“Đài vọng cảnh” giữa phố biển

Đến với Sầm Sơn, du khách không chỉ được đắm mình trước vẻ đẹp của bãi biển trong xanh, hiền hòa thơ mộng mà còn dễ dàng bị cuốn hút bởi nhiều di tích, danh thắng vốn mang trong mình những câu chuyện hay một đời sống riêng. Trong đó, đền Độc Cước gắn với các lễ hội liên quan là một ví dụ điển hình.

Đoàn rước kiệu của các phường, xã tại lễ hội Cầu Phúc.

Đền thờ thần Độc Cước từ lâu đã rất quen thuộc với nhiều người dân xứ Thanh, khi gắn với quan niệm “mẹ Phủ Na, cha Độc Cước” vào mỗi độ tết đến xuân về. Đền nằm trên hòn Cổ Giải thuộc núi Trường Lệ, nên muốn lên đền, du khách phải bước lên 43 bậc đá khá dốc và hẹp. Đền Độc Cước giàu giá trị không chỉ bởi lối kiến trúc theo kiểu chuôi vồ (thế kỷ XVII), hiên quay về hướng Tây theo quan niệm của người xưa là hướng vững chãi nhất; mà còn bởi liên quan đến nhân vật được thờ phụng trong đền.

Đền được dân gian thần thánh hóa và truyền tụng xuất phát từ câu chuyện về vị thần được thờ phụng: Theo truyền thuyết, năm ấy một cơn đại hồng thủy đã cuốn hết thảy mọi thứ ra biển Đông, một người phụ nữ mang thai gần tới ngày sinh hạ bị nước lũ cuốn trôi ra biển, khi nước rút sóng đẩy người phụ nữ vào bờ, thuộc làng Kẻ Trường. Dân làng khóc thương nàng, lấy đất, đá đắp thành nấm mộ, tạo nên dãy núi Trường Lệ (có nghĩa là nước mắt dài). Từ trong bụng người mẹ đó sinh ra cậu bé khôi ngô, chẳng bao lâu sau đã trở thành một chàng trai vạm vỡ, sức khỏe phi thường, hàng ngày giúp đỡ dân làng. Cũng vào thời điểm này xuất hiện một loài thủy quái thường ăn thịt ngư chài mỗi khi ra biển, lúc lại vào làng sát hại dân lành, khiến nhiều người hoang mang, bỏ làng đi nơi khác kiếm sống.

Để diệt bầy thủy quái, chàng đã tự xé thân mình làm đôi. Một nửa theo người dân ra khơi đánh cá, một nửa lưu lại trên hòn Cổ Giải để chống loài quỷ biển bảo vệ người dân. Bàn chân của chàng đã in sâu vào núi đá truyền lại đến muôn đời. Câu chuyện cũng là một ẩn dụ phản ánh khát vọng chinh phục tự nhiên, chống lại thiên tai địch họa của cha ông ta để dựng xây cuộc sống.

Tưởng nhớ công ơn của thần, người dân đã lập đền thờ ngay cạnh tảng đá có vết lõm lớn. Đền được lập từ thời Trần, dựng lại vào thời Lê và trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Đền gồm 3 cung là tiền đường, trung đường và hậu cung; đồng thời, đền còn giữ được nhiều hiện vật, tượng quý như bức tượng thần Độc Cước chạm khắc tinh xảo đặt tại trung đường. Ngoài đền chính, trong tổng thể di tích còn có gác Nghênh phong phía Bắc, phủ Mẫu phía Nam, miếu Thổ Thần và miếu Sơn Thần. Trải qua hàng trăm năm tồn tại, nhân vật được thờ phụng trong đền đã được suy tôn là “Độc Cước chân nhân”, “Sơn Tiên Độc Cước” và được ban sắc phong “Thượng đẳng phúc thần” để Nhân dân trong vùng bốn mùa cúng tế.

Do vậy, gắn với tục thờ thần Độc Cước là các lễ hội diễn ra theo chu trình thời gian, theo mùa và gắn với nhân sinh quan của cư dân ngư nghiệp nơi đây... Thông thường, lễ hội Cầu Phúc đền Độc Cước diễn ra vào 16/1 âm lịch, sẽ mở đầu cho chuỗi sinh hoạt văn hóa của người Sầm Sơn trong năm. Lễ hội được tổ chức trang trọng, với nghi lễ rước kiệu của các đoàn, đến từ các phường, xã trên địa bàn thành phố gồm: kiệu làng Núi, kiệu làng Triều, kiệu đền Bà Triều, kiệu đền Đề Lĩnh, kiệu đình - chùa Lương Trung, kiệu làng Cá Lập... Kiệu được rước qua các con đường, tuyến phố, rồi tập trung về sân đền Độc Cước. Tại đây, lễ cầu phúc, lễ tế tôn ty diễn ra trang trọng, thành kính. Đây là những nghi lễ truyền thống, thể hiện sự thành kính của cư dân nơi đây đối với nhân vật được thờ phụng và cầu mong cho nhân khang vật thịnh. Lễ hội còn được tiếp nối bằng nhiều trò chơi dân gian như vật dân tộc, đi cà kheo, đánh cờ, dân vũ... hết sức đặc sắc và sôi động.

Đền Độc Cước nhìn từ trên cao.

Sau lễ hội Cầu Phúc, đến giữa năm, người dân Sầm Sơn lại tổ chức lễ hội Bánh Chưng - Bánh Giầy (12/5 âm lịch). Đây là một trong những lễ hội lớn, mang đậm dấu ấn riêng về văn hóa tâm linh của người dân Sầm Sơn, đồng thời nhắc nhớ truyền thuyết hoàng tử Lang Liêu sáng tạo ra bánh chưng, bánh giầy làm lễ vật dâng lên Vua Hùng, thể hiện lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ. Đây cũng là dịp để người dân Sầm Sơn bày tỏ sự tôn vinh và tri ân công đức của thần Độc Cước, vị thần đã xẻ đôi thân mình để bảo vệ bình yên cho Nhân dân cả trên đất liền và ngoài biển cả. Tham gia lễ hội, mọi người cùng nhau cầu mong cho mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng, cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, tôm cá đầy thuyền, cho du lịch Sầm Sơn ngày càng khởi sắc.

Với những nét độc đáo, di tích đền Độc Cước được xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa quốc gia năm 1962, Lễ hội đền Độc Cước được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia (năm 2018). Đặc biệt, ngày 31/12/2019, đền Độc Cước thuộc khu di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh TP Sầm Sơn đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1954/QĐ-TTg về việc xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt. Chính sự đan xen các giá trị vật thể và phi vật thể đã làm nên vẻ đẹp hài hòa cho di tích đền Độc Cước. Cùng với đó là địa thế đẹp, khi đền nằm trên hòn Cổ Giải được ví như “đài vọng cảnh”. Bởi vậy, đền Độc Cước không chỉ là điểm đến mùa xuân, mà du khách khi về Sầm Sơn bất kỳ thời điểm nào trong năm, cũng nên một lần ghé thăm để cảm nhận vẻ đẹp và “tính thiêng” của di tích độc đáo này.

Bài và ảnh: Trần Hằng