Ngăn lại việc đốt tương lai của đồng ruộng

Có tới 70% phụ phẩm trồng trọt bị đốt hoặc xả thải ra môi trường gây ô nhiễm không khí nông thôn nghiêm trọng. Đây là thông tin vừa được Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đưa ra tại hội nghị tham vấn về dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030.

Đốt và đốt, việc đốt đã diễn ra nhiều năm, từ vụ nọ sang vụ kia. Ở thời điểm hiện tại, người nông dân chưa biết phải làm gì có ích hơn việc đốt các phụ phẩm này để giải phóng đồng đất cho vụ mới. Những đống lửa từ rơm rạ, gốc cây lương thực trên đồng ruộng có thể chỉ cháy trong vài phút, vài chục phút, nhưng đang tích góp lại và nguy cơ của nó là đốt đi tương lai môi trường sống của đồng ruộng, rộng hơn là của nông thôn.

Ở đâu đó trên những bài báo, những phóng sự truyền hình, chúng ta thấy rất nhiều nông dân than phiền về chất lượng không khí rất kém, bụi khói ngày càng nhiều bủa vây đồng ruộng, xóm làng. Những căn bệnh lạ bỗng dưng xuất hiện tấn công hoa màu, đàn gia súc, gia cầm. Có những lời than về cánh đồng rộng lớn thế mà ngay mùa nước dâng cũng chẳng có cá tôm.

Môi trường thủy sinh cũng đang là nạn nhân từ những đống lửa hồn nhiên, không được kiểm soát trên bờ.

Xin hãy nhìn nhận thực trạng này qua con số thống kê mà Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Huỳnh Tấn Đạt công bố: Hiện nay, tổng lượng phụ phẩm ngành nông nghiệp vào khoảng 150 triệu tấn mỗi năm, riêng ngành trồng trọt khoảng 94 triệu tấn. Phụ phẩm chủ yếu đến từ các nhóm cây lương thực chính, cây công nghiệp và rau màu. Trong số này rơm rạ chiếm 47%, tuy nhiên có đến 70% bị đốt ngoài đồng hoặc thải ra môi trường, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng không khí.

Bên cạnh đó, hằng năm ngành nông nghiệp phát sinh khoảng 944 tấn bao gói thuốc bảo vệ thực vật sau sử dụng, song tỷ lệ thu gom chỉ đạt khoảng 62,3%. Phần còn lại bị đốt hoặc xả thải trực tiếp ra môi trường.

Điều đó không sai. Chúng ta dễ nhận ra ở nhiều cánh đồng là những hầm, ô chứa được chính quyền hoặc các HTX xây dựng nhằm thu nhận bao bì thuốc bảo vệ thực vật để xử lý an toàn, có tổ chức. Nhưng chúng ta cũng dễ nhận thấy căn bệnh hình thức, người dân chỉ đưa vỏ thuốc bảo vệ thực vật đến nơi thu gom tập trung trong những ngày đầu hoặc khi có sự yêu cầu và giám sát. Còn lại, họ dễ dàng vứt bỏ ngay trên bờ ruộng nhà mình hoặc đốt tại chỗ, không cần biết nó sẽ tác động thế nào.

Khi phụ phẩm trồng trọt được sử dụng làm chất đốt sinh hoạt, rơm rạ được thu gom và được xem là hàng hóa. Đến khi chất đốt được thay thế bằng những sản phẩm mới, nhưng phụ phẩm trồng trọt hoàn toàn chưa mất hết tác dụng. Chúng ta nhận thấy rơm rạ vẫn còn giá trị ở vai trò là phụ trợ cho những ngành sản xuất khác như làm nấm rơm, làm các vật liệu thân thiện... Mới đây, các nhà khoa học thuộc ngành nông nghiệp và môi trường đã đề xuất tận dụng phụ phẩm nông nghiệp cho các mục đích có giá trị gia tăng như sản xuất vật liệu xây dựng, năng lượng tái tạo, phân bón sinh học... Đồng thời, khuyến khích ứng dụng công nghệ tiên tiến như chế biến sinh học tại chỗ, sản xuất enzyme để đẩy nhanh quá trình phân hủy phụ phẩm.

Những giải pháp hay, nhưng cần hơn là tổ chức thực hiện như thế nào. Nếu phụ phẩm trồng trọt không được cơ quan quản lý tham mưu ban hành cơ chế tài chính thu gom, tái chế, không được doanh nghiệp tiếp cận cho những mục đích hữu ích, thì người nông dân vẫn sẽ tiếp tục đốt và đốt. Họ chưa thể làm gì khác được để giải phóng số phụ phẩm này chuẩn bị cho vụ mới.

Tuệ Minh