguyễn Minh

1. Khoảng 1 thập kỷ trở lại đây, những khái niệm mới xuất hiện ngày càng nhiều trong giới báo chí – truyền thông, phổ biến, quen thuộc, như: Báo chí đa nền tảng, báo chí đa phương tiện, tòa soạn hội tụ, báo chí tích hợp, báo chí di động, báo chí xã hội, báo chí sáng tạo, báo chí dữ liệu lớn, siêu tác phẩm báo chí, công nghệ thực tế ảo... Cũng trong khoảng thời gian đó, thế giới chứng kiến sự biến động mạnh mẽ của các loại hình báo chí, trước sự “xâm lăng” ồ ạt, áp đảo của các phương tiện truyền thông xã hội, đặc biệt là mạng xã hội. Báo in, với nhiều những bất lợi của mình, nhất là phụ thuộc vào tính định kỳ xuất bản, chịu nhiều bất lợi nhất. Đó rõ ràng là điều không có gì phải bàn cãi.

Tất nhiên, vẫn có những ngoại lệ, ở phạm vi nhất định nào đó, chẳng hạn như vùng miền, thậm chí cả quốc gia. Ấn Độ là trường hợp điển hình, khi doanh thu báo in lại tăng trưởng trong thời gian qua và được dự báo sẽ tiếp tục phát triển trong những năm tới. Theo các nhà nghiên cứu, có 2 nguyên nhân quan trọng nhất khiến báo in Ấn Độ tăng trưởng ngược với tình hình chung trên thế giới, đó là tầng lớp trung lưu tại quốc gia Nam Á này ngày càng gia tăng, nhu cầu đọc báo lớn hơn và tỷ lệ người dân tiếp cận, thâm nhập internet là rất thấp (khoảng hơn 20%)... Tất nhiên, khi số người dân Ấn Độ giàu có nhiều hơn, tỷ lệ mù chữ ít đi, việc sử dụng internet là phổ biến, cục diện sẽ khác. Nhưng, sự khác đó cũng không thể “một sớm, một chiều”.

2. Báo chí Việt Nam tiếp cận, hòa nhập nhanh chóng, sâu đậm với báo chí - truyền thông toàn cầu, nên có những sự dịch chuyển mạnh mẽ trong nền báo chí. Đó là điều hiển nhiên. Nhưng cũng có những ngoại lệ nhất định dành cho báo in.

Về dịch chuyển, đó là việc xuất hiện thêm nhiều tờ báo mạng điện tử, là sự dịch chuyển sự chú trọng đầu tư cho báo in sang các loại hình báo chí khác, đặc biệt là báo mạng điện tử, trang thông tin điện tử, là truyền hình, báo nói trên môi trường báo mạng điện tử... Bản thân mỗi cơ quan báo chí cũng chú trọng đến việc hướng tới một tòa soạn, thậm chí từng tác phẩm báo chí đa phương tiện, với sự tích hợp các loại hình báo chí vào từng tác phẩm, vào cơ quan báo chí. Phổ biến nhất, đó là việc một cơ quan báo chí đa phương tiện (multimedia) hội tụ tất cả các loại hình báo chí khác nhau, như: Báo in, báo mạng điện tử, truyền hình và phát thanh. Thậm chí, trong một tác phẩm báo chí (nhất là trên báo mạng điện tử) cũng thể hiện tính đa phương tiện, với đầy đủ chữ viết, hình ảnh, clip, âm thanh, đồ họa..., đó cũng có thể xem là báo chí dữ liệu lớn, siêu tác phẩm báo chí, là mega story, e-magazine, long-form...

Về ngoại lệ, với báo in truyền thống, đó có thể là những phân khúc bạn đọc dành cho các cơ quan báo chí bao cấp, chưa tự chủ trong hoạt động, với những đối tượng bạn đọc được khu biệt rõ ràng, vì thế, số lượng phát hành không suy giảm đáng kể, thậm chí vẫn có những cơ quan báo chí có lượng phát hành báo in tăng trưởng trong thời gian qua. Mặt khác, vẫn còn không ít đối tượng còn duy trì thói quen đọc báo in ở Việt Nam, nhất là các cán bộ, công chức, viên chức từ lứa tuổi trung niên trở lên, những người không sống ở đô thị lớn...

3. Nhưng dẫu thế nào, báo in cũng buộc phải chuyển động, phải thay đổi nội dung, hình thức chuyển tải thông tin. Trong thực tế, đã có không ít tòa soạn tiến hành cơ cấu lại nội dung ấn phẩm báo in sao cho phù hợp với tình hình mới, chú trọng đầu tư về con người, thiết bị để phát triển các trang thông tin điện tử, cũng như báo mạng điện tử, qua đó chú trọng thông tin thời sự, thông tin đa phương tiện trên báo mạng điện tử và báo in tập trung những chức năng, nhiệm vụ khác.

Để sự phân định rạch ròi hơn giữa các loại hình báo chí trong một tòa soạn, để báo in có “tiếng nói”, vị thế trọng lượng trong thời đại công nghệ số, nhiều tòa soạn chú trọng vào những thông tin chuyên sâu, toàn cảnh, những thông tin lý lẽ, phân tích, bình luận, chứng minh nêu bật bản chất của sự kiện, vấn đề, nhất là những vấn đề đông đảo người dân quan tâm... Việc thay đổi này, hướng mục tiêu đích của báo in tới lớp thông tin như vậy giúp bạn đọc, công chúng hiểu rõ sự việc, vấn đề, qua đó góp phần nâng cao hiểu biết, sự nhận thức để hiểu đúng thông tin, góp phần làm thay đổi suy nghĩ, hành động phù hợp, có lợi cho tình hình phát triển chung của bộ, ngành, địa phương, đất nước...

Trong thời đại công nghệ số, báo in mất hẳn ưu thế về đưa tin thời sự, nên buộc phải trầm lắng hơn, có thời gian bình tâm nghe ngóng dư luận để rồi chú trọng phát hiện, đi sâu bàn những vấn đề còn là khoảng trống trên mạng, tập trung vào điều tra, phản biện, làm rõ các lớp lang, bản chất của vấn đề, sự kiện góp phần cung cấp tri thức, sự hiểu biết căn bản, sâu sắc, toàn diện, khách quan, trung thực về bản chất thông tin... Bên cạnh đó, báo in không thể không cải tiến hình thức trình bày, với việc chú trọng xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, chuyên đề chuyên sâu cùng những cây bút và việc đầu tư kỹ lưỡng, hiệu quả cho thông tin đồ họa, cũng như các bài báo nhiều cửa sổ để tạo ấn tượng, điểm nhấn cho bạn đọc, đồng thời giúp bạn đọc dễ dàng nắm bắt nhanh những thông tin cơ bản, quan trọng của mỗi bài báo cũng như cả số báo...

Đó có thể là những phương cách, lối đi, thị trường ngách mà cả báo in trong nước và trên thế giới hướng đến, duy trì, tập trung tâm sức, trí tuệ, vật lực... để hoàn thành tốt sứ mệnh của mình, sống chung cùng các loại hình báo chí khác, cũng như các phương tiện truyền thông xã hội trong kỷ nguyên công nghệ số.

Nguyễn Tri Thức

Vụ trưởng, Trưởng Ban Hồ sơ sự kiện, Tạp chí Cộng sản