Dáng vóc thành phố hai bên bờ sông Mã - Bài 1: Vùng đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng

TP Thanh Hóa nằm hai bên bờ sông Mã hùng vĩ và trù phú. Vùng đất cổ này, không chỉ ôm trong mình một nền văn hóa với bản sắc riêng, mà còn là nơi hội tụ khí thiêng sông núi, có truyền thống vẻ vang trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước. Bởi vậy, cách đây 216 năm, nơi đây đã được lựa chọn để trở thành trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa - xã hội của xứ Thanh.

Một góc TP Thanh Hóa hôm nay. (Ảnh: Phạm Nam)

Tìm về nguồn cội

Lần giở lại từng trang lịch sử của xứ Thanh, chúng ta tự hào bởi nền văn minh của người Việt cổ đã ra đời và phát triển trải qua hàng chục vạn năm ngay trên mảnh đất quê hương. Núi Đọ nằm bên bờ hữu ngạn của sông Mã và sông Chu, trải rộng trên địa phận 2 xã Thiệu Tân (Thiệu Hóa) và Thiệu Khánh (TP Thanh Hóa). Cuối năm 1960, núi Đọ được các nhà khảo cổ học trẻ tuổi Việt Nam cùng với giáo sư P.I.Boriskovski (Liên Xô cũ) phát hiện, nghiên cứu và chứng minh, nơi đây đã tồn tại một nền văn hoá sơ kỳ thời đại đá cũ. Người nguyên thuỷ đã từng sinh sống ở núi Đọ, cách ngày nay khoảng 30-40 vạn năm. Qua nhiều đợt khai quật, các nhà khảo cổ học tìm thấy ở núi Đọ số lượng lớn công cụ lao động bằng đá của người nguyên thuỷ, như: Hạch đá, mảnh tước, rìu tay... Vì vậy, các nhà khảo cổ học đã gọi di tích núi Đọ là một “di chỉ xưởng”. Ngày nay, trên sườn phía Ðông và phía Tây Nam núi Ðọ, vẫn còn nhiều mảnh tước, mảnh ghè nằm rải rác. Việc phát hiện di chỉ núi Đọ của các nhà khảo cổ đã tạo nên tiếng vang lớn; đồng thời, cũng khẳng định Thanh Hóa là nơi xuất hiện và chứng kiến buổi bình minh của lịch sử dân tộc. Kết quả khai quật, nghiên cứu khảo cổ học từ năm 1960 cũng cho thấy Đông Khối - nay thuộc phường Đông Cương là nơi cư trú, là một trung tâm chế tác công cụ đá đạt trình độ kỹ thuật đỉnh cao, với diện tích rộng khoảng 160.000m2.

Chùa Đông Sơn tại làng cổ Đông Sơn. (Ảnh: Trần Thanh)

Cách Núi Đọ không xa là làng cổ Đông Sơn, thuộc phường Hàm Rồng. Ngôi làng nằm gọn trong thung lũng, được bao quanh bởi hệ thống núi đá vôi với nhiều hang động và một bên là dòng sông Mã. Năm 1924, ông Nguyễn Văn Lắm, một nông dân ở xóm Nghĩa trong làng, đi câu dọc bờ sông Mã đã phát hiện và thu được các hiện vật bằng đồng bao gồm: Bộ ấm chén pha trà, trống đồng. Sau phát hiện của ông Lắm, một người Pháp có tên là L.Paijot được ủy nhiệm tiến hành khảo cổ học di tích Đông Sơn. Những cổ vật ông ta tìm thấy được học giả người Pháp là V.Golubew công bố năm 1929 đã gây tiếng vang lớn, khiến các học giả thời đó vô cùng sửng sốt, xác nhận rằng các di vật đó thuộc về một nền văn hóa riêng biệt. Năm 1933, học giả người Áo là R.Heine – Geldern đề nghị đặt tên nền văn hóa này là Văn hóa Đông Sơn”. Kể từ đó, thuật ngữ Văn hóa Đông Sơn được dùng phổ biến trên thế giới để chỉ thời kỳ văn minh đầu tiên của người Việt cổ - mốc thời gian ra đời của Nhà nước Văn Lang - Đại Việt - Việt Nam. Tên của ngôi làng nhỏ Đông Sơn đã trở thành tên của một nền văn hóa rực rỡ thuộc thời đại kim khí cách đây từ 2.000 đến gần 3.000 năm. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, các tầng văn hoá khai quật được đã thể hiện rõ ngôi làng có lịch sử định cư liên tục của con người từ thời cổ cho đến nay.

