Về thăm Trù Ninh

Cách trung tâm huyện Hoằng Hóa chỉ vài cây số, làng Trù Ninh, xã Hoằng Đạt (Hoằng Hóa) có lịch sử lập dựng và phát triển khoảng 5 thế kỷ. Ở Trù Ninh hôm nay, trong không gian văn hóa làng truyền thống là những di tích lịch sử văn hóa gắn liền với tín ngưỡng, được người dân giữ gìn và phát huy giá trị.

Di tích lịch sử văn hóa đền, chùa làng Trù Ninh là “điểm tựa” tâm linh cho người dân địa phương. Ảnh: Khánh Lộc

Làng Trù Ninh có vị trí khá đặc biệt, trước và sau làng có sông Tuần Ngu (sông Lạch Trường) và sông Đằng tạo nên vành đai “ôm” lấy làng. Cũng nhờ vào điều kiện tự nhiên, sông nước thuận lợi, khi xưa ở Trù Ninh, bên cạnh nghề trồng bông, trồng dâu nuôi tằm thì nơi đây còn phát triển nghề đánh bắt thủy sản. Không chỉ vậy, nơi đây còn nổi tiếng với nghề đan thuyền, gắn liền với đó là truyền thuyết Bà chúa Vót - người đã truyền nghề cho dân làng Trù Ninh.

Cũng như nhiều làng quê Việt, người dân Trù Ninh buổi ban đầu trong quá trình lập làng trải qua muôn vàn gian khó. Dẫu vậy, bên cạnh nỗ lực mưu sinh, xây dựng xóm làng thì những thế hệ người Trù Ninh còn chăm lo đời sống tinh thần, không ngừng sáng tạo, vun đắp các giá trị văn hóa.

Truyền ngôn dân gian ở Trù Ninh đến nay còn kể, ở làng khi xưa có sự hiện hữu của hệ thống các công trình kiến trúc, tâm linh như đền, nghè, phủ, đình, chùa... Các di tích quần tụ trên khu cao rộng đầu làng. Đáng tiếc, trải qua thời gian, chiến tranh, bom đạn khiến cho một số di tích bị phá hủy nghiêm trọng. Những năm qua, với tấm lòng trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống, những thế hệ người dân Trù Ninh và chính quyền địa phương đã cùng nhau chung tay trùng tu, tôn tạo đền thờ thần Cao Sơn và chùa, không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh của người dân và du khách xa gần, mà còn tạo điểm nhấn cho bức tranh làng quê. Ngày nay, đền và chùa thuộc cụm di tích lịch sử văn hóa làng Trù Ninh.

Đền thờ thần Cao Sơn - vị thần được nhiều làng quê ở xứ Thanh thờ phụng. Theo truyền thuyết, thần Cao Sơn sống vào thời nhà Tống, là người tài năng, thi đỗ làm quan trong triều. Cuối đời, ông được vua Tống cử xuống phương Nam trấn trị, sau khi mất được người dân lập đền thờ. Khi Bình Định vương Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa đánh đuổi giặc Minh xâm lược đã được thần Cao Sơn mộng báo và hiển ứng phù trợ giúp việc đánh giặc. Sau khi lên ngôi, Vua Lê Thái Tổ đã ban sắc cho người dân lập đền thờ thần. Chỉ riêng tại Hoằng Hóa có khoảng 13 nơi thờ thần Cao Sơn, trong đó có làng Trù Ninh.

Lại có truyền thuyết khác kể rằng, thần Cao Sơn vốn dòng dõi của Lạc Long Quân, ông có công phù trợ các triều đại trong lịch sử đánh giặc ngoại xâm, vì thế mà được các triều đại phong kiến nhiều lần ban sắc phong. Dẫu có nhiều truyền thuyết khác nhau song có một điều chắc chắn, Cao Sơn là vị thần được người dân tôn kính, phụng thờ. Tại đền Cao Sơn, làng Trù Ninh hiện còn lưu giữ nhiều đạo sắc phong của các triều đại phong kiến.

