Hóa chất độc hại và ám ảnh chiến tranh

Là cựu chiến binh từng đóng quân tại Việt Nam từ tháng 9/1966 đến tháng 6/1969, Patrick Hogan hiểu hơn ai hết về hậu quả của chiến tranh, trong đó có nỗi đau da cam đã và đang giày vò cuộc sống của chính ông và những cựu binh. Đó chính là lý do mà cuốn sách “Mùa xuân vắng lặng - Mùa thu chết chóc của chiến tranh Việt Nam" (Nguyễn Văn Minh dịch, NXB Thế giới) ra đời.

“Mùa xuân vắng lặng - Mùa thu chết chóc của chiến tranh Việt Nam” (Patrick Hogan; Nguyễn Văn Minh dịch, NXB Thế giới).

Từ một người tham chiến

Khi mới nhập ngũ, ông là thành viên của đơn vị 423- một phần trong Tiểu đoàn Tiếp tế và Hậu cần 96 của kho 594 Dã chiến thuộc Bộ Tư lệnh Hậu cần số 1 - đơn vị có vai trò quan trọng trong nỗ lực mở rộng chiến tranh và xây dựng lực lượng của Mỹ tại Việt Nam.

Công việc lái xe đã mang tới cho ông nhiều trải nghiệm, và có cơ hội thỉnh thoảng rời khỏi Cam Ranh. Theo ông, “Việt Nam là xứ sở của vô số các loại côn trùng, sâu bọ hung dữ nhất hành tinh”, như các loài rắn, nhện, rết và cả những loại thằn lằn, chuột, dơi, đỉa, ruồi, rệp, kiến lửa, muỗi vằn. “Không may thay đấy lại là một trong những lý do chính để quân đội Mỹ phun một

lượng lớn các loại thuốc diệt côn trùng khác nhau ở Việt Nam” (tr.65).

Ghi chép của ông như cuốn hồi ký, khắc họa lại những khó khăn cũng như thách thức khi Mỹ bắt đầu tiến vào Việt Nam cùng những ghi chép khác của các tác giả phương Tây khi viết về vùng đất đầy thiếu thốn về vật chất. Các căn bệnh do khác biệt về thổ nhưỡng, khí hậu... cũng được đề cập.

Gần 3 năm ở Việt Nam, “đó là thời kỳ đẹp nhất, đó là thời kỳ tồi tệ nhất, đó là thời đại của trí tuệ, là thời đại của sự ngu ngốc, thời đại của niềm tin, thời đại của sự hoài nghi, đó là mùa của ánh sáng, đó là mùa của bóng tối, là mùa xuân của hy vọng, là mùa đông của tuyệt vọng” (tr.75)

Trở về Mỹ và đảm nhận công việc cảnh sát, từ thập niên 1970 trở đi, ông thấy cơ thể suy yếu dần, kết hợp cùng với cái chết của đồng đội, hạt mầm hoài nghi sâu bên trong ông bắt đầu thức dậy.

Đến hành trình giải mật hồ sơ

Sách gồm 19 chương, đính kèm bảng danh mục các từ viết tắt của hóa chất, cơ quan chuyên môn để người đọc dễ theo dõi. Ngoài ra, ông đã giới thiệu danh mục thuốc trừ sâu được quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh, từ đó trình bày mục đích của việc tìm hiểu về chất độc da cam.

“Cho tới giờ thì tôi chắc rằng hầu như tất cả các bạn đã nghe nói về chất da cam, thậm chí nghe nhiều tới phát ngấy. Nhưng đã bao giờ bạn biết – dù chỉ một chút, về những hóa chất độc hại với sức khỏe nằm trong danh mục thuốc trừ sâu chiến thuật được quân đội Mỹ sử dụng trong cuộc chiến ở miền Nam Việt Nam chưa?” (tr.23).

Từ chính bản thân, ban đầu ông chỉ nghĩ những chứng bệnh như tiểu đường type 2, tim, rối loạn tiêu hóa, rối loạn hô hấp chỉ là những vấn đề thông thường, ai cũng có thể mắc phải. Sau đó lại chứng kiến việc một người bạn có tên Larry White qua đời năm 2009 từng chịu đựng nhiều bệnh tật trước khi mất. Năm 29 tuổi, sau khi hoàn thành “chuyến công tác bất đắc dĩ ở miền Nam Việt Nam”, Larry lên cơn đau tim và sau đó được chẩn đoán là bệnh tim thiếu máu cục bộ. Từ đó, ông không thể làm được những việc đơn giản nếu không có người hỗ trợ.

Larry kiên trì tìm kiếm sự hỗ trợ của DVA (Bộ Cựu chiến binh Mỹ) nhằm hưởng tiền bồi thường và hưởng lương cựu chiến binh. Tuy nhiên, đơn thư về tình trạng bệnh tật của Larry liên tục bị DVA chối bỏ, vì “không đủ bằng chứng cho thấy tình trạng liên quan tới việc đi lính”.

Đến năm 2012, sau khi nghe bài diễn thuyết của cựu tổng thống Barack Obama về chiến tranh tại Việt Nam, Hogan tự nhủ phải tìm hiểu hậu quả cuộc chiến. Hành trình tìm kiếm sự thật của ông bắt đầu từ việc thu thập tất cả các hồ sơ y tế cũ của chính ông và yêu cầu tiếp cận hồ sơ quân nhân của ông ở Trung tâm hồ sơ Nhân sự quốc gia. Trong khi chờ đợi, ông bắt đầu điều tra và nghiên cứu về chất da cam và nhanh chóng phát hiện ra là ông đã tiếp xúc với nhiều loại thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại khác nữa khi còn trong quân đội.

