Một số lỗi sai chính tả do lẫn lộn giữa S và X

Trong tiếng Việt có một số từ thường bị viết sai chính tả, lẫn lộn giữa S và X. Nguyên nhân do phát âm không chuẩn, không nắm được nghĩa yếu tố cấu tạo từ và do thiếu tra cứu cẩn thận. Lỗi này không chỉ xảy ra ở người viết thông thường mà còn với cả nhà biên soạn từ điển. Sau đây là một số lỗi điển hình trong cuốn Từ điển chính tả tiếng Việt (GS.TS Nguyễn Văn Khang - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội - 2018 (phần trong ngoặc kép sau gạch đầu dòng là nguyên văn của từ điển, phần xuống dòng tiếp theo là trao đổi của chúng tôi):

1- “siêu: siêu tán g không viết: xiêu”.

Tác giả từ điển đã đưa ra lời khuyên ngược. Phải viết xiêu tán mới đúng, vì xiêu có nghĩa là trôi nổi, lưu lạc (như Hồn xiêu phách lạc, xiêu lạc, xiêu dạt, xiêu lưu...). Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên, bản có chú chữ Hán cho những từ Hán Việt - Trung tâm từ điển học Vietlex) giảng: “xiêu tán 飄散 [phiêu tán nói trại] đg. [cũ] như phiêu tán. dân phải xiêu tán vì giặc giã”.

2- “lãi: lãi xuất”.

“Lãi xuất” là cách viết sai; viết chuẩn là lãi suất. Đây là một từ Việt gốc Hán, do lợi suất 利率 mà ra. Theo đây, suất 率 là yếu tố gốc Hán, có nghĩa tỉ lệ, mức và thành tố này làm nên nghĩa tỉ lệ phần trăm giữa lãi so với vốn” của từ “lãi suất”.

3- “sử: sử kiện. g không viết: xử”.

Viết xử mới đúng, vì xử 處 là thành tố gốc Hán có nghĩa là phân xử.

4- “sử: sử nữ. g không viết: xử”.

Viết xử nữ mới đúng (từ chỉ “người con gái còn ở nhà với bố mẹ, chưa đi lấy chồng <> Người xử - nữ phải giữ gìn danh - tiết cho trong sạch” - Việt Nam tự điển - Hội Khai trí Tiến đức). Đây là một từ Việt gốc Hán, được Hán ngữ đại từ điển giảng hai nghĩa “1. người con gái còn ở với cha mẹ; 2. chỉ con gái chưa đi lấy chồng, chưa từng quan hệ tính giao.” [nguyên văn: 處女: 1. 指待在家中的婦女; 2. 特指未出嫁, 未曾有過性行為的女子].

Danh ngữ “xử nữ mạc” được (Việt Nam tự điển - Lê Văn Đức) giảng là “Màng trinh, tấm da thật mỏng trong cửa mình người gái còn trinh” và Hán ngữ đại từ điển giảng là: “lớp màng mỏng bịt quanh đường âm đạo, có lỗ tròn, của phụ nữ”. [nguyên văn: 處女膜: 婦女陰道口周圍的一層薄膜].

Còn nếu viết với “sử”, với nghĩa tôn xưng người phụ nữ có học thức trong xã hội phong kiến, thì phải viết là nữ sử 女史, chứ không phải “sử nữ”.

5- “sử: sử tử. g không viết: xử ”.

Viết xử 處 mới đúng. Vì “xử” mới có nghĩa là thi hành án (ví dụ: xử bắn, xử chém); xử tử 處死 nghĩa là xử tội chết, thi hành án tử hình. Hán ngữ đại từ điển giảng: “xử tử: 2. xử tử hình; chấp hành án tử hình; 3. giết chết (phiếm chỉ)”. [nguyên văn: 處死 [chǔ sǐ] 2. 判處死刑; 執行死刑 3. 泛指殺死].

6- “sử: tình sử, xét sử. g không viết: xử”.

Phải viết xử trong xét xử mới đúng, vì xử ở đây có nghĩa là xem xét và giải quyết việc tố tụng, phạm pháp, tranh chấp,... Trong tiếng Việt không có khái niệm “xét sử”. Điều kỳ lạ là cả hai cuốn Từ điển chính tả tiếng Việt, một của GS. Nguyễn Văn Khang và một của PGS.TS Hà Quang Năng đều mắc lỗi sai này.

7- “sửu: tài sửu. g không viết: sỉu”.

Viết “sửu” hay “sỉu” đều không đúng. Tài xỉu 大小 (đại tiểu) là một trò cờ bạc có tên đầy đủ là đổ đại tiểu 賭大小. Theo đây, xỉu là phiên âm của tiểu 小 (bính âm: xiǎo), nên phải viết tài xỉu.

Những lỗi sai chính tả trên đây thuộc loại nghiêm trọng. Điều nguy hại ở chỗ, tác giả Từ điển chính tả tiếng Việt không chỉ đưa ra cách viết sai, mà liền sau đó còn “cẩn thận” đưa ra lời khuyên “không viết...”, để chỉ dẫn cho độc giả viết ngược hoàn toàn so với chuẩn chính tả hiện hành.

Hoàng Tuấn Công (CTV)