Về vùng lúa nếp Cay Nọi

Được trồng trên những mảnh đất màu mỡ, lớn lên từ mạch nước ngầm ngọt lịm chảy qua xã Quang Chiểu, gạo nếp Cay Nọi nổi tiếng bởi vị dẻo ngọt và hương thơm đặc trưng khó quên. Có lẽ vì thế mà năm 2021 gạo nếp Cay Nọi được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao.

Cánh đồng lúa nếp Cay Nọi tại bản Sáng, xã Quang Chiểu.

Khác với các giống lúa còn lại mỗi năm trồng 2 vụ, lúa nếp Cay Nọi chỉ cấy được 1 vụ/năm. Thời điểm này, bà con xã Quang Chiểu đang hối hả bước vào vụ gieo cấy lúa nếp Cay Nọi. Không khí rộn ràng, tấp nập với những tiếng cười giòn tan trên đồng ruộng.

Giống lúa nếp Cay Nọi vốn có nguồn gốc từ nước bạn Lào, được trồng tại các xã biên giới phía Tây của tỉnh từ nhiều năm về trước. Giống lúa này có đặc điểm rất kén đất, không phải nơi nào cũng có thể gieo cấy được, phải là những vùng đất cao giàu hàm lượng kali và nguồn nước cung cấp cho đồng ruộng đảm bảo cho quá trình sinh trưởng và phát triển tốt. Ban đầu, bà con dân tộc trồng lúa chỉ để phục vụ nhu cầu ăn hằng ngày hay làm bánh vào những dịp lễ, tết nên cả xã Quang Chiểu chỉ có vài chục ha, năng suất trung bình đạt từ 35 - 40 tạ/ha. Nhận thấy giống lúa nếp Cay Nọi phù hợp đồng đất của địa phương, chất lượng gạo ngon, người dân đã mở rộng diện tích gieo cấy để bán ra thị trường. Hiện tại, xã Quang Chiểu có 400ha diện tích đất nông nghiệp, trong đó hơn 300ha diện tích trồng lúa nếp Cay Nọi.

Sở dĩ gạo Cay Nọi trồng trên đất Quang Chiểu ngon hơn bởi nơi đây có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu khác với các vùng khác, nắng nhiều làm cho cây lúa được quang hợp tốt, nhiệt độ trung bình trong năm dao động từ 28 - 30 độ C. Biên độ giữa ngày và đêm chênh lệch nhau tương đối lớn. Điều đó làm cho cây lúa không bị mất năng lượng, hạt lúa liên tục được bổ sung dinh dưỡng. Trải qua quá trình định cư lâu dài, đồng bào dân tộc Thái xã Quang Chiểu đã có một hệ thống các tri thức bản địa quý giá trong sản xuất lúa, kết hợp với ý thức trong việc bảo vệ nguồn giống quý hiếm, nguồn nước, môi trường để phát triển nông nghiệp bền vững. Bên cạnh kỹ thuật trồng và chăm sóc được tích lũy từ lâu đời, người dân địa phương đã biết ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong sản xuất lúa gạo.

Từ khi gạo Cay Nọi trở thành sản phẩm nông nghiệp hàng hóa được thị trường ưa chuộng thì cuộc sống của những người dân xã Quang Chiểu từng bước được nâng lên. Sản phẩm thu hoạch đến đâu tiêu thụ hết đến đó, thậm chí nhiều thương lái còn phải vào tận nơi đặt tiền trước mới mua được lúa. Những khách hàng sành ăn cũng đi ôtô vào tận ruộng hỏi mua khiến ngày mùa ở Quang Chiểu càng tấp nập.

Lớn lên với mùi thơm của cơm nếp, với mong muốn những “hạt ngọc” của quê hương có chỗ đứng trên thị trường, chị Lương Thị Nồng đã thành lập HTX nông lâm Chung Thành. HTX liên kết với 31 hộ dân trên địa bàn xã sản xuất gạo Cay Nọi theo Chương trình OCOP. Các hộ dân này được HTX hỗ trợ kỹ thuật, phân bón và giúp tiêu thụ sản phẩm với giá ổn định. Đây chính là điều kiện để bà con yên tâm phát triển giống lúa gạo đặc sản và nâng giá trị, mở rộng thị trường tiêu thụ, xóa bỏ dần tình trạng “được mùa mất giá”.

Trung bình mỗi vụ, HTX nông lâm Chung Thành thu hoạch khoảng 100 tấn lúa nếp Cay Nọi, tương đương với giá trị gạo thành phẩm từ 700 - 800 triệu đồng/vụ. Dù người dân không bán gạo cho HTX nông lâm Chung Thành, giá bán ngoài của gạo nếp Cay Nọi cũng vượt trội hơn hẳn. Cụ thể, vào chính vụ gạo nếp Cay Nọi có giá từ 30.000 - 40.000 đồng/kg. Theo tính toán, với giá bán tương đối ổn định trong thời gian qua, bà con trồng lúa có thể thu lợi nhuận từ 3 - 3,5 triệu đồng/sào/vụ, tương đương 70 triệu đồng/ha/vụ, cao hơn hẳn các loại cây trồng bản địa. “Nhờ chất lượng tốt và được hỗ trợ tìm đầu ra nên gạo nếp Cay Nọi sản xuất ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó. Thị trường chủ yếu là trong tỉnh và các đầu mối lớn ở TP Hà Nội, tỉnh Ninh Bình” - chị Lương Thị Nồng, giám đốc HTX nông lâm Chung Thành chia sẻ.

Với sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương, tin tưởng rằng gạo nếp Cay Nọi - sản phẩm nông sản độc đáo của xã Quang Chiểu sẽ nhanh chóng được người tiêu dùng trong nước đón nhận. Qua đó, mang lại nguồn thu nhập cao cho người dân, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội và công tác giảm nghèo của xã vùng biên này.

Bài và ảnh: Tăng Thúy