Văn hóa dân tộc trong hành trang của thế hệ trẻ

Trên dải đất miền Tây xứ Thanh, hình ảnh những em bé vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong váy, áo truyền thống không còn xa lạ. Nhưng chỉ khi dừng chân ở các nhà trường, lắng nghe tiếng cồng, chiêng vang lên từ những căn phòng nhỏ cuối dãy lớp học, tôi mới cảm nhận rõ nhịp sống văn hóa đang được gìn giữ và nuôi dưỡng mỗi ngày ở nơi đây.

Học sinh Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS Ngọc Lặc trong trang phục truyền thống của dân tộc Mường. Ảnh: Nguyễn Đạt

Niềm đam mê từ CLB “Em yêu bản sắc văn hóa dân tộc Thái”

Căn phòng nhỏ cuối dãy nhà học của Trường THCS Yên Thắng mỗi chiều lại sáng đèn. Đó là nơi cô Trịnh Thị Phượng, giáo viên Ngữ văn, miệt mài dành từng khoảng thời gian ngoài giờ lên lớp để “giữ lửa” cho câu lạc bộ (CLB) “Em yêu bản sắc văn hóa dân tộc Thái” do nhà trường sáng lập. Không chỉ là một hoạt động ngoại khóa, CLB đã trở thành “lớp học đặc biệt” dành cho những học sinh có năng khiếu, có tình yêu khám phá văn hóa của chính dân tộc mình.

Mỗi buổi sinh hoạt đều ấm lên từ những âm thanh rất riêng của miền sơn cước. Tiếng cồng, tiếng chiêng vọng nhịp; tiếng bước chân rộn ràng trên những thanh tre của điệu múa sạp; tiếng các em ríu rít hỏi han về ý nghĩa của từng điệu khặp Thái, hay nguồn gốc nghi lễ Chá Mùn của người Thái - di sản phi vật thể quốc gia, niềm tự hào của địa phương. Đa số các em đều là con em trong vùng, từng xem lễ hội nhiều lần nhưng chưa thực sự hiểu sâu sắc về những giá trị văn hóa đó. Nhờ những buổi sinh hoạt này, các em được “chạm” vào từng lớp của văn hóa, từ trang phục, nhạc cụ đến ý nghĩa của các nghi thức cổ truyền.

Không gian tập luyện chỉ rộng hơn một lớp học, nhưng luôn rộn rã sắc màu. Những chiếc váy Thái với hoa văn thổ cẩm được các bà, các mẹ dệt trong thời gian dài; chiếc khăn thêu thủ công; chiếc vòng bạc phát sáng dưới ánh chiều... Tất cả tạo nên một bầu không khí vừa trang trọng, vừa chan chứa niềm tự hào.

Cô Phượng thường tâm sự với học trò rằng: “Văn hóa chỉ sống khi người trẻ còn tìm đến nó, nuôi dưỡng nó”. Chính từ niềm tin ấy, cô đã kiên trì bồi đắp từng kỹ năng, từng điệu múa, từng câu chuyện văn hóa địa phương cho các em. CLB không chỉ là sân chơi, mà là nơi các em rèn kỹ năng, mở mang hiểu biết và quan trọng hơn, giúp nuôi dưỡng niềm tự hào về văn hóa dân tộc mình.

Em Lò Thị Như Quỳnh, học sinh lớp 8A với ánh mắt sáng và giọng nói dõng dạc khi nói về bản sắc dân tộc mình: “Là người con dân tộc Thái, em rất tự hào về văn hóa dân tộc mình. Em nghĩ gìn giữ những giá trị mà ông cha để lại là trách nhiệm của thế hệ trẻ chúng em. Lễ hội Chá Mùn không chỉ là một nghi lễ, mà là niềm tự hào lớn nhất; một di sản vô giá mà chúng em được học, được tiếp nối”.

Chủ tịch UBND xã Yên Thắng Vũ Thế Vinh cho rằng, văn hóa chính là “cái gốc” để địa phương phát triển du lịch cộng đồng và xây dựng bản làng văn minh. Vì thế, việc đưa văn hóa dân tộc vào trường học, thành lập các CLB, tổ chức hoạt động thực hành di sản cho học sinh không chỉ là giải pháp giáo dục, mà còn là cách kết nối chặt chẽ giữa nhà trường - gia đình - cộng đồng. “Chính những trải nghiệm ấy sẽ giúp các em trở thành những “đại sứ văn hóa” trong tương lai”, ông Thắng nói.