Cụ bà Lê Thị Hường, một người dân địa phương, cho biết: “Đền thờ thần Cao Sơn có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân địa phương. Tín ngưỡng thờ thần Cao Sơn đã thấm sâu vào trong tiềm thức của những thế hệ người dân làng Trù Ninh, trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống”.

Bên cạnh đền Cao Sơn là chùa Trù Ninh (còn được biết đến với tên gọi chùa Bái Ninh). Đến nay, chưa có tài liệu chính xác khẳng định thời gian khởi dựng chùa. Tuy nhiên, truyền ngôn ở địa phương cho rằng, chùa có thể được khởi dựng vào thế kỷ XVI, sau khi ông Nguyễn Hữu Đường - người Gia Miêu về Trù Ninh sinh sống, có công lập làng, dựng chùa?!

Cùng với đó, một trong những căn cứ để hậu thế tin rằng chùa làng Trù Ninh được khởi dựng vào thời Lê, là hệ thống tượng thờ cổ xưa còn lưu giữ tại di tích đến ngày nay. Trong đó có 3 pho tượng Tam Thế, đại diện cho Quá khứ - Hiện tại - Tương lai theo góc nhìn Phật giáo. Các pho tượng ngồi trên tòa sen, tạo thành một khối thống nhất. Cùng với tượng Tam Thế là 3 pho tượng Di Đà Tam Tôn; tượng Phật Bà nghìn mắt nghìn tay; tượng Đức Ông... Theo các nhà nghiên cứu, hệ thống tượng đang lưu giữ tại di tích lịch sử văn hóa đền, chùa làng Trù Ninh là những pho tượng cổ mang dấu ấn điêu khắc thời Lê. Được tạo tác thủ công, mỗi pho tượng toát lên vẻ đẹp riêng, mang đậm phong cách điêu khắc của thế kỷ XVI - XVII.

Ông Lê Hữu Oai, công chức văn hóa xã hội xã Hoằng Đạt, cho biết: “Đền, chùa làng Trù Ninh đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tại di tích hiện còn lưu giữ một số hiện vật, như: đạo sắc phong; hệ thống tượng thờ; đôi ngựa gỗ (hồng mã, bạch mã); văn bia thời Nguyễn; đại tự; bát hương bằng đá; long ngai; cửa võng... Đó đều là những hiện vật giá trị, gắn liền với di tích, được người dân giữ gìn”.

Bên cạnh di tích lịch sử văn hóa đền, chùa làng Trù Ninh, điểm nhấn của làng quê bên sông Tuần Ngu chính là hồ Đình (hồ của làng) rộng lớn, nước xanh mát quanh năm. Điều đặc biệt, hồ Đình nằm ngay cạnh đền, chùa - tạo nên cảnh quan yên bình, hài hòa. Xung quanh hồ Đình là nhà ở san sát, xóm làng quây quần. Tại hồ Đình, hằng năm vào dịp đầu xuân (mùng 2 tết) diễn ra lễ hội đua thuyền truyền thống thu hút đông đảo người dân cùng tham gia. Theo các cụ cao niên trong làng, lễ hội đua thuyền truyền thống làng Trù Ninh có từ xa xưa. Trước đây, người dân Trù Ninh vốn sống bằng nghề chài lưới trên sông. Ngày nay, dù nghề chài lưới không còn nhưng lễ hội đua thuyền vẫn được duy trì tổ chức, như một sự nhắc nhớ những thế hệ người dân Trù Ninh về nguồn cội.

Về Trù Ninh, dạo bước trong không gian làng quê yên ả, ghé thăm đền Cao Sơn, chắp tay trước tượng Phật... lắng lòng trong những chuyện kể về đất và người nơi đây, kẻ hậu sinh thêm trân quý công lao tiền nhân.

Khánh Lộc

(Bài viết có tham khảo, sử dụng nội dung trong sách Lịch sử Đảng bộ phong trào cách mạng của Nhân dân xã Hoằng Đạt; và một số tài liệu lưu giữ tại địa phương).