Khu di tích lịch sử văn hóa Hàm Rồng. (Ảnh: Phạm Nam)

Theo dòng chảy của lịch sử, mùa xuân năm 1804, vua Gia Long chỉ dụ dời trấn thành Thanh Hoa từ làng Dương Xá, xã Thiệu Dương về làng Thọ Hạc. Sau đó, công việc xây dựng trấn thành được gấp rút triển khai. Trấn thành được xây dựng theo hình lục lăng, có hào bao quanh mặt ngoài với 4 cửa gồm: Cửa Tiền phía Nam, cửa Hậu phía Bắc, cửa Tả phía Đông Nam và cửa Hữu phía Tây Nam. Bởi vậy, tên gọi là Hạc Thành xuất hiện từ đó. Năm 1841, vua Thiệu Trị đổi tên Trấn thành Thanh Hoa thành Thanh Hóa. Đến tháng 7-1889, vua Thành Thái ký đạo dụ thành lập thị xã Thanh Hóa bao gồm 7 làng. Cuối tháng 5-1929, người Pháp quyết định thành lập TP Thanh Hóa là thành phố cấp 3. Giai đoạn sau Cách mạng Tháng Tám thành công, chuyển thành thị xã Thanh Hóa. Ðể phát huy và nâng cao vai trò, vị thế của trung tâm tỉnh lỵ lớn, ngày 1-5-1994, Thủ tướng Chính phủ đã ký Nghị định số 37/CP-TTg, nâng cấp thị xã Thanh Hóa lên TP Thanh Hóa với 15 phường, xã. Năm 2014, TP Thanh Hóa được công nhận đô thị loại 1. Sau nhiều lần được điều chỉnh mở rộng địa giới hành chính, TP Thanh Hóa có diện tích tự nhiên 146,77 km2 với 34 phường, xã. Trong tương lai, thành phố hai bên bờ sông Mã tiếp tục được quy hoạch mở rộng để tạo đà cho sự phát triển.

Cầu Hoàng Long và Cầu Hàm Rồng, cây cầu nổi danh với những chứng tích lịch sử anh hùng. (Ảnh: Phạm Nam)

Hòa quyện với nền văn hóa cổ, vùng đất Hạc Thành còn có một hệ thống di tích, các lễ hội, trò chơi, trò diễn dân gian truyền thống giàu giá trị nhân văn. Trên địa bàn thành phố hiện có 232 di tích lịch sử văn hóa, khoảng 40 lễ hội truyền thống với nhiều màu sắc đặc trưng của từng địa phương. Đây đều là các loại hình nghệ thuật dân gian hấp dẫn, do chính người dân lao động sáng tạo ra trong hàng trăm năm trước, tiêu biểu như: Trò hát múa “Tú Huần” ở xã Hoằng Quang; làn điệu “Hò sông Mã” của các phường, xã dọc hai bên bờ sông Mã... Ngoài ra, TP Thanh Hóa còn có nhiều di tích lịch sử cách mạng như hồ Máy Đèn, đồi C4, cầu Hàm Rồng... với những chiến công còn rạng danh sử sách... Những giá trị văn hóa, lịch sử cách mạng đó không chỉ là chứng tích hào hùng của quê hương trong hàng nghìn năm lịch sử lập nước và giữ nước, mà còn được xem như một tài nguyên để khai thác phát triển du lịch văn hóa tâm linh.