“Vào ngày 1/6/2012, tôi đã đệ trình các khiếu nại về tình trạng thương tật của mình và vì thế tôi đã phải bắt đầu lại cuộc hành trình vào vùng nước âm u, chưa được khám phá, trong hệ thống phức tạp của DVA”, Hogan kể lại.

Bằng cách lần giở lại nhiều tư liệu, nghiên cứu khoa học cũng như các hồ sơ đã được giải mật, Patrick Hogan đã cho ta thấy bức tranh sống động về một trong những chiến dịch tàn nhẫn và phi nhân nhất trong lịch sử chiến tranh sinh học. Với các hồ sơ đã được giải mật, những mối nguy hại từ các hóa chất đã được biết đến ngay từ ban đầu. Tuy nhiên chúng bị lờ đi, hoặc bị đánh tráo bằng các thí nghiệm không hề tương thích. Bằng các nghiên cứu khoa học hiện đại, Hogan lập luận trong khi chứng nhận của Bộ Nông nghiệp chỉ dành riêng cho hóa chất riêng lẻ, thì những gì đổ xuống Việt Nam lại là hỗn hợp vốn phức tạp hơn của rất nhiều chất, dẫn đến độc tính tăng lên nhiều lần. Điều này còn chưa kể đến điều kiện bảo quản, nhiệt độ lưu giữ... khi các chất này rất dễ biến tính, trong những thất thoát khi rải từ máy bay cũng như ngấm vào nước ngầm, len lỏi trong cả thức ăn cũng như thực phẩm của những cựu binh... là không thể tính.

Ông cũng tiết lộ rất nhiều thông tin gây sốc, như không chỉ các cựu binh trên bộ bị phơi nhiễm trực tiếp, mà những cựu lính thủy trên các tàu biển cách xa đất liền cũng có dấu hiệu bị ảnh hưởng sức khỏe. Ông khẳng định nếu chỉ với mục đích giảm trừ tác hại do côn trùng, sâu bọ... gây cho binh lính nước mình, thì có nhiều cách để phía Chính phủ có thể thực hiện, như sử dụng máy móc, phương tiện hạng nặng, thay vì rải các hóa chất mà độc tính của nó chưa được xem xét một cách toàn diện...

Một trang viết của tác giả Patrick Hogan và những hình ảnh người lính Mỹ với bệnh tật sau chiến tranh.

Một điểm lớn khác cũng được Hogan bóc trần là sự thiếu trách nhiệm của các công ty hóa chất. “Đau đớn hơn là chính loại thuốc trừ sâu đang gây ra những vấn đề sức khỏe đối với cựu chiến binh cũng có khả năng gây ra các tổn thương di truyền nghiêm trọng, có thể truyền lại và gây ảnh hưởng xấu lên sức khỏe của con cháu các cựu chiến binh, và thậm chí, với nguy cơ cao, lên cả chắt, chít của họ” (tr.27).

Tác giả nhận thức vấn đề mình đang đương đầu không dễ giải quyết bởi nhiều lý do. Nỗi đau lớn nhất không chỉ là cuộc sống, sức khỏe của cựu binh mà còn là những nguy cơ về mặt di truyền mà họ vô tình, gần như bất lực gửi vào những thế hệ sau. Như lời chân thành mong mỏi “một ngày nào đó các cháu, chắt sẽ đọc được cuốn sách này và hiểu thêm về chiến tranh Việt Nam cùng những ảnh hưởng của nó lên cuộc sống của ông và có thể tới cuộc sống của chính các cháu và con các cháu sau này”.

Ở Việt Nam nỗi đau da cam chưa bao giờ chấm dứt. Khoảng 80 triệu lít chất độc hóa học, trong đó có 60% là chất da cam, chứa 366kg điôxin do quân đội Mỹ rải xuống miền Nam Việt Nam từ năm 1961 đến năm 1971 đã gây nên một thảm họa da cam chưa từng có trong lịch sử loài người. Khoảng 4,8 triệu người Việt Nam đã bị phơi nhiễm chất độc hóa học, khoảng 3 triệu người là nạn nhân chất độc da cam trong đó có nhiều người thuộc thế hệ thứ 2, thứ 3. Hàng trăm nghìn nạn nhân đã chết, hàng trăm nghìn người đang vật lộn với cái chết, hàng trăm nghìn trẻ em bị dị dạng, dị tật bẩm sinh bởi chất độc da cam.

Bằng lối viết chi tiết, sâu sắc và đầy sức mạnh, “Mùa xuân vắng lặng – Mùa thu chết chóc của chiến tranh Việt Nam” không chỉ là lời thú tội mà còn là hồi chuông cảnh báo khi các loại thuốc diệt cỏ, trừ sâu có độc tính tương tự đang được sử dụng tràn lan trong nông nghiệp hiện đại (tr.332); là thông điệp muốn gửi gắm của tác giả Patrick Hogan về những gì chìm trong bóng tối cần được chiếu sáng trước khi quá muộn.

Bài và ảnh: Kiều Huyền