Mắt sáng, lòng trong, bút sắc

“Mắt sáng, lòng trong, bút sắc” là câu nói nổi tiếng của cố nhà báo Hữu Thọ khi nói về nghề báo, người làm báo. Để xứng đáng với 6 chữ quý giá ấy, người làm báo không chỉ giỏi chuyên môn nghiệp vụ mà phải thấm nhuần đạo đức nghề nghiệp, giữ vững bản lĩnh trước những cám dỗ thường trực để sáng tạo tác phẩm báo chí đúng tôn chỉ, mục đích, vì lợi ích của quốc gia, dân tộc.

Mỗi loại hình báo chí có những đặc trưng riêng biệt, đòi hỏi nhà báo phải có những kỹ năng nghiệp vụ khác nhau. Song, tất cả đều hướng đến mục đích chung là cung cấp thông tin cho bạn đọc, định hướng dư luận xã hội, mang đến cho độc giả cái nhìn toàn diện và đúng đắn. Để làm tốt vai trò là “cây gậy dẫn đường”, Điều 3 trong quy định đạo đức người làm báo yêu cầu phải “Hành nghề trung thực, khách quan, tôn trọng sự thật. Bảo vệ công lý và lẽ phải. Không làm sai lệch, xuyên tạc, che giấu sự thật...”. Điều này đòi hỏi nhà báo phải dùng cả trái tim, trí tuệ và bản lĩnh để thực hiện tác phẩm, dù đó là những dòng tin vắn hay phóng sự, là đề tài nóng hổi hay lâu dài, là vấn đề mang tính địa phương hay toàn quốc.

Ở mỗi thời kỳ, trong nghề báo lại nảy sinh những cái khó mới và giai đoạn này cũng không là ngoại lệ. Lớp nhà báo “xung trận” thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước hôm nay không chỉ đông đảo, đủ sức đi và viết, mà còn ngày càng chuyên nghiệp, càng đủ độ nhạy bén để đối diện và nắm bắt thực tiễn, đủ tri thức để cụ thể hóa thực tiễn ấy trên từng trang viết. Chính sự nghiêm túc trong cách tiếp cận, tâm huyết trong nghề nghiệp, sắc sảo trong cách thể hiện đã ngày càng khẳng định được vai trò và vị thế của báo chí đối với sự phát triển của đất nước.

Cùng với sự thay đổi sâu sắc và toàn diện của đất nước, hoạt động báo chí nói chung, tác nghiệp của nhà báo nói riêng cũng có nhiều thay đổi. Trong bối cảnh báo chí đứng trước nhiều thách thức mới, thì vấn đề đạo đức nghề nghiệp của người làm báo càng được đề cao và coi trọng. Xã hội giao cho nhà báo trọng trách đầy vinh dự, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi các nhà báo phải có bản lĩnh, đạo đức và lương tâm nghề nghiệp. Bên cạnh những nhà báo có tâm, có tài, có tính chiến đấu mạnh mẽ, thực tế hoạt động báo chí nhiều năm qua cũng cho thấy, sự sa sút đạo đức nghề báo đang phát sinh trong một bộ phận phóng viên, nhà báo; tình trạng lợi dụng danh nghĩa nhà báo dọa dẫm, sách nhiễu để vụ lợi cá nhân vẫn chưa được ngăn chặn và xử lý triệt để; không ít người làm báo đã “bẻ cong” ngòi bút, sa ngã trước cám dỗ vật chất đời thường. Một phút vội vàng đưa lên mặt báo những thông tin chưa kiểm chứng kỹ càng; một giây hạ mình trước sức mạnh của cám dỗ vật chất hay một thoáng tính toán vụ lợi cá nhân... đều có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, đồng thời làm mất đi hình ảnh, hủy hoại thanh danh nghề nghiệp của mỗi người.

Bởi thế, “mắt sáng” được xem là tiêu chí đầu tiên trong hoạt động nghề nghiệp của nhà báo. Tiêu chí này đòi hỏi nhà báo phải có trí tuệ, có nhãn quan chính trị, có cái nhìn tinh anh, sớm phát hiện ra vấn đề để dấn thân, lăn lộn với nghề. Từ đó, phản ánh một cách đầy đủ, chính xác sự việc, không phiến diện một chiều, bảo đảm sứ mệnh của báo chí là dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội. Tuy nhiên, không phải vấn đề nào cũng có thể đưa lên mặt báo, và cũng không phải bất kỳ sự thật nào cũng có thể “phanh phui” một cách trọn vẹn. Điều đó đòi hỏi nhà báo phải biết lựa chọn góc nhìn và cách thể hiện để bài viết không đi ngược lại lợi ích của Nhân dân, của dân tộc. Cố nhà báo Hữu Thọ - cây đại thụ của nền báo chí cách mạng Việt Nam từng viết: “Một bài báo hay, một bức ảnh đẹp không chỉ có công phu miêu tả, công phu chọn nắng, chọn mây, mà còn là ở chỗ nó nói lên điều gì trong tầm sâu tư tưởng của người làm nghề và điều đó làm rung động trái tim ai, thuyết phục ai”. Cái “tầm sâu tư tưởng” mà cố nhà báo Hữu Thọ nói ấy chính là cái làm nên “mắt sáng” của nhà báo.