Biến tiềm năng thành thế mạnh phát triển

Với vị trí địa lý quan trọng, TP Thanh Hóa nổi bật với các di tích lịch sử văn hóa, không chỉ về mặt số lượng mà cả về mặt giá trị. Các di tích lịch sử, văn hóa của thành phố vừa có giá trị đặc sắc và vừa rất điển hình về mặt du lịch mà không nơi nào có được. Tại hội thảo góp ý vào dự án nghiên cứu bảo tồn hồi sinh di sản, mô hình công viên khảo cổ và ý tưởng quy hoạch phân khu Hàm Rồng - Núi Đọ, thuộc khu vực vành đai xanh phía Tây thành phố do Công ty CP Tập đoàn T&T tổ chức, GS.TS Hoàng Đạo Kính, Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho rằng: “Dự án mang lại cho TP Thanh Hóa một khu vực vành đai xanh, một vùng ngoại vi đặc sắc mà không nơi nào có được, ngay cả các thành phố lớn như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh. Nếu Thanh Hóa nhận thức được vấn đề đó, thì có thể tạo ra giá trị riêng biệt chỉ có ở Thanh Hóa, bởi đây là vùng đất lịch sử, văn hóa, tâm linh”.

Công viên Hàm Rồng. (Ảnh: Phạm Nam)

Hội tụ đầy đủ các yếu tố về văn hóa cổ xưa, truyền thống lịch sử, thiên nhiên kỳ vĩ nên TP Thanh Hóa đã khẳng định được vị trí du lịch của mình trong chiến lược phát triển du lịch của đất nước. Theo phân vùng trong chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, TP Thanh Hóa nằm trong Vùng du lịch Bắc Trung bộ, gắn với vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và hành lang du lịch Đông - Tây. Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Vùng Bắc Trung bộ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, xác định TP Thanh Hóa cùng với Sầm Sơn và Tĩnh Gia gắn với hệ thống Di tích Hàm Rồng, đô thị du lịch Sầm Sơn, hệ thống bãi biển huyện Quảng Xương, Khu Kinh tế Nghi Sơn là một trong số các địa bàn trọng điểm du lịch của vùng. Theo đó, điểm Di chỉ khảo cổ Núi Đọ cùng với Khu Di tích danh thắng Hàm Rồng được xác định là một trong 25 điểm du lịch địa phương của vùng Bắc Trung bộ. Còn trong chiến lược phát triển du lịch của tỉnh đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030, TP Thanh Hóa được xác định là một trong 3 cụm trọng điểm phát triển du lịch của tỉnh cùng với Sầm Sơn, Hải Tiến, Thành Nhà Hồ, Lam Kinh, suối cá Cẩm Lương, Nghi Sơn, Bến En. Theo đó, thành phố sẽ hình thành các loại hình du lịch đô thị, du lịch tìm hiểu lịch sử, du lịch tìm hiểu khảo cổ. Bên cạnh đó, thành phố còn nằm trên hành lang giao thông Bắc - Nam theo Quốc lộ 1A và tuyến đường sắt xuyên Việt, nên đây là điểm dừng quan trọng trong hệ thống các tuyến, điểm du lịch quốc gia.

(Ảnh: Phạm Nam)

