Hướng tới Kỷ niệm 60 năm Hàm Rồng chiến thắng: Phượng Đình những ngày khói lửa

“Chúng tôi đã sống trong hoàn cảnh vô cùng khó khăn về kinh tế nhưng lại giàu lòng yêu nước. Những ngày kháng chiến chống Mỹ sục sôi, chúng tôi đã tham gia bảo vệ cầu Hàm Rồng. Bao gian khó, mất mát ngày ấy sẽ mãi là dấu ấn khó phai mờ. Chiến thắng Hàm Rồng mãi là khúc ca bất tử về truyền thống kiên cường của vùng đất và người Phượng Đình một thời bom đạn”. Đó là tâm sự của bà Nguyễn Thị Mạy, tổ dân phố Phượng Đình 2, phường Tào Xuyên (TP Thanh Hóa) trong dịp kỷ niệm 60 năm Hàm Rồng chiến thắng (3, 4/4/1965 - 3, 4/4/2025).

Nhà văn hóa phố Phượng Đình 2 được đầu tư khang trang, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của người dân.

Căn nhà bà Mạy nằm sâu trong ngõ, nhưng rất sạch sẽ và thoáng mát. Bà Mạy trò chuyện với chúng tôi về những ngày khói lửa ác liệt của quân và dân Hàm Rồng - Nam Ngạn cùng với Nhân dân xã Hoằng Anh (cũ) nay là phường Tào Xuyên, TP Thanh Hóa cùng tham gia quyết chiến với giặc Mỹ, bảo vệ bằng được cầu Hàm Rồng. Thời đó, nam giới ở địa phương đã vào mặt trận phía Nam nên trong làng chủ yếu là người già, trẻ nhỏ và những cô gái tuổi mười tám, đôi mươi. Những ngày lịch sử ấy khiến bà Mạy và 6 chị em dân quân (1 bà đã mất) mỗi khi nhắc đến đều tự hào và rưng rưng xúc động.

Làng Phượng Đình (nay là Phượng Đình 1 và Phượng Đình 2) có giá trị về mặt quân sự (giáp cầu Hàm Rồng, có đường sắt Bắc - Nam chạy qua và nằm giao nhau với Quốc lộ 1A - trọng điểm giao thông huyết mạch của cả nước) nên giai đoạn chống Mỹ, đỉnh cao là thời kỳ chống chiến tranh phá hoại miền Bắc, Phượng Đình và Hàm Rồng lại thêm một lần nữa chịu những trận máy bay địch thả bom quần thảo, phá cầu nhằm chia cắt giao thông không cho chi viện sức người, sức của vào miền Nam. Những trận thả bom của địch vào các vùng trọng điểm là cầu Tào, cầu Hàm Rồng, hệ thống trận địa pháo phòng không trước làng và hệ thống kho tàng của Trung đoàn 228 phòng không, nhằm tiêu diệt và cắt đứt nguồn tiếp tế vũ khí, quân lương cho các trận địa pháo cao xạ...

Gian khổ, ác liệt nhưng cán bộ lãnh đạo, lực lượng chiến đấu và người dân làng Phượng Đình quyết không nao núng. Đặc biệt, lực lượng xung kích chủ lực trong sản xuất và chiến đấu của làng lúc này lại chủ yếu là phụ nữ. Trong số đó có 7 cô gái dân quân được điều động phục vụ trận chiến đấu bảo vệ cầu Hàm Rồng, gồm: Lại Thị Đường, Nguyễn Thị Môn, Nguyễn Thị Bối, Nguyễn Thị Tập, Nguyễn Thị Mạy, Nguyễn Thị Xa và Nguyễn Thị Cảo (bà Cảo đã qua đời).

Bà Mạy kể lại: "Năm 1965, 1966 Mỹ đánh phá ác liệt, tôi và 6 chị em vào đội xung kích được học 10 ngày về sử dụng pháo cao xạ. Nhớ nhất là ngày 21, 22 và 23/9/1966, mỗi ngày chúng đánh tới 19 lần vào nhiều mục tiêu: cầu, đường, trận địa và cả vào làng. 5 chị em tôi được bố trí vào các khẩu đội để chiến đấu, 2 chị còn lại làm nhiệm vụ hậu cần. Vừa bàn giao công việc thì bị máy bay Mỹ quần thảo từ 8 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Chúng có hàng chục máy bay lượn khắp bầu trời để trinh sát, yểm hộ ném bom rất ác liệt, rầm rập cả bầu trời. Bộ đội hy sinh nhiều, 7 chị em tôi bị sức ép, trong đó có chị Cảo, chị Tập bị vùi lấp nhưng được đồng đội và dân quân đào bới đưa về trạm hồi phục sức khỏe. Được sự quan tâm, động viên của cấp trên, ngay sau khi ổn định sức khỏe, chị em chúng tôi lại tiếp tục ra chiến đấu, tham gia khắc phục hậu quả. Tuy gian khó, hiểm nguy nhưng chị em chúng tôi vẫn tiếp tục làm nhiều việc, như: thay pháo thủ, cải táng, băng bó thương binh, san lấp hố bom để khôi phục đoạn đường sắt bị hỏng...".

