Assad là ai: Từ đỉnh cao quyền lực đến Tổng thống Syria bị lật đổ

Tổng thống Syria lưu vong Bashar al-Assad. (Ảnh: IRNA/TTXVN)

Sự sụp đổ của Tổng thống Bashar al-Assad đặt dấu chấm hết cho hơn nửa thế kỷ nắm quyền của gia đình Assad tại Syria, sau khi lực lượng đối lập đã xoay chuyển tình thế chỉ trong vòng một tuần lễ.

Cho tới khi đặt chân tới Moskva sau khi chính quyền sụp đổ, Assad đã giữ cương vị tổng thống Syria trong 24 năm, ít hơn 5 năm so với thời gian nắm quyền của cha ông là cố Tổng thống Hafez al-Assad.

Bác sĩ nhãn khoa và chuyên gia máy tính

Trước khi bước vào con đường chính trị, Assad làm bác sĩ nhãn khoa ở London (Anh) và chức vụ chính thức duy nhất của ông ở quê nhà là người đứng đầu Hiệp hội máy tính Syria.

Tại thủ đô nước Anh, Assad đã gặp người vợ tương lai của mình, Asma Akhras, một cựu nhân viên ngân hàng đầu tư tại JPMorgan. Bà Asma đã từ bỏ sự nghiệp để theo Assad sau chuyến đi cùng ông tới Libya với tư cách là khách của nhà lãnh đạo lúc bấy giờ là Muammar Gaddafi.

Năm 1994, anh trai của Assad - người được nhắm cho cương vị Tổng thống, ông Bassel đã thiệt mạng trong một vụ tai nạn xe hơi ở Damascus. Assad nhanh chóng được lệnh trở về nước, nơi ông được huấn luyện quân sự và được thăng hàm lên đại tá để khẳng định năng lực.

Khi cha ông là Hafez al-Assad qua đời vào năm 2000, quốc hội đã nhanh chóng hạ độ tuổi ứng cử tổng thống từ 40 xuống 34, tiếp theo sau là cuộc trưng cầu dân ý mà Bashar al-Assad gần như là cứng cử viên duy nhất.

Nhà cải cách trẻ

Assad bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống bằng lời hứa chống tham nhũng và mở cửa truyền thông,cho phép nhiều cuộc thảo luận cởi mở hơn. Trong “Mùa xuân Damascus” - bùng nổ trong thời gian ngắn sau cái chết của cha ông - các hội thảo dành cho giới trí thức đã xuất hiện để thảo luận về nghệ thuật, văn hóa và chính trị.

Tổng thống Assad dần dần dỡ bỏ các hạn chế kinh tế, cho phép các ngân hàng nước ngoài đầu vào Syria, mở đường cho nhập khẩu cũng như cho khu vực tư nhân. Các thành phố của Syria bắt đầu xuất hiện các trung tâm mua sắm, nhà hàng mới và hàng tiêu dùng, trong khi du lịch tăng trưởng. Trên chính trường, những bức ảnh tay bắt mặt mừng giữa Assad và Thủ tướng Anh khi đó, Tony Blair được coi như biểu trưng cho sự hợp tác giữa Syria và phương Tây.

Nhưng trong chính sách đối người, Tổng thống Assad vẫn trung thành với đường lối mà cha ông đã đặt ra, dựa trên liên minh với Iran và chính sách kiên quyết đòi trả lại toàn bộ Cao nguyên Golan do Israel sáp nhập.

Năm 2004, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã yêu cầu Syria chấm dứt sự chiếm đóng lâu dài đối với nước láng giềng Liban khiến Assad phải đưa ra lựa chọn.

Năm 2005, cựu thủ tướng Lebanon Rafik Hariri đã bị ám sát, tử vong do bom khi đang lái xe ở Beirut. Nhiều quốc gia đã quy trách nhiệm cho Syria. Nước nàybuộc phải rút quân khỏi Liban và thay vào đó, một chính phủ thân Mỹ đã lên nắm quyền ở Beirut.

