Những vỉa tầng lịch sử - văn hóa núi Trường Lệ

Xứ Thanh có rất nhiều ngọn núi, hang động, miếu mạo, đền đài độc đáo nhưng dãy núi Trường Lệ (TP Sầm Sơn) vẫn tạc nên cho mình một dáng vóc rất riêng, không thể lẫn hòa. Dáng vóc cùng những vỉa tầng lịch sử - văn hóa núi Trường Lệ đã góp phần làm nên sức hút mạnh mẽ, tài nguyên du lịch quý giá của mảnh đất Sầm Sơn nói riêng, xứ Thanh nói chung.

Đền Độc Cước.

Núi Trường Lệ nằm ở phía Đông Nam TP Sầm Sơn, được cấu thành từ những dải núi xếp liên tiếp nhau, hướng từ phía đất liền vươn dần ra tới biển, tạo nên bức tường đá án ngữ, che chở vùng đất biển xinh đẹp này. Theo các tài liệu ghi chép lại, Trường Lệ là dãy núi đá hoa cương diệp thạch, được hình thành cách ngày nay hàng trăm triệu năm. Trải qua quá trình tạo sơn lâu dài tạc nên dáng vóc dải Trường Lệ với 16 ngọn cao thấp có tên gọi độc đáo như: Cổ Giải, Đầu Voi, Phù Thai, hòn Kèo..., trong đó hòn Kèo có độ cao là 84,7m so với mặt nước biển.

Đến với núi Trường Lệ, du khách sẽ được hòa mình vào màu xanh mướt mát của cây lá, hít hà không khí trong lành, tận hưởng cảm giác yên bình, tĩnh lặng, lắng lòng nghe tiếng sóng xô vào đá và chân thành gửi gắm những mong cầu, ước nguyện cùng bảng lảng khói hương... Dưới chân núi Trường Lệ là những vụng tắm vừa thơ mộng, trữ tình vừa phóng khoáng, đẹp đến nao lòng: Vụng Tiên, vụng Ngọc, bãi tắm Vinh Sơn, bãi Ních... Thoạt trông, dãy núi “như một pho tượng vĩ đại hiện ra giống một người đàn bà với những nét cong mềm mại, kiều diễm đang nằm ngửa mặt nhìn vòm trời cao xanh lồng lộng”.

Những ví von, liên tưởng ấy dẫn dắt cảm xúc, gợi lên câu chuyện kỳ ảo xoay quanh sự hình thành của ngọn núi Trường Lệ. Để rồi, từ trong đá, núi, trong những ngôi đền cổ rêu phong ở ngọn núi Trường Lệ này đều gắn với những huyền tích, huyền thoại nhuốm sắc màu tâm linh, cảm động lòng người được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Đó là huyền thoại hòn Trống Mái, huyền thoại về thần Độc Cước - chàng khổng lồ đã xả thân đánh tan loài quỷ biển, quyết xẻ đôi thân mình để che chở cho cuộc sống của người dân... Dãy núi Trường Lệ ôm chứa trong lòng biết bao giá trị lịch sử - văn hóa - tâm linh đặc sắc với hệ thống ngôi đền thiêng như: đền Độc Cước, đền Cô Tiên, đền Tô Hiến Thành, chùa Tranh...

Trong hệ thống truyền thuyết, huyền thoại về những vị thần khổng lồ xứ Thanh, nổi bật nhất chính là vị thần Độc Cước gắn với ngôi đền Độc Cước tọa lạc trên hòn Cổ Giải, dãy Trường Lệ. Tạm gác lại những bộn bề của cuộc sống, du khách bước trên những bậc đá dẫn lên đền Độc Cước, một không gian văn hóa - tâm linh đặc sắc hiện diện trước mắt với cửa Tam quan tạc hai ngài hộ pháp oai vệ cầm gươm đứng canh đền và hai voi đá chầu; đền chính; phủ Mẫu và khu vực sắp lễ...

Ngôi đền chính có kết cấu hình chữ Đinh, cung tiền đường rộng 5 gian. Từ hàng cột cái ngoài đến hàng cột cái trong, một bên đặt giá chiêng, một bên để giá trống, kế đó là hai giá chấp sự và quân cờ cổ. Tại tiền đường có treo câu đối: “Tứ chung anh dục tham thiên địa/ Đức trọng ân thâm trác cổ kim”; tạm dịch: “Khí thiêng hun đúc sánh trời đất/ Đức nặng ân dày suốt cổ kim” (Bùi Xuân Vỹ dịch). Trung đường là ngôi nhà dọc 3 gian, 4 hàng cột bít đốc, thiết kế theo hình chữ Đinh. Hậu cung chia làm hai phần, phần phía ngoài đặt bức tượng thần Độc Cước bán thân, sơn màu đen tuyền. Cung trong uy nghiêm nhất là nơi đặt bệ thờ, trên bệ thờ có khám thờ kiểu long đình sơn son thiếp vàng chiếm phần lớn diện tích; trong khám có linh ngai, thánh vị, hòm sắc của thần. Đền Độc Cước đã trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo; từ ngôi đền được dựng lên bởi tre, mái lợp tranh, đến nay, ngôi đền đã trở thành biểu tượng đẹp, linh thiêng trong đời sống tâm linh của đất và người Sầm Sơn. Chị Hoàng Kim Nhung (Yên Định) hào hứng chia sẻ: “Đây là lần thứ ba tôi cùng gia đình, bạn bè đến vãn cảnh, dâng hương tại đền Độc Cước. Chúng tôi thường đến đây vào dịp đầu xuân năm mới, thành tâm thắp nén hương mong thần linh chứng giám ban cho “con trần” sức khỏe, bình an, may mắn, tài lộc. Ngôi đền tuy không bề thế, nguy nga nhưng cảnh sắc thiên nhiên rất đẹp, lại có lịch sử lâu đời, nổi tiếng linh thiêng nên ai cũng thích thú, mong có nhiều dịp trở lại”.

