Nobel 2025: AI và bất bình đẳng giàu nghèo cạnh tranh giải Nobel Kinh tế

Nobel Kinh tế - giải thưởng khép lại tuần lễ Nobel 2025 - dự kiến được công bố vào 16h45 ngày 13/10 (theo giờ Việt Nam) tại Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, trong đó 3 hướng nghiên cứu được đánh giá có nhiều cơ hội chiến thắng là kinh tế hành vi, trí tuệ nhân tạo (AI) và bất bình đẳng giàu nghèo.

Nobel Kinh tế sẽ khép lại tuần lễ Nobel 2025.

Năm ngoái, giải thưởng này được trao cho nhà nghiên cứu Daron Acemoglu (người Mỹ gốc Thổ Nhĩ Kỳ), cùng hai nhà kinh tế học Simon Johnson và James A. Robinson (cùng là người Mỹ gốc Anh) vì các công trình về chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia.

Việc dự đoán chủ nhân giải Nobel Kinh tế vốn không dễ dàng, do quy trình đề cử và lựa chọn luôn được giữ bí mật. Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn thường dựa vào những xu hướng từng được vinh danh trước đó để “khoanh vùng” ứng cử viên.

Giáo sư Micael Dahlén thuộc Trường Kinh doanh Stockholm (Thụy Điển) cho rằng “kinh tế học thông tin” là ứng cử viên sáng giá, bởi lần gần nhất lĩnh vực này được trao Nobel là vào năm 2016, với lý thuyết hợp đồng. Ông nhận định: “Cùng với sự phát triển của của AI, kinh tế thông tin trở nên đặc biệt phù hợp.”

Theo Giáo sư Dahlén, học giả người Mỹ Erik Brynjolfsson là một ứng viên nặng ký cho giải Nobel năm nay. Ngoài ra, nữ kinh tế gia người Đức Monika Schnitzer cũng là cái tên được đánh giá cao trong lĩnh vực kinh tế quốc tế.

Trong khi đó, Giáo sư Mikael Carlsson thuộc Đại học Uppsala (Thụy Điển) nhận định Ủy ban Nobel có thể vinh danh nhà kinh tế học người Mỹ Susan Athey với công trình nghiên cứu cách thức các công nghệ mới định hình thị trường và chính sách công.

Từ khi ra đời đến nay, mới chỉ có 3 trong tổng số 96 người từng đoạt giải Nobel Kinh tế là nữ giới. Dù yếu tố giới không ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình xét chọn, nhưng các nhà quan sát cho rằng ban giám khảo ngày càng chú ý đến sự cân bằng này.

Ông Magnus Henrekson thuộc Viện Nghiên cứu Kinh tế công nghiệp Stockholm nhận xét: “Không ai có thể thờ ơ với cách công chúng nhìn nhận các quyết định này.”

Trong khi đó, theo trường Đại học Goteborg (Thụy Điển), bộ đôi nhà khoa học Thomas Piketty (người Pháp) và Emmanuel Saez (người Mỹ gốc Pháp) là những ứng cử viên hàng đầu của Nobel Kinh tế 2025, với công trình nghiên cứu về bất bình đẳng thu nhập và tác động của chính sách thuế.

Cũng góp mặt trong nhóm này là nhà kinh tế học người Pháp Gabriel Zucman. Ông từng giành Huy chương John Bates Clark năm 2023 - một giải thưởng danh giá của Hiệp hội Kinh tế Mỹ và được xem là “dấu hiệu báo trước” cho giải Nobel, khi có tới 17% số trường hợp được vinh danh sau đó trở thành chủ nhân Nobel Kinh tế.

Tuy nhiên, chuyên gia Henrekson cho rằng việc ông Zucman gần đây gây chú ý với đề xuất đánh thuế siêu giàu toàn cầu có thể khiến Ủy ban Nobel do dự.

Ngoài ra, giới quan sát cũng nhắc tới những cái tên đáng chú ý khác như nhà kinh tế học ứng dụng người Bỉ Marianne Bertrand với nghiên cứu về phân biệt đối xử và hành vi lao động; nhà kinh tế hành vi người Áo gốc Thụy Sĩ Ernst Fehr (Thụy Sĩ) cùng các nhà nghiên cứu Mỹ George Loewenstein và Colin Camerer với công trình nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế hành vi và kinh tế thần kinh; hoặc bộ đôi nhà khoa học Nobuhiro Kiyotaki (Nhật Bản) và John H. Moore (Anh) với công trình về ảnh hưởng của ma sát tài chính đối với chu kỳ kinh tế; hay nhà nghiên cứu người Mỹ Robert Barro với công trình về tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Khác với 5 giải truyền thống được Alfred Nobel nêu trong di chúc, giải Nobel Kinh tế được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển sáng lập năm 1968 “để tưởng nhớ Alfred Nobel.” Điều đó khiến nhiều người hoài nghi về tính chính danh của giải thưởng này.

Tuy nhiên, giới học thuật coi đây là phần thưởng danh giá bậc nhất, phản ánh tầm quan trọng ngày càng lớn của kinh tế học trong việc thấu hiểu và cải thiện xã hội hiện đại.

Giáo sư Dahlén khẳng định: “Nếu Alfred Nobel viết di chúc ngày nay, chắc chắn ông sẽ đưa kinh tế học vào danh sách, vì tầm ảnh hưởng sâu rộng của lĩnh vực này.”

Chủ nhân Nobel Kinh tế 2025 sẽ nhận được một huy chương vàng, bằng khen và 11 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 1,2 triệu euro) tiền thưởng. Giải thưởng sẽ được chia đều nếu có nhiều đồng chủ nhân./.

Theo TTXVN