Để biến tiềm năng thành những giá trị kinh tế lớn lao, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP Thanh Hóa lần thứ XX, nhiệm kỳ 2015-2020, xác định “Phát triển dịch vụ, trọng tâm là dịch vụ du lịch” là 1 trong 4 chương trình trọng tâm. Giai đoạn 2016-2020, thành phố đã phát huy mọi nguồn lực đầu tư hoàn thiện cơ sở vật chất phục vụ cho du lịch. Đáng kể nhất là thành phố đã đầu tư xây dựng và mở rộng nhiều tuyến đường kết nối với các điểm du lịch, như: Đường Tiên Sơn nối động Tiên Sơn, đường Tiên Sơn - Hạc Oa, đường Đồng Cổ, đường Trần Khát Chân; cải tạo các tuyến đường trong Khu Di tích lịch sử văn hóa Hàm Rồng, đồi C4, đền thờ Lê Uy – Trần Khát Chân, nội thất đồ thờ trong đền thờ Bà mẹ Việt Nam Anh hùng và các Anh hùng liệt sĩ, động Long Quang. Cùng với ngân sách Nhà nước, các doanh nghiệp cũng đã đầu tư xây dựng nhiều công trình hạ tầng phục vụ du lịch, như: Bến tàu du lịch Hoàng Long, làng văn hóa dân tộc xứ Thanh,... với tổng kinh phí khoảng 165 tỷ đồng. Đến nay, hạ tầng du lịch của thành phố được cải thiện đáng kể, các dự án đầu tư du lịch phát triển cả về số lượng và quy mô. Bên cạnh đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến đầu tư phát triển du lịch, trong 5 năm qua, thành phố đã xây dựng được nhiều sản phẩm du lịch mang sắc thái riêng. Nổi bật là thành phố triển khai các đề án “Phát triển các loại hình du lịch trải nghiệm đồng quê”, “Khôi phục, bảo tồn và phát huy trò chơi, trò diễn dân gian”. Đồng thời, công bố Khu du lịch văn hóa Hàm Rồng, Di chỉ khảo cổ học Đông Sơn là khu du lịch cấp tỉnh và tuyến tham quan du lịch làng cổ Đông Sơn “Ngược xuôi sông Mã”. Đáng chú ý, các tuyến, điểm du lịch của thành phố đã có sự kết nối với các huyện trong tỉnh. Với những bước đi vững chắc, du lịch của thành phố đã thu được những kết quả đáng phấn khởi. Lượng khách du lịch đến thành phố trong 5 năm qua đạt 8,33 triệu lượt người, tăng 38% so với giai đoạn 2011-2015; doanh thu từ dịch vụ du lịch ước đạt 8.150 tỷ đồng.

(Ảnh: Phạm Nam).

Với mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, thành phố đã và đang tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả các đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị của làng cổ Đông Sơn”, “Khôi phục, bảo tồn và phát huy giá trị trò chơi, trò diễn dân gian trên địa bàn TP Thanh Hóa giai đoạn 2018-2025”. Đây sẽ là cơ sở để xây dựng và phát triển sản phẩm du lịch văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Về lâu dài, thành phố xác định phương hướng đầu tư xây dựng hệ thống sản phẩm du lịch đặc trưng, thương hiệu của địa phương, gắn với thực hiện đồng bộ các nhiệm vụ chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu kinh tế, tạo ra các sản phẩm, dịch vụ chủ lực, mũi nhọn. Cùng với đẩy mạnh việc tuyên truyền, quảng bá du lịch thành phố, nhằm tạo sức lan tỏa rộng lớn về văn hóa, danh lam thắng cảnh, sản phẩm du lịch, ẩm thực đặc trưng của vùng đất Hạc Thành, thành phố tiếp tục cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, nhất là thu hút đầu tư vào lĩnh vực du lịch. Đặc biệt, thành phố đang trong quá trình nghiên cứu, hoàn thiện quy hoạch, kêu gọi nhà đầu tư để đưa khu vực Hàm Rồng - Núi Đọ đạt tầm vóc quốc gia và quốc tế. Đồng thời, biến nơi đây trở thành khu di tích quốc gia đặc biệt, tiến tới trở thành di sản văn hóa thế giới. Ngoài ra, lãnh đạo của TP Thanh Hóa luôn cầu thị lắng nghe các ý kiến đóng góp của khách du lịch, mời chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước để đánh giá tìm ra các giải pháp đột phá cho phát triển du lịch.

Bài 2: Sức vươn thành phố.

Trần Thanh