“Hóa” trong “tạp hóa” có nghĩa là gì ?

Độc giả Nguyễn Phước Hải (Canada) hỏi: “Trên trang Tiếng Việt giàu đẹp có bài “Hóa trong tạp hóa có nghĩa là gì?” (10/4/2025). Bài viết phân tích:

“...Theo Hồ Ngọc Đức, “tạp” nghĩa là có nhiều thứ, nhiều loại lẫn lộn trong đó. Nếu hiểu một cách đơn giản là sự đa dạng, hỗn hợp, thể hiện sự pha trộn của nhiều thứ khác nhau. Còn “hóa” có nghĩa là biến đổi, chuyển thành một dạng khác (theo từ điển Trần Văn Chánh). Khi kết hợp cả hai từ “tạp” và “hóa”, “tạp hóa” có thể hiểu là một cửa hàng chuyên bán nhiều loại hàng hóa khác nhau mà không chuyên biệt vào một sản phẩm hay nhóm sản phẩm nào [...].

Ví dụ, có hộ kinh doanh nhỏ bán các loại nước ngọt, bánh kẹo; hộ khác chuyên bán đồ chơi; hay cũng có những hộ vừa bán nước ngọt, bánh trái, vừa buôn đồ chơi. Vì vậy, danh sách sản phẩm nhập về cũng chẳng giống nhau mà biến hóa tùy theo mục đích và nhu cầu.

“Hóa” trong đây ám chỉ việc các mặt hàng được tổ chức, phân loại, mà giữ được sự đa dạng và linh hoạt. Vì vậy, “hóa” không chỉ là từ mang ý nghĩa chuyển đổi mà còn phản ánh bản chất của cửa hàng tạp hóa - nơi có thể đáp ứng mọi nhu cầu, từ những món đồ nhỏ nhất đến các sản phẩm thiết yếu. Chính sự biến đổi này giúp cửa hàng tạp hóa trở thành nơi cung cấp mọi thứ bạn cần trong cuộc sống.

Tóm lại, chữ “hóa” trong “tạp hóa” có vai trò quan trọng. Nó không chỉ thể hiện sự đa dạng, mà còn là sự linh hoạt, giúp cửa hàng tạp hóa trở thành một điểm đến lý tưởng cho mọi người tiêu dùng...”.

Đề nghị chuyên mục “Cà kê chuyện chữ nghĩa” cho biết cách giải thích trên đây có đúng không?

Trân trọng cảm ơn”.

Trả lời: Bài viết của Tiếng Việt giàu đẹp mắc lỗi đồng âm, dị tự, dị nghĩa. “Hóa” trong “bách hóa” không phải chữ hóa (tự hình 化, trong biến hóa 變化), mà là chữ hóa (tự hình 貨, trong hóa vật 貨物, hóa phẩm 貨品, hàng hóa 行貨, tạp hóa 雜貨,...).

Tạp hóa là một từ Việt gốc Hán, được Hán ngữ đại từ điển giảng là “Bách hóa, các chủng nhật dụng linh tinh hóa vật - 百貨; 各種日用零星貨物” nghĩa là “tạp hóa là trăm thứ hàng hóa, các loại hóa vật linh tinh dùng cho đời sống hằng ngày”.

Trong tiếng Việt, tạp hóa có nghĩa tương tự như trong tiếng Hán: “hàng hóa lặt vặt, thường dùng hằng ngày” (Từ điển tiếng Việt - Hoàng Phê-Vietlex).

Chữ hóa 貨 trong tạp hóa là loại chữ hình thanh (một trong lục thư = 6 phép cấu tạo chữ Hán), mượn chữ 化 trong biến hóa để ghi âm, và bộ bối 貝 (chỉ tiền tài, của cải) ghi nghĩa. Bởi thế, hóa 化 (trong biến hóa) và hóa 貨 (trong tạp hóa) tuy cùng có âm đọc, nhưng tự hình và nghĩa khác nhau.

Tạp hóa gần nghĩa với bách hóa.

Tạp hóa 雜貨 thường dùng để chỉ các loại hàng hóa lặt vặt, chỉ các cửa hàng buôn bán các loại hàng hóa thường dùng hằng ngày (chữ tạp 雜 với nghĩa nhiều thứ lẫn lộn, không thuần nhất, không chuyên nhất).

Bách hóa 百貨 thường dùng để chỉ nhiều thứ hàng hóa (thứ gì cũng có), thường dùng cho các cửa hàng lớn, buôn bán nhiều loại hàng hóa, không chỉ cho tiêu dùng hằng ngày, mà còn có những thiết bị, vật dụng cao cấp, dùng cho lâu dài (Chữ bách 百 chỉ số nhiều, tương tự như thiên/ngàn, vạn. Thời bao cấp, các cửa hàng bách hóa rất thịnh hành).

Như vậy, chữ hóa trong tạp hóa có tự hình là 貨 (nghĩa là hàng hóa), hoàn toàn khác với chữ hóa 化 trong biến hóa. Ta không thể dùng chữ hóa 化 với nghĩa “biến hóa”, “linh hoạt”, “biến đổi, chuyển thành một dạng khác” (như cách giảng của Tiếng Việt giàu đẹp). Bởi nếu vậy, cửa hàng tạp hóa sẽ trở thành một địa chỉ tuy hàng hóa cũng “đa dạng, hỗn hợp”, nhưng luôn “biến hóa”, “biến đổi”, “linh hoạt”, nay bán thứ này, mai bán thứ khác. Ví như hôm trước ta mới đến mua được thứ bia của hãng này (mà ta ưa thích), thì vài hôm sau trở lại, cửa hàng đã chuyển sang bán loại bia khác (mà ta không thích), thậm chí không bán bia nữa mà là chuyển sang bán...rượu!

Hoàng Trinh Sơn (CTV)

Tham khảo: Mục từ “tạp hóa”, Hán ngữ đại từ điển có giảng là “Bách hóa, các chủng nhật dụng linh tinh hóa vật - 百貨; 各種日用零星貨物”.

Trong Hán ngữ, “linh tinh” là từ ghép đẳng lập, nghĩa là “vụn vặt, số lượng ít” [linh toái, thiểu lượng - 零碎, 少量]. Trong đó, linh 零 nghĩa là “vụn vặt; rải rác, phân tán” [nguyên văn: linh toái, linh tán - 零碎,零散]; còn tinh 星 là “vật nhỏ bé; hình dung nhỏ bé” [chỉ tế tiểu chi vật - 指細小之物; hình dung tế tiểu - 形容細小].

Trong tiếng Việt, linh và tinh đều là những yếu tố phụ thuộc (không có khả năng độc lập trong hành chức) nên linh tinh thường được xếp vào dạng “từ láy”.