Bà Nguyễn Thị Mạy hồi ức về kỷ niệm tham gia chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của Mỹ bảo vệ cầu Hàm Rồng.

Không thể thống kê được bao nhiêu lần chiến đấu căng thẳng của 7 chị em dân quân và Nhân dân làng Phượng Đình trong cuộc chiến bảo vệ cầu Hàm Rồng. Họ đã đưa cơm, tải đạn ra trận địa cho bộ đội; vận chuyển hàng trăm thương binh, liệt sĩ từ trận địa về bệnh xá trung đoàn cứu chữa, chôn cất và cả tiếp máu để cứu chữa thương binh... Phượng Đình đã trở thành một làng chiến đấu thực sự, một căn cứ hậu cần trực tiếp của Trung đoàn 228 phòng không. Cả làng Phượng Đình cùng sát cánh với trận địa, người ra phục vụ giải quyết hậu quả sau mỗi trận đánh, người ở làng bện mũ rơm cung cấp cho bộ đội, người ra sức cày cấy không để một tấc đất hoang, bảo đảm nguồn lương thực... Mỗi người dân làng Phượng Đình không xa dời trận địa, bám từng thửa đất, mái nhà để bảo vệ bằng được cầu Hàm Rồng, làm tốt vai trò hậu phương.

Trong câu chuyện của bà Mạy có nhắc đến người anh là xã đội trưởng Nguyễn Viết Dua. Trong ký ức của bà và các chị em dân quân trong làng, thì ông Dua thời ấy thực sự là người anh, người chiến sĩ dũng cảm. Ông chỉ đạo, triển khai, phân công nhiệm vụ rất bài bản và động viên kịp thời. Điều đó giúp cho bà Mạy và nhiều dân quân khác trong làng yên tâm, vững tin hơn vào trận chiến.

Ông Dua nhập ngũ từ tháng 2/1960 đến tháng 4/1964 tại Đại đội 5, Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 57 (Sầm Sơn), ông được kết nạp Đảng năm 1962 tại đơn vị. Sau hơn 4 năm hoàn thành nhiệm vụ trở về địa phương, tháng 5/1964, ông làm xã đội trưởng đúng thời điểm Mỹ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc bằng không quân và hải quân. Ông lao ngay vào cuộc chiến đấu với tất cả nhiệt huyết và tinh thần trách nhiệm trước Tổ quốc và Nhân dân. Ông đã chỉ huy dân quân toàn xã trong những ngày chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ rất kiên cường. Ông Dua bị thương ở đầu và được đưa về Bệnh xá Trung đoàn 228 điều trị. Với những đóng góp trong trận chiến đấu lịch sử bảo vệ cầu Hàm Rồng, ông Dua được tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Nhì, vinh dự đại diện cho lực lượng dân quân cùng với các bà Nguyễn Thị Hằng, Ngô Thị Tuyển được ra Hà Nội gặp Bác Hồ và dự lễ mừng công quyết thắng toàn quân năm 1967...

Những câu chuyện về cầu Hàm Rồng huyền thoại và những người anh hùng đã xả thân bảo vệ cây cầu và mảnh đất Hàm Rồng vẫn luôn được kể lại trong ký ức của những nhân chứng lịch sử, qua sách, báo nhằm nhắc nhở thế hệ trẻ biết trân trọng quá khứ, trân trọng sự hy sinh xương máu của biết bao người đã ngã xuống để mang lại cuộc sống hạnh phúc và yên bình cho hôm nay. Phượng Đình 1, Phượng Đình 2 vẫn luôn là một trong những đơn vị xuất sắc của phường Tào Xuyên. Dừng chân trên vùng đất một thời khói lửa, người ta không chỉ nhớ lại lịch sử oai hùng mà còn chứng kiến những đổi thay của vùng quê cách mạng. Quá trình phát triển, làng Phượng Đình có nhiều đổi mới, hệ thống hạ tầng giao thông được đầu tư, những tuyến đường rộng kết nối giao thương thuận lợi hơn. Nhất là phát huy lợi thế chuyển đổi kinh doanh, dịch vụ thương mại đa ngành nghề; lao động trẻ có việc làm ổn định trong cơ quan, Khu Công nghiệp Hoàng Long (phường Tào Xuyên); thu nhập bình quân đầu người năm 2024 đạt 76 triệu đồng; các phong trào văn hóa, thể thao diễn ra sôi nổi tạo sự đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng dân cư, tích cực tham gia thực hiện các tiêu chí phố kiểu mẫu, phấn đấu về đích phố kiểu mẫu năm 2025.

Bài và ảnh: Lê Hà