... đến nhịp sống của bản làng

Từ Yên Thắng, chúng tôi tìm về Trường THCS và THPT Bá Thước. Ngôi trường lớn giữa thung lũng của dãy Pù Luông hùng vĩ. Trong mỗi tiết học lịch sử địa phương, thầy cô nhà trường lại lồng ghép những câu chuyện về nghề dệt thổ cẩm, nghề làm rượu cần men lá, điệu khặp, nhảy sạp... Những điều tưởng quen thuộc giữa bản làng nay trở thành bài học sống động, giúp học sinh thấy gần gũi và tự hào hơn về nguồn cội.

Học sinh Trường THCS Yên Thắng lắng nghe nghệ nhân kể về Lễ hội Chá Mùn của địa phương.

Thầy Hà Văn Ngợi, Phó Hiệu trưởng nhà trường cho rằng: "Chính những bài học mang hơi thở bản làng đã nuôi dưỡng tình yêu văn hóa quê hương của các em. Khi hiểu về phong tục truyền thống, các em không chỉ thích thú mà còn chủ động lan tỏa những giá trị quê hương. Điều đặc biệt, có nhiều học sinh đã mạnh dạn tham gia biểu diễn cùng đội văn nghệ của các thôn, bản mỗi khi địa phương đón khách du lịch. Được đứng trên sân khấu, khoác trang phục truyền thống, biểu diễn trước du khách là trải nghiệm thực tế đáng quý, để các em trở thành những người lưu giữ, phát triển văn hóa trong tương lai”.

Em Lò Thị Dương Cầm, học sinh lớp 12A4, chia sẻ: “Ngoài giờ học trên lớp, em luôn háo hức chờ đến những buổi ngoại khóa để được tập luyện các điệu múa, điệu khặp mang đậm bản sắc của người Thái. Không chỉ vậy, em còn tham gia đội văn nghệ của thôn. Mỗi khi có đoàn khách du lịch ghé bản, đội văn nghệ lại tập hợp để biểu diễn, giới thiệu nét văn hóa của quê hương”.

Theo Cầm, những lần đứng trên sân khấu mộc mạc giữa bản làng ấy đã giúp em thuần thục hơn từng động tác, từng giai điệu truyền thống. Những dịp biểu diễn cũng mang lại cho em một khoản thu nhập nhỏ để hỗ trợ việc học tập, nhưng điều quý nhất là cảm giác được sống trong không gian văn hóa của chính dân tộc mình, để rồi thêm yêu và gắn bó với bản sắc ấy mỗi ngày.

Nói về ước mơ sau này, Cầm chia sẻ rằng, “sau khi tốt nghiệp đại học, em muốn trở về quê hương để làm du lịch, tiếp tục giới thiệu văn hóa Thái tới nhiều người hơn nữa”.

Trưởng Phòng Văn hóa - Xã hội xã Pù Luông Hà Văn Hạnh cho biết: "Những năm gần đây, địa phương luôn chú trọng việc đưa văn hóa bản địa vào trường học, coi đây là hướng đi bền vững để gìn giữ văn hóa bản địa. UBND xã thường xuyên phối hợp với các trường học trên địa bàn tổ chức hoạt động trải nghiệm, mời nghệ nhân từ các thôn, bản về biểu diễn, hướng dẫn học sinh học khèn, học múa, làm đồ thủ công truyền thống. Đây được xem là cách để kết nối thế hệ trẻ với cộng đồng, giúp các em hiểu rằng mỗi làn điệu, mỗi nếp sống trong bản đều chứa đựng giá trị mà các thế hệ cha ông đã dày công vun đắp. Chính quyền địa phương sẽ tiếp tục đồng hành cùng nhà trường trong việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa, xem đây là nhiệm vụ lâu dài. Chúng tôi mong rằng, từ những hoạt động nhỏ hôm nay, một thế hệ trẻ sẽ thấu hiểu, thêm yêu và tự hào về bản sắc quê hương, từ đó các em sẽ trở thành những người nối tiếp, giữ gìn văn hóa”.

Bài và ảnh: Đình Giang