Nội chiến Syria

Tháng 3/2011, thế giới chứng kiến một biến cố lớn, ảnh hưởng tới hầu hết các quốc gia trong khu vực Trung Đông và Bắc Phi: Mùa xuân Ả Rập.

Cho đến thời điểm đó, Assad vẫn không tin rằng làn sóng này sẽ lan sang Syria, và thậm chí còn gửi email chế giễu việc nhà lãnh đạo Ai Cập Hosni Mubarak từ chối từ chức chỉ hai ngày sau khi bị lật đổ.

Nhưng bất ổn đã sớm lan tới Syria sau khi những người biểu tình ở thành phố Daraa ở phía Nam bị lực lượng chính phủ bắn chết, gây ra tình trạng bất ổn trên toàn quốc.

Theo Liên hợp quốc, một cuộc nội chiến toàn diện sẽ nổ ra và trở thành cuộc khủng hoảng tị nạn lớn nhất thế giới. Theo báo cáo của cơ quan này, hơn 14 triệu người Syria đã buộc phải rời bỏ nhà cửa để tìm kiếm sự an toàn.

Kể từ đó, Syria chìm trong khói lửa chiến tranh khi các lực lượng đối lập được phương Tây hậu thuẫn, rồi cả Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS xâu xé đất nước. Kéo theo đó là hàng loạt những cáo buộc về vũ khí hóa học mà các phe đổi lỗi cho nhau. Năm 2013, một cuộc tấn công bằng khí độc vào khu vực Đông Ghouta do phiến quân kiểm soát gần Damascus đã giết chết hàng chục thường dân.

Assad được hậu thuẫn từ Nga - nước đã tiến hành các cuộc không kích quyết định vào năm 2015 - và Iran. Cả hai đều ủng hộ Syria về mặt quân sự.

Năm 2020, Moskva đã hỗ trợ lực lượng chính phủ Syria tấn công vào các thành trì của phe nổi dậy, kết thúc bằng lệnh ngừng bắn với Thổ Nhĩ Kỳ và các mặt trận gần như im tiếng súng. Nền hòa bình ở Syria dường như bắt đầu được vãn hồi.

Chính quyền của ông Assad nắm giữ hầu hết lãnh thổ và tất cả các thành phố chính, phe đối lập nắm giữ phía tây bắc và một lực lượng do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn đóng tại một dải biên giới. Trong khi đó, lực lượng do người Kurd lãnh đạo kiểm soát vùng đông bắc.

Sự sụp đổ

Kể từ đó, gần như không có dấu hiệu gì cho thấy nhiệm kỳ tổng thống của ông Assad sẽ kết thúc trong tương lai gần.

Tuy nhiên, với việc Nga dồn sức cho chiến dịch quân sự ở Ukraine, kéo dài đã gần ba năm, Iran bị rung chuyển bởi các cuộc tấn công của Israel, lực lượng Hezbollah ở Liban bị tổn thất nặng nề, khả năng phòng thủ của chính phủ Syria đã bộc lộ những điểm yếu.

Lực lượng phiến quân đã phát động một cuộc tấn công vào thành phố Aleppo ở phía bBc, nơi chính phủ đã chiếm giữ từ năm 2016, và chỉ trong vài ngày đã tỏa đi khắp cả nước.

Tổng thống Assad ban đầu đã tuyên bố sẽ chống trả, trong khi quân đội nói họ đang chuẩn bị một cuộc phản công. Nhưng phe đối lập vẫn tiếp tục tiến về Damascus, nơi mà Tổng thống Assad vẫn cố thủ cho đến ngày 8/12.

Ông không xuất hiện ở thủ đô kể từ khi quân nổi dậy giành quyền kiểm soát hoàn toàn vào ngày 8/12. Khuya hôm đó, Nga cho biết ông Assad đã rời khỏi đất nước và “chỉ thị chuyển giao quyền lực một cách hòa bình”.

Trong khi người dân Syria xuống đường với những tâm trạng trái ngược, thì những gì sẽ xảy ra tiếp theo đối với đất nước này - và ai sẽ nắm quyền vẫn còn là ẩn số./.

Theo TTXVN