Mỗi nghề nghiệp đều có chuẩn mực đạo đức riêng. Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo chính là lương tâm, là trách nhiệm trong từng hoạt động. Chính “cái tâm không gợn bẩn”, không coi nghề báo là nơi làm giàu, không dùng tấm thẻ nhà báo như một công cụ để kiếm tiền làm nên tiêu chí “lòng trong” của người cầm bút. Có người nói rằng “rèn cái tài đã khó, giữ cho cái tâm không gợn bẩn, luôn trong sáng, trung thực, thẳng thắn còn khó hơn. Nhất là trong cơ chế thị trường, đồng tiền và cái “danh hão” đang có sức cám dỗ rất lớn”. Để quyền lực của báo chí không bị lạm dụng, vấy bẩn, người làm báo phải xác định được lập trường hành nghề của mình. Nhà báo phải đứng trên mọi luồng dư luận, phản ánh đầy đủ bản chất sự việc, không vì lợi ích nhóm hay lợi ích cá nhân. Nhà báo nếu “chê người ta nhưng có tấm lòng thẳng thắn, nhân hậu”, thì người bị chê đọc bài cũng thấm thía và tự răn mình, chứ không phải như “một số người làm báo tìm tiêu cực để tiêu cực”.

Mắt sáng, lòng trong và bút phải sắc. “Bút sắc” chính là năng lực sáng tạo tác phẩm báo chí của mỗi người. Bút có sắc thì tác phẩm báo chí mới hay, mới thu hút được sự quan tâm của độc giả. Sức mạnh của bài viết thể hiện trên từng con chữ, tác động đến công chúng, làm thay đổi cuộc sống, thay đổi xã hội theo hai chiều tích cực hoặc tiêu cực. “Bút sắc” chính là vũ khí đắc lực để nhà báo đấu tranh với những điều sai trái, chống lại cái xấu xa và lan tỏa những giá trị tốt đẹp trong xã hội.

Những người làm báo nước ta đều thấm thía câu nói của Bác: “Báo chí là một mặt trận, anh chị em viết báo cũng là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Cây bút và trang giấy là vũ khí của họ”. Trải qua chặng đường lịch sử 100 năm, chúng ta tự hào có một nền báo chí cách mạng được xây đắp nên bởi những người làm nghề chính trực, đầy trách nhiệm và tinh thần cống hiến. Họ hằng ngày, hằng giờ âm thầm dấn thân với nghề, vì đất nước, vì Nhân dân, vì lẽ phải, góp phần xây dựng một nền báo chí vì con người và tôn trọng con người.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xu thế hội nhập mạnh mẽ tạo ra sự phát triển có tính đột phá của công nghệ truyền thông, cách thức làm báo vì thế cũng thay đổi nhanh chóng. Sự phát triển đó đang tạo ra cả cơ hội và thách thức cho các cơ quan báo chí và mỗi nhà báo. Trước nhiều luồng thông tin trên không gian mạng xã hội, nhà báo phải luôn tỉnh táo, sáng suốt trong việc tiếp cận, khai thác, thẩm định nguồn tin và sử dụng thông tin, kiên quyết đấu tranh, loại bỏ những thông tin độc hại, xuyên tạc, phản động, chống phá Đảng, Nhà nước, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tạo môi trường thuận lợi để phát triển đất nước.

Vị thế xã hội của báo chí và trọng trách là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng - văn hóa trong bối cảnh hiện nay, đòi hỏi mỗi nhà báo phải không ngừng trau dồi bản lĩnh, trí tuệ, phải luôn giữ mình trong sạch, liêm chính, bảo vệ công lý và lẽ phải. “Mắt sáng, lòng trong, bút sắc” là đạo đức, lương tâm, trách nhiệm mà mỗi nhà báo chân chính phải “khắc cốt ghi tâm” vì một nền báo chí trong sạch, vững mạnh.

Tố Phương