Ai đã một lần đến với TP Sầm Sơn, đặt chân đến núi Trường Lệ thì không thể bỏ qua danh thắng hòn Trống Mái. Hòn Trống Mái nằm trên sườn dốc thoai thoải của dãy Trường Lệ, gồm ba phiến đá lớn được bàn tay tạo hóa khéo léo tạo tác, sắp đặt. Một phiến đá lớn nằm phía dưới như bệ đỡ vững chãi, phía trên là hai phiến đá nằm khá cân xứng như hình đôi chim. Theo bước thiên di của thời gian, hòn Trống Mái vẫn bền bỉ dâng đời khúc ca tình yêu đượm sắc màu huyền thoại. Câu chuyện tình nghĩa phu thê son sắt, thủy chung của đôi vợ chồng nghèo sống chết có nhau đã thổi linh hồn vào đá núi, khiến sự vật tưởng như vô tri vô giác bỗng có nguồn cội, đời sống riêng. Quan trọng hơn tất thảy, chính huyền thoại dân gian đã khảm sâu vào đá nét đẹp nhân văn sâu sắc, góp phần làm nên thương hiệu danh thắng quốc gia. Kể từ năm 2019 đến nay, Lễ hội tình yêu - hòn Trống Mái được tổ chức đã góp phần tôn vinh vẻ đẹp, ý nghĩa danh thắng, đồng thời đa dạng hóa sản phẩm, thúc đẩy du lịch Sầm Sơn phát triển hơn nữa.

Sau khi đã mê mải với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, đã đắm mình vào không gian văn hóa - tâm linh ở các ngôi đền, chùa, các truyền thuyết, huyền thoại, du khách có thể trải nghiệm cảm giác lần tìm trong những tán lá xanh, bụi cây gai lởm chởm để được “mục sở thị” những dấu tích các khu biệt thự, nghỉ dưỡng cổ của người Pháp trên núi Trường Lệ cách đây cả trăm năm còn lưu lại đến ngày nay. Trong dịp trò chuyện, ông Hoàng Thăng Ngói cho biết: “Khi còn công tác, tôi có đến Trung tâm lưu trữ quốc gia I, Thư viện Quốc gia Việt Nam để giúp cho TP Sầm Sơn tìm kiếm, thu thập tư liệu nhằm xác định dấu mốc du lịch Sầm Sơn có từ bao giờ. Tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, tôi được cán bộ ở đây cung cấp cho một số tư liệu, chủ yếu là các bài báo viết bằng tiếng Pháp. Lần giở trong số đó, tôi tìm được tờ báo có đưa tin, đại ý: Toàn quyền Đông Dương ra nghị định cấp cho Sầm Sơn và Đồ Sơn, mỗi địa phương 8.000 franc (đơn vị tiền tệ cũ của Pháp trước khi được thay thế bằng đồng Euro) để xây dựng khu nghỉ dưỡng cho binh lính Pháp. Đây có thể xem là dấu mốc đầu tiên của quá trình người Pháp vào Sầm Sơn khai thác nghỉ dưỡng”.

Một số tài liệu khi viết về núi Trường Lệ và quá trình hình thành, phát triển du lịch Sầm Sơn, dù tỉ mỉ, chi tiết hay sơ lược, đều khẳng định về dấu ấn khai thác nghỉ dưỡng của người Pháp trên vùng đất này. Trong bài viết “Từ Thanh Hóa đến Sầm Sơn”, được in trong cuốn “Thanh Hóa đẹp tươi” của học giả người Pháp H. Lebreton có đoạn miêu tả rất chi tiết về Sầm Sơn lúc bấy giờ: “Biệt thự của tòa sứ Thanh Hóa với những cột gỗ lim tuyệt đẹp xây gần đền Độc Cước trên núi Mũi Chao - giữa tòa nhà ấy và tọa độ 79 có biệt thự Des Rochers (trên núi) xây trên một mỏm dựng đứng dưới chân sóng vỗ của tỉnh nơi này dành cho các quan chức nghỉ mát”.

Dọc theo chiều dài của đỉnh núi Trường Lệ, hiện có 2 khu vực còn dấu tích của khu nghỉ dưỡng do người Pháp xây dựng từ những năm đầu thế kỷ XX. Một khu dành cho quan thầy người Pháp, giới thượng lưu, quyền cao chức trọng tề tựu về đây tham quan, nghỉ dưỡng; một khu nghỉ dưỡng dành riêng cho vua Bảo Đại. Dẫu không còn giữ được nguyên trạng nhưng những dấu tích này vẫn đủ sức khái quát lên quy mô, mức độ đầu tư và sự tinh tế của người Pháp trong cách vui chơi, hưởng thụ cuộc sống từ hàng trăm năm trước; đồng thời khẳng định sức hút, tiềm năng và bề dày khai thác du lịch nghỉ dưỡng của Sầm Sơn.

Hành trình tháng 3 đang dần khép lại để chuẩn bị đón chào tháng 4 bừng nắng. Đây cũng là thời điểm TP Sầm Sơn bước vào mùa du lịch biển với biết bao háo hức, kỳ vọng. Và dãy Trường Lệ vẫn luôn là điểm đến hấp dẫn, níu lòng du khách khi về với vùng biển xanh, cát trắng, nắng vàng...

Hoàng Linh