Nghệ nhân trẻ làng nghề đúc đồng Trà Đông

Ngọn lửa tại làng nghề đúc đồng Trà Đông (xã Thiệu Trung, Thiệu Hóa) trải qua hàng trăm năm vẫn luôn đỏ rực, hết lớp cha đến lớp con giữ gìn nghề truyền thống, trong đó có những gia đình đã 20 đời kế nghiệp. Sự tiếp nối của người trẻ mang đến cho nghề nhiều đổi mới, để tiếp tục vươn xa. Trong đó, Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Đặng Quốc Toàn thuộc lớp thế hệ trẻ tài năng của làng.

Nghệ nhân Ưu tú Đặng Quốc Toàn bên sản phẩm của mình. Ảnh: Vân Anh

Đặng Quốc Toàn là con trai của NNƯT Đặng Ích Hoàn - một trong những nghệ nhân tiêu biểu, người có công trong việc phục dựng làng nghề truyền thống đúc đồng Trà Đông. Ông nội của anh là Đặng Ích Hoán - người có công lớn trong việc phục chế những chiếc trống đồng theo phiên bản trống đồng Ngọc Lũ bằng phương pháp thủ công truyền thống. Là đời thứ 20 trong gia đình giữ gìn nghề truyền thống, anh Đặng Quốc Toàn vinh dự nhận danh hiệu NNƯT khi mới 25 tuổi - nghệ nhân trẻ tuổi nhất của làng nghề Trà Đông. Cùng với đó, năm 2020 anh nhận danh hiệu Nghệ nhân thợ giỏi làng nghề Việt Nam của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam.

Ngay từ khi còn nhỏ, anh Toàn đã thuộc lòng nhịp điệu làm việc của người thợ đúc, với những công đoạn như tạo mẫu, làm khuôn, nấu và rót đồng, làm nguội, chạm khắc và lên màu cho sản phẩm. Anh cho biết: “Mùi đồng, mùi đất đã cùng tôi lớn lên từng ngày. Chứng kiến cảnh cha ông làm việc tôi cảm nhận được những giọt mồ hôi, tâm huyết, sự vất vả, niềm đam mê, tình yêu nghề của những thợ đúc đồng cần mẫn. Lúc đó, cậu bé trong tôi đã có ước muốn lớn lên sẽ làm một nghệ nhân đúc đồng giống cha, ông mình”.

Theo anh Toàn, đúc đồng là một trong những nghề tinh hoa của dân tộc, không chỉ làng nghề Trà Đông mà còn rất nhiều làng nghề đúc đồng nổi tiếng khác trên khắp Việt Nam. Kinh nghiệm cha truyền con nối thôi chưa đủ mà phải tiếp cận được với kỹ nghệ đúc đồng của những làng nghề, nghệ nhân khác nữa. Nghĩ vậy, không chỉ học nghề từ cha ông, chàng trai trẻ Quốc Toàn còn rong ruổi khắp nơi, đến thử việc tại các làng nghề, tìm hiểu nghệ thuật đúc đồng qua văn bản cổ tại thư viện, bảo tàng các tỉnh Bắc Ninh, Phú Thọ, Nam Định, TP Hà Nội... Cứ thế, kinh nghiệm, hiểu biết của Toàn về đúc đồng ngày một “nặng”, đôi bàn tay thêm nhiều vết chai sần nhưng ngược lại sự khéo léo, điêu luyện thêm nhuần nhuyễn.

Anh đã cùng với cha mình - NNƯT Đặng Ích Hoàn tạo nên nhiều tác phẩm độc đáo. Năm 2009 đúc thành công chiếc trống đồng lớn nhất Việt Nam với đường kính 1,21m, cao 95cm và nặng 364kg; 50 chiếc trống đồng kỷ vật 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội; trống đồng khắc họa hình ảnh cuộc đời Bác Hồ; năm 2011 đúc thành công hai chiếc trống đồng đường kính 79cm, cao 63cm có những hình ảnh về lịch sử Việt Nam trên thân trống; năm 2013 đúc trống đồng, súng thần công, kiếm đồng để dâng tặng Khu lưu niệm Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Quảng Bình...

Đúc đồng là một nghề khó, cần sự kiên trì, bản lĩnh. Để có được sản phẩm đúc đồng đạt tiêu chuẩn cần phải trải qua một quy trình kỹ thuật phức tạp bao gồm cách làm khuôn, pha chế hợp chất, nấu đồng, đúc sản phẩm. Ở giai đoạn nào người thợ cũng phải chú tâm, cẩn thận trau chuốt từng chi tiết. Thời gian thực hiện các công đoạn trên tùy thuộc vào từng sản phẩm, kích thước cụ thể đi kèm, có khi 1 - 2 tháng, cũng có khi kéo dài cả năm mới xong.

Đánh giá về sự tài hoa của thợ, chủ yếu căn cứ vào hoa văn trên mặt trống. Để có thể nắm bắt, thể hiện nguyên vẻ đẹp tinh hoa truyền thống của một chiếc trống đồng, anh Toàn đã dày công nghiên cứu, tìm hiểu ý nghĩa họa tiết trang trí trên bề mặt trống cổ gắn với chiều sâu lịch sử. Họa tiết không đơn thuần chỉ là hình trang trí mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và niềm tự hào dân tộc. Mỗi họa tiết được chạm khắc mang theo sự hiểu biết của người thợ, sự tri ân của thế hệ sau và lòng tự hào về một nghề truyền thống. Hiện tại, anh Toàn đã làm “chủ” xưởng đúc đồng của gia đình.

Cũng giống như bao nghề truyền thống khác, nghề đúc đồng cũng đang đứng trước những vận hội và thử thách trong thời đại mới. Anh Toàn và thế hệ trẻ theo nghề đúc đồng ở Trà Đông biết rằng muốn phát triển nghề, duy trì được làng nghề thì phải thay đổi phương thức sản xuất, ứng dụng công nghệ mới trong chế tác, gia tăng độ tinh xảo để sản phẩm có sức cạnh tranh cao. Việc thích nghi với đời sống hiện đại là nhân tố quyết định đến sự “tồn, vinh” của làng nghề. Bởi vậy, anh luôn nỗ lực đa dạng các sản phẩm như đỉnh đồng, lư đồng, bát hương, vạc đồng, đồ trang trí... Đặc biệt, anh hướng đến xu thế làm đồ trang trí, vật lưu niệm với kích thước nhỏ, xinh xắn cho khách du lịch.

Theo anh, làng nghề hơn nhau là giữ được nét đặc trưng truyền thống. Bởi vậy, anh hạn chế tối đa sự can thiệp của máy móc trong quá trình chế tác mà chủ yếu vẫn phải dựa vào đôi bàn tay khéo léo và trí óc sáng tạo của người thợ.

Bên cạnh đó, anh và gia đình luôn tích cực trong việc truyền dạy nghề. Tuy mới 34 tuổi nhưng anh đã có thâm niên gần 10 năm làm “thầy” với khoảng 100 học viên. Nhiều học viên sau khi thạo nghề đã mở xưởng, trở thành đối tác trong hoạt động kinh doanh của anh; một số ít tiếp tục tu dưỡng trở thành những nghệ nhân như “thầy” Đặng Quốc Toàn.

Vân Anh